Polare en de ondergang van groot

Polare, de opvolger van Selexyz en De Slegte, heeft uitstel van betaling gekregen. De winkelketen van de meest bekende, grootste, beroemdste boekwinkels van Nederland is niet meer. Donner in Rotterdam, Gianotten in Breda, Scheltema in Amsterdam en Broese in Utrecht. Stuk voor stuk waren het bekende namen, stuk voor stuk iconen van de stad. Om het failliet van Selexyz of Polare zal niemand malen, maar Donner, Broese en Scheltema zijn een heel ander verhaal.

Wat er nu precies gebeurd is en waarom… daar is al veel over geschreven en die beerput is nog lang niet helemaal open denk ik. Marcel van Driel schreef er al enkele stukken over, zoals de PR ramp Polare en de ondergang van Polare komt door ontlezing. De directie van Polare gooit met modder naar het Centraal Boekhuis, het CB geeft hun visie. En dan is er nog de ‘complottheorie‘ dat Procures (die eerder ook Free Record Shop overnam) dit allemaal expres heeft gedaan. De waarheid over de ‘technische details’ van het faillissement? Die komt misschien nog boven, maar daar wil ik het nu niet over hebben. Ik wil het nu hebben over achterliggende reden van de ondergang.

Groeien, samenwerken, samenvoegen

Ooit waren Broese, Gianotten, Scheltema, Donner en al die andere winkels losstaande boekhandels. Boekhandels waar de liefde voor de boeken nog voorop stond. Ik herinner mij nog de eerste keer dat ik in de Gianotten in Breda op zoek was naar een specifiek boek. Het ging om een bepaald deel van de Magiër serie van Raymond Feist. Ik vroeg of dat boek er was en de jonge verkoper die mij hielp begon vol enthousiasme te vertellen dat de eerste trilogie inmiddels uit vijf boeken bestond, maar dat hij later een andere trilogie chronologisch gezien tussen delen drie en vier had geschreven. Dus dat ik – als ik het geheel chronologisch wilde lezen – beter nu deel 1 van de Krondor trilogie kon lezen.

De verkoper op de fantasy en sci-fi afdeling van de Gianotten had de meeste van de boeken daar gelezen. Hij kon mij alles vertellen over de schrijfstijlen en welke boeken ik wel en niet mooi zou vinden als ik van Feist en Hobb hield. Hij was een liefhebber.

Samenwerken

Niemand zal ontkennen dat het in deze nieuwe markt lastig is om een boekhandel overeind te houden. Niemand zal ontkennen dat je, zeker in een sector met hoge kosten (personeel, locatie) en lage marges als de retail, moet samenwerken. Dat je bepaalde zaken moet delen, zoals bijvoorbeeld investeringen in IT (een webwinkel) en misschien de inkoop, ook al heeft het boekenvak nog steeds een vaste boekenprijs. De verschillende winkels hadden een *. Dat was een kwaliteitslabel. Want daar waar ik de Gianotten al een geweldige winkel vond, sloeg ik stijl achterover in de Donner in Rotterdam en in Broese in Utrecht. Samenwerken, dat leek goed te gaan.

Selexyz

Maar toen kwamen de ego’s. Samenwerken was niet goed genoeg, er moest een nieuwe naam komen. De ongelofelijk sterke namen, de enorm sterke eigen identiteit van de verschillende winkels, moest verdwijnen. Selexyz ging het nieuwe concern heten. Een naam die volgens mij nooit iemand heeft kunnen bekoren. In het begin werkte men nog met de verschillende namen. Selexyz Broese en Selexyz Donner… maar ook dat verdween na verloop van tijd. Samen met de gepassioneerde lezers die de boeken verkochten.

Ja, als je geluk had kon je die nog wel vinden. Want er zat zeker nog winkelpersoneel binnen met passie voor het vak. Ik heb het in de Selexyz Utrecht echter ook meegemaakt dat ik vroeg of mijn boek (Werken Nieuwe Stijl) uit de handel was gehaald omdat ik het niet meer kon vinden. De verkoper ging kijken en zei: “Oh, nee, ik zie dat hij al een tijdje uitverkocht is. Ik kan hem opnieuw voor u bestellen. De acht exemplaren die men had ingekocht waren in een paar weken verkocht. Dat is best goed voor een business boek, maar het was niemand opgevallen en het boek stond er gewoon niet meer. Het ondernemerschap was volledig verdwenen.

Einde Selexyz

Toen Selexyz omviel was er maar één ding dat mij opviel in alle berichtgeving. Het aantal mensen op het hoofdkantoor was hoger dan in de winkels. Als retailorganisatie, al helemaal als een relatief kleine retailorganisatie (want zoveel winkels waren het niet) hadden ze meer mensen in de staf dan in de frontlinies. Er was meer overhead dan verkoop. Ik durf niet eens in te schatten hoe de salariskosten verschilden, in absolute aantallen werkten er volgens de berichtgeving meer mensen op het hoofdkantoor dan in de winkels. Ik was geschokt en begreep meteen waarom deze prachtige winkels het niet gered hadden. Want elke keer als ik in de Broese in Utrecht was, waar ik tegenwoordig woon, was het druk. Elke zaterdag stonden er rijen met mensen voor de kassa. Tijdens de feestdagen ging ik gewoonweg niet meer naar binnen omdat het te vol was. “Als een boekhandel die zoveel klanten heeft al niet kan overleven, hoe kunnen dan de kleintjes dat wel”, dacht ik? Het antwoord is simpel: Let op je kosten.

Polare

En toen kwam Polare. Weer een nieuwe naam. Niet terug naar het ondernemerschap. Niet terug naar de passie voor boeken. Nee, er werd een hoogleraar retail management als president-commissaris aangesteld, die niet geïnformeerd bleek over de vertrekpremie van de oud directeur en die niet wist hoe de prijzen werden vastgesteld. Een directeur die stelde dat ‘oude schulden niet echt schulden zijn’. Geen woord over boeken. Geen woord over de lokale verbinding met de stad. Waarom zat de Utrechtse kinderboekenschrijver Marcel van Driel nooit in de Polare / Selexyz / Broese, maar wel in de Utrechtse Kinderboekhandel? Waarom zijn Utrechtse schrijvers van managementboeken over vernieuwende organisaties zoals bijvoorbeeld Ronald van den Hoff en ikzelf nooit uitgenodigd om iets te komen doen? Utrecht is een stad met meer dan genoeg schrijvers met wie je kunt samenwerken. Als bezoekers en verkopen het probleem zouden zijn, liggen er kansen genoeg. Het ondernemerschap ontbrak echter volledig.

Conclusie

Dus als iemand mij vraagt: Waarom denk je dat Polare failliet is? Dan zul je mij niet horen praten over het CB, over de schulden of over de dalende boekverkoop. Het faillissement van deze monumenten van de Nederlandse boekenwereld komt doordat er gecentraliseerd moest worden. Omdat er een hoofdkantoor moest komen dat zichzelf belangrijker vond dan de winkels. Omdat er meer overhead was dan winkelpersoneel. Omdat er ‘een gezamenlijk merk’ moest komen. Omdat de financieel specialisten het voor het zeggen hadden. Omdat men de voeling met de lokale markt kwijt raakte. Polare, Selexyz, Broese, Donner, Scheltema, Gianotten en al die andere winkels zijn failliet gegaan aan mismanagement. Niets meer, niets minder. Mismanagement dat al jaren speelde en waar zoveel organisaties aan kapot gaan.

Groot, groter, dood.