‘Theory U gaat uit van vertrouwen, nieuwsgierigheid en betrokkenheid’

Is Theory U beter of gewoon anders dan andere, ‘traditionele’ manieren om organisatieontwikkeling tot een succes te maken?
Het is de meest uitgebreide en diepgaande manier van ontwikkelen van organisaties die er is. Met prachtige, bewezen resultaten in de praktijk, bij grote bedrijven als Shell, KLM en de Triodosbank. En ach, wat is goed of slecht? Ze is niet perse beter in alle situaties. Een projectmatige aanpak, het herhalen van effectieve processen, het inoefenen van nieuw gedrag: kan allemaal zijn effect en waarde hebben. Bij Theory U ga je uit van een visie op duurzaam veranderen, wat in feite vrij logisch is. Dat is ook wat organisaties die ermee bezig zijn aangeven: het is eigenlijk heel gewoon. Je gaat uit van gezamenlijkheid, verantwoordelijkheid nemen en geven, samenwerken, leren en experimenteren; omdat je weet dat je dan meer uit je organisatie haalt. Daaraan blijken mensen graag een bijdrage te willen leveren. Ze voelen zich serieus genomen en komen meer in contact met wat ze willen en kunnen. Er ontstaan taakvolwassen en resultaatgerichte teams en gedragen veranderingen. Wie wil dat niet?

Zijn die spiritualistische oefeningen daarbij echt nodig?
Tja, als je ze zo noemt, zouden wij er niet aan beginnen. Het hangt ervan af wat je wilt. Veel mensen hebben hun eigen manier van persoonlijke ontwikkeling en komen op eigen wijze tot persoonlijk leiderschap en dat zouden we vooral zo laten. Maar dat samen een organisatieontwikkeling doormaken wel iets vraagt van betrokkenen, is duidelijk. Waar het om gaat is dat mensen die samen een organisatie verder willen ontwikkelen, dat kunnen doen met het belang van het geheel voor ogen. Dan moet je je eigen belang kunnen parkeren als dat tijdelijk strijdig lijkt te zijn met het gemeenschappelijke belang. Dat is niet eenvoudig. Het vraagt een steeds opnieuw zoeken naar een antwoord op vragen als: hoe kan ik hier open in staan, hoe kan ik mijn oordelen parkeren en kijken en luisteren naar wat er is en wat zegt me dat? Hoe kunnen we voorkomen dat we ons laten leiden door angst voor zaken als concurrentie, geld en macht en kijken naar de verbinding van krachten en mogelijkheden en uitgaan van eigen talenten en missies? Ons boek is vooral bedoeld voor adviseurs en facilitators van veranderprocessen. Voor hen lijkt het ons cruciaal om een bepaalde innerlijke houding te ontwikkelen willen ze deze processen kunnen dragen en faciliteren en anderen uitnodigen deze houding te ontwikkelen. Het is niet gezegd dat je de door ons aangereikte oefeningen één op één in bedrijven moet doen. Je kunt er inspiratie uit opdoen, je eigen proces mee op gang brengen en er mooie vertalingen van maken. Als je al open kunt waarnemen, zonder oordeel dus, dan heb je de natuur niet nodig om te leren zien dat ‘er is wat er is’. Dan kun je dat overal toepassen, bij wijze van spreken ook in een donkere kelder. Hoe je deze houding van openheid als individu bereikt, dus voorbij oordeel, cynisme en angst,kunnen wij niet ‘voorschrijven’. De oefeningen in het boek zijn een uitnodiging om dat onderzoek zelf aan te gaan. Ontdekken wat je drijft en wat er nodig is voor verbinding en wat dit eventueel in de weg staat . Als die oefeningenbij iemand weerstand oproepen, glimlach dan en laat ze vooral voor wat ze zijn: letters op papier.

Organisatieontwikkeling met Theory U lijkt me meer een ‘sense making process’ dan een kwestie van ‘planned change’.
Theory U is geen van beide, of misschien juist allebei. Het is in zoverre ‘planned change’ dat je samen de stappen waaruit de U bestaat, doorloopt met het oog op gedragen en wezenlijke verandering. Ook de richting van de verandering is in beeld; het doel is duidelijk. Er is alleen nog geen stip op die horizon – een van te voren vastgelegd resultaat – en een geplaveide weg daarheen. Die ontstaan, stap voor stap, met voortschrijdend inzicht en vooral: in gedragenheid. Bij complexe vraagstukken blijkt dat een zinvolle aanpak. Bij voor de hand liggende vraagstukken is er natuurlijk niets mis met een mooie projectmatige aanpak. Dat is voor complexe zaken echter vaak te kort door de bocht. Voor dergelijke vraagstukken creëer je de uitkomst samen, je maakt gebruik van de gezamenlijke intelligentie van meerdere betrokkenen en dat doe je door anders te kijken en ook je gevoel te gebruiken. De stappen van de U bieden daarbij wel degelijk een houvast; in dat opzicht is het wel een planned-change. Alleen kun je niet voorspellen wat de uitkomst precies is. Het klopt dat Theory U ervan uitgaat dat werkelijk vernieuwende oplossingen op vraagstukken eerder komen vanuit een sense-making-proces. Dit proces staat ten dienste van de uitkomsten en is geen doel op zich; zoals een kunstwerk ontstaat, om het maar eens daarmee te vergelijken. Dat doe je niet vanuit een plan in je hoofd. Theory U gaat ervan uit dat wij betekenis geven aan onze werkelijkheid en van daaruit ook deze werkelijkheid beïnvloeden. Bewustzijn daarover is een voorwaarde om hierin ook bewust stappen te zetten en een toekomst te helpen vormgeven. Niet vanuit controle en wilskracht, maar vanuit vertrouwen, nieuwsgierigheid en betrokkenheid. Dat vraagt een open houding, naar je eigen potentie, anderen en de mogelijkheden van de toekomst.

Welke status heeft Theory U momenteel onder organisatiecoaches?
Ze wordt door de adviseurs, managers en veranderaars die wij spreken, gezien als een manier om daadwerkelijke veranderingen met betrokkenheid tot stand te brengen. Veranderaars zijn, onder andere, altijd op zoek naar een antwoord op vragen als: hoe zorgen we ervoor dat eigenaarschap daar in het bedrijf blijft of komt waar het hoort, hoe kunnen we het leervermogen van organisaties faciliteren en zorgen voor vroege prototypes van nieuwe vindingen die leiden tot leren en implementatie van vernieuwing, hoe kunnen we vanuit een bredere systeembril kijken naar verandering en daar zo veel mogelijk stakeholders bij betrekken? Theory U biedt daarbij alle mogelijkheden. Het gedachtegoed achter Theory U wordt door veel adviseurs in de praktijk gebruikt, maar niet altijd zo genoemd. Dat vraagt namelijk om te gaan staan voor bepaalde opvattingen en een bepaalde visie. Dat kan spannend zijn, maar voor je het weet, word je in een softe hoek gezet. Het gedachtegoed gebruiken is echter veel meer dan spannend. Wie wil er niet gehoord en gezien worden, prettig in groepen samenwerken, serieus betrokken zijn bij wezenlijke zaken en je inzetten voor mooie resultaten? Daar hebben wij nog nooit een afwijzing op gehad!

Dit interview van Bert Peene  met Esther de Haan is eerder verschenen op Managementboek.nl. Het boek ‘Organisatieontwikkeling met Theory U’ kunt u hier bestellen.