"Exploring the future of work & the freelance economy"
SLUIT MENU

Collectieven als alternatief voor wij-zij-denken

Een van de drijfveren achter mijn werkzaamheden is het streven naar een arbeidsmarkt die eerlijker en transparanter is. De overheid stuurt arbeidsmarktbeleid en arbeidsparticipatie vanuit de werkgever. Dat moet wat mij betreft kantelen: de werknemer moet centraal komen te staan om echt impact te maken.

In mijn zoektocht naar concrete vormen om de organisatie van werk en de relatie tussen werkgever en werknemer eerlijker te organiseren kom ik regelmatig uit bij collectieven. In deze bijdrage ga ik u uitleggen waarom een collectief naar mijn idee een interessante organisatievorm is.

Collectieven zijn een alternatief voor veel organisatievormen die vaak ‘single stakeholder’ gericht zijn. In de markt heb je in de regel drie partijen, de klant, de ondernemer en de resources (medewerkers). Met single stakeholder bedoel ik dat deze gericht zijn op één belanghebbende. Zo zijn ondernemers vaak gericht op aandeelhouderswaarde. En als iets vanuit de klant wordt georganiseerd is het idee om tegen de beste mogelijke prijs producten in te kopen. Wanneer je single stakeholders teveel macht geeft (zoals in het arbeidsmarktbeleid van de overheid) ontstaan grote risico’s. Neem als voorbeeld Funda dat de Nederlandse Vereniging van Makelaars als single stakeholder heeft met als resultaat dat de klant (huizenkoper) en resource (huizenverkoper) gedwongen werden in zee te gaan met een ‘dure’ NVM makelaar. Er moest een rechter aan te pas komen voordat Funda ook niet-NVM makelaars op het platform toeliet.

Eenzijdige focus doorbreken

Naar mijn idee is er één manier om die eenzijdige focus te doorbreken: Door bedrijven te organiseren vanuit werk / de werkende. De werkenden zijn de enigen in de ‘keten’ die stakeholder alligned zijn en oog hebben voor een gezond bedrijf en daarbij horend baanbehoud én een tevreden (terugkerende) klant. Het is dan wel belangrijk dat we werk niet – zoals in het kapitalistische model – uitsluitend zien als een resource, maar dat we denken in termen van iemand die waarde toevoegt aan de hele keten, zowel in de richting van de opdrachtgever als in de richting van de klant.

En daarmee komen we op het idee van het collectief. Een collectief is gebaseerd op solidariteit en wederkerigheid, op het samen dragen van de lasten en delen van de lusten. In een collectief wordt geïntegreerd gekeken naar werk als middel om waarde toe te voegen. Het gaat dan niet meer om aandeelhouderswaarde, maar om continuïteit –  zoals je vaak in familiebedrijven ziet – en ook om thema’s als opleiden, trainen, levensloop en gezondheid. Je investeert over en weer in waarde en krijgt zo een balans tussen de werkende, de organisatie én de klant.

Je investeert over en weer in waarde en krijgt zo een balans tussen de werkende, de organisatie én de klant

Laten we twee voorbeelden van collectieven eens belichten. Allereerst Mondragon in Spanje, een collectief waarin zo’n 250 organisaties deelnemen. Mondragon is de grootste coöperatie ter wereld, en omvat naast een groot aantal bedrijven onder meer een bank en een universiteit. Alle deelnemende organisaties participeren op basis van solidariteit en faciliteren elkaar. Werknemers zijn mede-eigenaar en worden lid van de coöperatie door 15.000 euro in te leggen (bijvoorbeeld op basis van een lening), dat als basis dient voor hun latere pensioenuitkering. Van de netto winst van de deelnemende bedrijven wordt 30 procent toegekend aan de medewerkers. Dit bedrag wordt toegevoegd aan het kapitaal dat ze hebben ingelegd. 60 Procent gaat naar de algemene reserves van de coöperatie en 10 procent wordt uitgegeven aan goede doelen in de regio. De resultaten zijn geweldig en in tegenstelling tot de rest van Spanje is de werkloosheid in de regio nihil.

Zelfsturing

Een tweede interessant voorbeeld is het Semco-principe, ontwikkeld door de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler. Semco is gebaseerd op het idee dat de meeste mensen deugen en dat mensen elkaar moeten kunnen vertrouwen. Werknemers zijn taakvolwassen en vaak veel beter in staat hun eigen werkzaamheden goed te organiseren dan een manager op afstand. Die uitgangsgedachte wordt vertaald naar een hoge mate van zelfsturing.

Ik ben samen met twee pioniers (Nathan Rozema en Peter Millenaar) op het gebied van zelfregie en coöperatief werken bezig om bij het bedrijf van Nathan Labyrinth onderzoek en advies in samenwerking met alle medewerkers een innovatief model te ontwikkelen, namelijk het werkcollectief. Nathan en Peter zochten al lang naar een een blauwdruk om als basis te dienen  voor een nieuwe innovatieve manier van collectief werken en die hebben ze met Verloning.nl gevonden. Dit model wordt nu al beschouwd als noviteit binnen de instrumenten van de arbeidsmarkt. Onderdeel hiervan is ook het ontwikkelen van een keurmerk en nieuwe organisatorische structuren.

In deze casus van Labyrinth is het de bedoeling dat de werknemers de regie krijgen over de organisatie. Je merkt direct een nieuwe dynamiek; het eerste wat de medewerkers gaan doen is bepaalde opdrachten aannemen die je als werkgever soms niet aandurfde. Ook gaan ze uit zichzelf samenwerking met andere bureaus zoeken en organiseren de werknemers het aannamebeleid zelf. Je ziet al heel snel bij de werknemers een veel ondernemender mindset ontstaan.

Zelfredzaam

Als je ‘single stakeholder’ kijkt, los je steeds één probleem op in de hoop dat je daarmee de hele keten oplost. Maar dat werkt niet met een enkelvoudige aanpak. Een voorbeeld: Stel dat iemand financiële problemen heeft. Als je uitsluitend vanuit schuldsanering kijkt, ga je schuldsanering aanbieden op het moment dat iemand al in de problemen zit, waarna werken ook helaas niet meer loont. Als je vanuit stakeholder allignment kijkt, dan kijk je naar de initiatieven die vanuit de werkenden wél effect hebben. Hoe kunnen we werk lokaler organiseren, arbeidsparticipatie verhogen en werk lonend maken? De afstand tot de arbeidsmarkt verkleinen en zo sociale problemen (proactief) voorkomen in plaats van (reactief) oplossen? De mensen in een collectief zoveel mogelijk zelfredzaam maken door te kijken naar hun gezondheid, tijdelijk werk, scholing, et cetera?

Die blik op de hele keten is volgens mij altijd een voorwaarde voor succes. Je kunt problemen rondom werk niet oplossen door alleen de werkgever te prikkelen. Je zult naar de hele keten moeten kijken. En dat kan vanuit de coöperatieve gedachte. Dat is de uitdaging waarvoor we wat mij betreft moeten gaan: Afscheid nemen van een werkgever-werknemer-relatie die volledig gejuridiseerd is en uitgaat van ‘wij tegen zij-denken’ en conflicten, en daarvoor in de plaats een collectieve gedachte plaatsen waar wederkerigheid, wederzijds vertrouwen en de solidariteitsgedachte het uitgangspunt zijn!

 


Webinar 

Op 11 februari 2021 ging Edward tijdens een webinar in op een aantal structurele ‘weeffouten’ in de wijze waarop ons sociale stelsel is georganiseerd. Hij belicht tijdens dat webinar vijf trends die de veranderende arbeidsmarkt typeren en laat aan de hand van concrete voorbeelden én initiatieven uit zijn eigen werkpraktijk zien welke mogelijkheden er zijn om de sociale zekerheid veel effectiever te organiseren.

Dat webinar is via deze link terug te bekijken.


 

Edward Belgraver is oprichter en directeur van Verloning.nl Verloning.nl is er voor modern werkenden die zelf de regie nemen over hun inkomsten, maar het zonder gedoe altijd goed geregeld willen hebben voor zichzelf en de organisatie voor wie ze werken. Bekijk alle berichten van Edward Belgraver

7 reacties op dit bericht

  1. Opvallend dat een positieve, toekomstgerichte en ondernemende kijk op onze arbeidsmarkt meer energie en perspectief geeft dan welk partijprogramma van dit moment dan ook. Mensen willen eigen regie, een solidair vangnet, geen keurslijf en ondersteuning bij hun positieve inzet.

  2. Dag Edward,,

    Wij zijn het in principe eens. Maar zelfs een van oorsprong liberale partij als D66(ben ik lid van)kruipt in de schulp, door de gebrekkige organisatiegraad van freelancers en zzp-ers en de negatieve gevolgen daarvan voor hun oudedagsreserve of status bij arbeidsongeschiktheid en ziekte. Als de collectieve aanpak voldoende zekerheid in deze situaties kan bieden, zal de ‘vrije keuze’ overleven. Ik heb trouwens zelf ervaren als zzp-er in commercieel onderwijs dat de autoriteit financiële markten kartels gewoon toestaat(NCOI heeft de markt bijna geheel afgeroomd tot onderwijs.nl) en haar tarieven met 20% verlaagd voor online onderwijs. Die waren al niet gestegen sinds 2010. De ACM vond het prima trouwens want de consument had nog wat te kiezen. Er moet dus meer veranderen dan alleen aan de zzp kant. Eenzelfde probleem speelt in de logistiek en in de bouw. Ook onze staatsinstellingen voor marktregulatie werken niet goed.

    • Hoi Hans,

      Ik raad je aan mijn Webinar aanstaande donderdag om 11.15 uur te bekijken. Daar zal ik ingaan op de sociale zekerheid zoals we die nu kennen en waarom deze niet meer past voor werknemers en zelfstandigen. Ik vermoed dat je dan ook als liberaal denkende zal inzien dat het vaste contract juist een oude oplossing was en dat we voor de huidige arbeidsmarkt nieuwe oplossingen nodig hebben.

      Ik ben voor een eerlijke en transparante arbeidsmarkt dat werkenden centraal stelt en niet risico afwending van alle stakeholders, maar een solidair en maatschappelijk verantwoorde oplossing! Denk er maar over na…
      – Werkgevers die naar flex vluchten
      (risicoafwending arbeidsrisico’s naar werknemers)
      – Overheid dat het vaste contract ‘dwingt’
      (risicoafwending ziekte en werkloosheid naar werkgevers)
      – Werknemers die zelfstandig worden
      (Afnemend draagvlak voor sociale zekerheid, niet transparant of eerlijk)

      Als we het opnieuw zouden mogen doen… Schrijf je in via onderstaande link:
      (https://www.werf-en.nl/aanmelden-webinar-week-2021/)

  3. Heel helder artikel Edward!
    Mooi hoe jullie een eigentijdse payroll constructie hebben ontwikkeld.

    Leuk ook, Ricardo Semler las ik op jonge leeftijd al en is een van mijn inspirators waardoor ik ben gaan doen wat ik doe… en al jaren in collectieven. Ervaring met verschillende abstractieniveaus (werkgevers, zzp-samenwerkingsverbanden, overheden, politiek, instituties). Werkt in basis overal hetzelfde, omdat we mensen zijn die (samen)werken.

    Alles is er al, we hoeven het alleen nog te verbinden 🙂
    Dat vraagt wel bepaalde multi-stakeholder en persoonlijke (ontwikkel)vaardigheden, daar heb ik me op gestort met ons netwerk de afgelopen 20 jaren (en daarbij kennis en ervaring uit US gekregen en gehaald, zodat wij meteen met de praktijk ervan aan de slag konden en wij nu deze kennis en ervaring in kunnen brengen om collectief te versnellen).

    Fijn om te zien dat we steeds verder komen en ieder in haar/zijn kracht eigen innovatieve dienstverlening en/of producten neerzet. Als we die slim verbinden en bestaande omgevingen helpen om die te gebruiken in hun organisaties dan gaan er mooie dingen gebeuren in de arbeidsmarkt (en kan de overheid en politiek ook in een andere faciliterende en controlerende rol om dit alles tot wasdom te laten komen).

    Tot ziens en succes!
    Hartelijke groet, Marjolein Hins

  4. Vergat trouwens te vertellen dat in de uitwerking van e.e.a. wij ons met 15 partners (beleid, wetenschap en praktijk) al hebben verbonden in een samenwerkingsverband genaamd Stroomversnelling Arbeidsmarkt.
    Wij zijn allen innovatief en werken graag samen en verbinden en bewegen met elkaar, onze netwerken en alle abstractieniveaus van burger tot kabinet. Wij zijn wel heel praktisch, we doen het gewoon, zodat we en leren wat nodig is en dat meteen kunnen delen waar de interesse is.

    Vanuit OntwikkelRijk hebben we een digitale structuur neergezet, zodat we door de verschillende omgevingen gevonden kunnen worden (want allen hebben eigen taal en ontwikkelfase waar ze in zitten). Vanuit een neutrale plek verwijzen we door naar de partners die nodig zijn voor de vraag, die men heeft. Zo kun je ons vinden onder http://www.ontwikkelvoucher.nl echter ook onder http://www.multi-stakeholdersamenwerking.nl of gewoon http://www.stroomversnellingarbeidsmarkt.nl of http://www.ontwikkelrijk.nl.

    We komen elkaar vast wel tegen t.z.t. en jij / jullie zitten nu in mijn achterhoofd!