Ketenzorg, als benaderingswijze en tool in een veranderende gezondheidszorg

Het laat niets aan duidelijkheid te wensen over, het roer moet om in onze nationale gezondheidszorg, een “miljardenbedrijf”. Deze boodschap is niet nieuw, maar wordt door de huidige crisis extra krachtig aangejaagd. De aanbod gedreven manier van zorgverlening geeft veelal afzonderlijke diagnoses, dubbel werk en geen verantwoordelijke voor het gehele zorgproces van een cliënt.  Vooral kwetsbare ouderen en chronisch zieken hebben juist behoefte aan zorg die met hen om hen heen is georganiseerd en gecoördineerd. Deze groepen hebben vaak meerdere aandoeningen tegelijkertijd waardoor zij met veel zorgprofessionals te maken krijgen.

Ketensamenwerking is dan de manier om meer integrale zorg te verlenen. Welke kansen biedt de versterking van onderlinge samenwerking in ketens? Welke zijn de kritische factoren? Welke performance door de interim en interventiemanager helpt hierbij? Heeft hij een USP in termen van een Unique Stimulating Position of moet hij maar zien wat hij aantreft en intervenieert?

Om deze vragen draaide het tijdens de professionaliseringsavond van de nvim op 3 oktober 2012.Onder de bevlogen leiding van Professor Dr Robbert Huijsman, toonaangevend op het terrein van samenwerkingsontwikkeling en ketenvorming, gingen de aanwezigen in gesprek met elkaar.

De uitdagingen waar we voor staan

Samenwerking in de zorg is niet nieuw maar de wijze waarop is wel bepalend voor het succes ervan. In de afgelopen decennia hebben diverse interventies de zorg op de kaart gezet; denk aan protocolleren, elektronisch patiëntendossier, marktwerking. Anno 2012 worden zelfs ethische dilemma’s niet geschuwd; hoe veel mag een leven kosten? Dit alles ten spijt, constateren we heden ten dage nog steeds knelpunten als gebrekkige overdracht, geen benul hebben van elkaar werkveld, geen adequate vroegsignalering en domeinstrijd tussen professies.

De uitdaging waar we voor staan is een steeds meer vergrijzende wereld. In 2050 zal 30% van het noordelijk halfrond ouder dan 60 jaar zijn. De kosten per leeftijd stijgen, Nederland zit in de top daarvan onder meer door onze hoge intramurale kosten (lees: een relatief hoger gebruik van verzorgings- en verpleeghuizen dan andere landen). Maar als het huidige adagium zelfredzaamheid is, kunnen we dan niet beter gewone huizen in de wijk aanpassen, zorg op afstand stimuleren, domotica toepassen in plaats van een dure verpleeghuisopname tegen 75.000 euro pp per jaar?

Natuurlijk! Maar de praktijk is dat er schotten tussen partijen staan en men niet met elkaar praat. Doorbraken in (arbeids)innovatie  zijn pure noodzaak. De technologie, bv. robotica,  is vaak al beschikbaar, de rendabele schaal vaak (nog) niet.  Dat is vooral een cultuurkwestie, bij zowel vraag als aanbodkant van zorg. Het vraaggericht werken en de mens centraal gedachte wordt tegengehouden door onbeheerste kosten en onhelder bestuur.

Hoe is ketenzorg eigenlijk te zien?

De juiste zorg op het juiste moment , door de juiste persoon op de juiste plaats met de juiste middelen. Dit vergt een strak georganiseerd zorgproces dat binnen de gestelde normen en richtlijnen als een samenhangend geheel – dus in een keten! – in staat is om efficiënte en effectieve output en cliëntuitkomsten te genereren. Met de kernvraag: bij hoeveel % bereiken we de afgesproken doelen?
Ketenzorg vergt multiple interventies: op patiënt-, organisatie- en professionals niveau. Huijsman illustreert zijn verhaal met een aantal mooie voorbeelden:

• DiabetesZorg Beter: het grootste zorgprogramma voor diabetespatiënten in Nederland door Achmea dat pleit voor een sterke integrale eerstelijn. Resultaat is een feitelijke en ervaren betere zorg , maar helaas geen lagere patiëntgebonden kosten.
• Het Scan Zorgtraject CVA (Cerebrovasculair accident  is de medische term voor een beroerte). Een keten van negen projecten en activiteiten die begint met preventie en voorlichting en o.a. via predicaat kwaliteitsziekenhuis, benchmark kennisnetwerk CVA naar proeftuinen en ketenfinanciering loopt.
• Dementieketen: interventies in de vijf fasen van dementie die 7,5 jaar duren: vroegsignalering, versterken mantelzorg, voorkomen crises, uitstel opname en gedurende gehele traject begeleiden door een casemanager.

Rol interim manager

Invoeren van ketenzorg vraagt een veranderkundige benadering. De integrale zorg wordt programmatisch aangepakt via een viertrapsraket. Eerst de multidisciplinaire inhoud, dan de organisatie en kwaliteitsborging, vervolgens scherpe kostencalculatie en ten slotte de financiering.

Lessons learned zijn er bij de invoering van sturingsinstrumenten, denk aan de beoogde wachtlijstverminderingen enkele jaren geleden. Zijn er knoppen waaraan we kunnen draaien en we wél de goede kant opgaan?  Huijsman wijst op een actieve participatie van direct betrokkenen, zoals de verpleging. Een korte feedback cirkel helpt: wat vandaag bedacht wordt, morgen invoeren, volgen en feedback vragen om vervolgens aan te scherpen. Breng bij het maken van een procesmap mensen fysiek bijeen en stel gezamenlijk vast wie, wat doet, op welk moment. Andere succesvolle interventies zijn casus besprekingen ter herkenning van patronen en simpelweg meelopen in het proces.

Ontwikkelingsmodel voor ketenzorg

Inmiddels is ook wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd in drie ketens (CVA, dementie en hartfalen) naar welke bouwstenen belangrijk zijn voor het realiseren van ketenzorg. Het daaruit ontstane ontwikkelingsmodel voor ketenzorg ( Minkman, 2012) is een generiek model voor uiteenlopende soorten ketens met lokale inkleuring, dus ook toepasbaar in andere branches. Je zou het kunnen vergelijken met het INK model, mede vanwege de bruikbaarheid voor zelfevaluatie.  Dit model biedt handreikingen voor ketencoördinatoren, managers en professionals om ketenzorg te evalueren, te verbeteren en te ontwikkelen.

Meer weten en reageren?

Professor Dr Robbert Huijsman, sedert vele jaren toonaangevend specialist op het terrein van samenwerkingsontwikkeling en ketenvorming, o.m. als hoogleraar integraal zorgmanagement bij de Erasmus Universiteit e.v.a. functies, thans ook werkzaam voor verzekeraar Achmea. Mederedacteur en auteur van “Ketenzorg, praktijk in perspectief” (Elsevier Gezondheidszorg).

Reageer op de stellingen van de community Zorg van de nvim: Vijf stellingen over ketenzorg

Tekst: nvim/Joke Twigt