Krimp en de arbeidsmarkt. (Wennen aan een nieuwe werkelijkheid.)

De huidige Westerse wereld is gericht op groei: sinds de Tweede Wereldoorlog zijn generaties verwend geweest met een groeiende economie en welvaart. Echter, de nabije toekomst moeten we juist rekening houden met krimp. We realiseren ons nog onvoldoende wat voor een effect dat op zowel de maatschappij in het algemeen als de arbeidsmarkt in het bijzonder zal uitoefenen.

Waarom gaan we te maken krijgen met krimp?

Ten eerste staan we aan de vooravond van een kortcyclische economische krimp. Noem het recessie, noem het ´double-dip´of depressie, dat zijn economische definities. Deze blog gaat over de psychologische en praktische  uitwerking daarvan. Waar vroeger alles ‘weggegroeid’ kon worden, onvolkomenheden met de mantel der groeiliefde bedekt en overheden zichzelf formeel zelfs een 3% tekort toekenden op basis van die groei, blijkt uit zowel de ‘creatieve boekhouding’ van Griekenland als het gebrek aan politieke discipline van zelfs de zwaargewichten in de Europese economie dat deze grens niet meer te handhaven valt. De ´Euro-crisis´ is al een feit. Kortom, als we economen onder ons mogen geloven komt er in ieder geval een korte termijn economische krimp.

Ten tweede is de langcyclische groei in Westeuropa gebaseerd op een groeiende (werkzame beroeps)bevolking. Echter, de baby-boom generatie gaat nu langzamerhand met pensioen. We hebben geprofiteerd van hun economische bijdrage, maar moeten nu als maatschappij ook hun economische lasten en de zorg voor hen gaan betalen. Dat betekent dat we in Nederland nog veel harder moeten gaan krimpen met uitgaven buiten de zorg dan we al gedwongen worden door de korte termijn lasten van de Euro-crisis.

Dit effect komt psychologisch nog eens harder aan omdat juist in BRIC-landen die groei accelereert. Likkebaardend kunnen we alleen maar kijken naar bijvoorbeeld een China dat met reuzenpassen gewoon de grootste economie ter wereld gaat worden, naast haar economische groei simpelweg gebaseerd op haar bevolkingsaantal.

Wat betekent dit voor de arbeidsmarkt?

De krimp in de markt betekent een complete omslag in ons denken: waar we de afgelopen decennia ons nog richtten op groei en dus associeerden met jeugdig elan, zullen we ons de komende decennia bevinden in een fase van afstoten, afsterven en “doodgaan”. Voor sommigen zal dit beangstigend zijn, voor anderen niet meer dan een realisme: ook na je middelbare leeftijd kun je nog genieten, al is dat waarschijnlijk wel op een andere manier dan voorheen.

Qua arbeidsmarkt zullen we een verschuiving gaan zien weg van de vaste aanstelling. Een van mijn recente opdrachtgevers was daar heel transparant in: gezien de te verwachten ontwikkelingen zag zij zichzelf als een ‘krimp’-organisatie, en dat werd ook zo tegen de medewerkers gecommuniceerd. Dat betekende dat er geen vaste contracten meer uitgegeven werden en iedereen een tijdelijk contract kreeg, tot aan de directie toe. Dit betekende een verschuiving weg van de cyclus uitzendkracht – jaarcontract – vast contract naar uitzendkracht – anderhalfjaar contract of direct een tweejaarscontract. De verschillen tussen de juridische statussen zullen vervagen, en iedereen moet zelf zijn pensioengaten gaan regelen.

Een van de consequenties van een dergelijke insteek is dat er geen lange termijnrelaties tussen werknemers en werkgevers meer blijven, ‘iedereen’ wordt na maximaal drie jaar  gerecycled. ´Organisatorische geheugens´ verdwijnen en worden vervangen door formele kennissystemen. Culturen kunnen binnen korte tijd veranderd, maar ook verloren raken. De borging hiervan wordt een apart vraagstuk voor topmanagement.

Macro-economisch gezien is een belangrijke maatstaf voor de status van de economie het werkloosheidspercentage van de werkloze beroepsbevolking. Echter, dit cijfer is aan herziening toe omdat het niet meeneemt in hoeverre de Zelfstandigen Zonder Personeel (ZZP’ers) op de bank zitten.

Het CBS meet de werkloze beroepsbevolking als de mensen van 15-64 jaar die zoeken naar een baan van twaalf uur of meer per week, daarvoor beschikbaar zijn, en geen werk of een baan van minder dan twaalf uur per week hebben. Zoeken betekent dat men activiteiten ondernomen heeft om een betaalde baan te vinden. Dit cijfer werd in 2002 ingevoerd als vervanger van de geregistreerde werkloosheid oftewel registraties bij het CWI omdat er 169.000 voornamelijk werkzoekende vrouwen waren die niet geregistreerd waren bij datzelfde CWI [bron]. .

Het tweede kwartaal 2011 waren er volgens het CBS 7,4 mn mensen in de werkzame beroepsbevolking, waarvan 6,3 mn in loondienst en 1,1 mn zelfstandigen, waarvan 719.000 ZZP’ers [bron]. Uit onderzoek van Dr. Arjan van den Born van de Universiteit Utrecht is bekend dat de bezettingsgraad van ZZP’ers in 2009-2010 slechts 48% was [bron]. Nu vallen er altijd al 15% af van de bezettingsgraad wegens vakantie en ziekte, maar dan betekent dat nog steeds ca. 35% non-bezetting of werkloosheid onder de ZZP’ers. Dit is hetzelfde effect als 200.000-250.000 fulltime werklozen, dus vele malen groter dan de aantallen die in 2002 leidden tot een herziening van de meting van werkloosheid. En het ‘op de bank zitten’ van deze groep wordt niet meegenomen in de meting van de werkloze beroepsbevolking.

Het effect hiervan wordt nog groter omdat het percentage van de werkzame beroepsbevolking  dat werkt als ZZP’er al jaren stijgende is en naar verwachting nog verder zal stijgen tot boven de huidige 10%. De 400.000 Zelfstandigen Met Personeel zijn hier trouwens niet in meegerekend.

Conclusie

Kortom, de komende krimp in de economie zal de flexibilisering van de arbeidsmarkt een korte termijn versnelling meegeven. Daarnaast wordt mede daardoor de huidige methode om werkloosheid te meten achterhaald: daarin dient rekening gehouden te worden met de bezettingsgraad van de ZZP’ers om een accuraat beeld te geven van het macro-economische beeld van onze economie.
.
.
Dit gastblog is geschreven door Peter Alderliesten. Hij heeft eerder gepubliceerd over het effect van krimp op klantenservice op www.peteralderliesten.nl. Daar publiceert Peter elke twee weken een blog over klantenbinding. Volg hem op Twitter! http://twitter.com/#!/peteralderliest