De professionalisering van sociaal ondernemerschap in Nederland: hoe een sector van binnenuit gestimuleerd kan worden

Sociaal ondernemers ondernemen met als doel de wereld te verbeteren. De afgelopen jaren vindt deze vorm van bedrijfsvoering steeds meer aftrek in Nederland. Femke Lotgerink deed een half jaar lang onderzoek naar de rol van sociaal kapitaal in de professionalisering van sociaal ondernemerschap in Nederland. Sociaal kapitaal, ofwel het voordeel dat een individu kan halen uit zijn of haar persoonlijke netwerk, is van essentieel belang voor iedere ondernemer, maar voor sociaal ondernemers speelt het een nog grotere rol. Femke kwam tot de conclusie dat sociaal kapitaal het fundament is voor het vormen van een duidelijk afgebakende, sterke sector voor sociaal ondernemerschap in Nederland.

Femke dingt met haar scriptie “The professionalization of social entrepreneurship in the Netherlands” mee naar de ZiPconomy Scriptieprijs 2014.

Een nieuw perspectief

Voor mijn afstudeeronderzoek in het kader van de master Culture, Organization & Management aan de VU in Amsterdam heb ik in samenwerking met Social Enterprise NL een half jaar lang onderzoek gedaan naar sociaal ondernemerschap in Nederland. Social Enterprise NL is een platform dat social enterprises in Nederland verbindt, vertegenwoordigt en ondersteunt, met als doel de sector te versterken en zo maatschappelijke impact te vergroten. Bestaand wetenschappelijk onderzoek naar sociaal ondernemerschap is vaak gebaseerd op economische, politieke of organisatorische perspectieven. Een ondergewaardeerde wetenschappelijke invalshoek in het kader van sociaal ondernemerschap is die van de sociale wetenschappen. Onterecht, naar mijn mening, want ik vind het juist heel logisch: sociaal ondernemerschap uitleggen met behulp van sociaal wetenschappelijke theorieën. Daarom heb ik mij in mijn onderzoek juist gericht op de “social sciences” kant van sociaal ondernemen.

Kansen liggen vaak buiten eigen social netwerk

Mijn thesis vertrekt vanuit de vooronderstelling dat er weinig tot geen cohesie bestaat tussen sociaal ondernemers in Nederland. De reden hiervoor is dat er zoveel onderlinge verschillen bestaan. Social enterprises varieren van buurtinitatief tot internationale organisatie, van groene ICT tot duurzaam beddengoed tot slaafvrije chocolade. Dit maakt het lastig om een afgebakende, eenduidige sector te vormen en om een eenduidig geluid te laten horen richting de overheid en het algemeen publiek.

Het doel van mijn onderzoek is daarom geweest uit te vinden hoe er een eenduidige sector voor social enterprises gevormd kan worden. De wetenschappelijke theorie die ten grondslag ligt aan mijn onderzoek is sociaal kapitaal. Heel kort gezegd: sociaal kapitaal betreft de voordelen die een individu haalt uit het hebben van zijn of haar persoonlijke sociale netwerk. Elke ondernemer, sociaal of niet, heeft sociaal kapitaal nodig in de start-up van zijn of haar enterprise. Denk bijvoorbeeld aan morele steun van familie, financiële support van welgestelde vrienden, of een club kennissen die de handen uit de mouwen steekt om te helpen met de laatste loodjes van de verbouwing. Maar in een later stadium van de social enterprise verandert de rol van het sociaal kapitaal.

Als een sociaal ondernemer erg vast zit in zijn of haar specifieke sociale netwerk, is de kans groot dat er kansen voor verdere groei of ontwikkeling gemist worden, omdat deze kansen buiten het sociale netwerk liggen. Deze paradox van sociaal kapitaal en sociaal ondernemerschap heb ik geprobeerd op te lossen aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Hoe kan sociaal kapitaal ingezet worden voor de professionalisering van sociaal ondernemerschap in Nederland?

Uit de comfortzone

Na een uitgebreid ethnografisch onderzoek met onder andere interviews en observaties werd mij duidelijk dat het antwoord op die vraag te vinden is in een niche binnen social capital theory. De term “structurele gaten” werd in het jaar 2000 geïntroduceerd door de wetenschapper Ronald S. Burt, een Amerikaanse socioloog die bekend staat om zijn uitgebreide onderzoeken naar sociale netwerken en sociaal kapitaal. Structurele gaten komen voor wanneer het sociale netwerk juist niet zo hecht is. Dan ontstaat er een toegang – een gat – naar mogelijkheden en kansen die buiten het sociale netwerk liggen. Met andere woorden, ook buiten het sociaal netwerk bestaat sociaal kapitaal.

Je kan het een beetje vergelijken met je eigen comfort zone: over het algemeen biedt het leven meer kansen als je bereid bent buiten je comfort zone te treden. En dat is precies wat nodig is om de sector van sociaal ondernemerschap beter te maken. Uit de interviews kon ik duidelijk opmaken dat sociaal ondernemers het moeilijk vinden om tijd te maken voor deelname aan activiteiten en evenementen die door bijv. Social Enterprise NL georganiseerd worden. De prioriteiten liggen anders. En dat is ook de link tussen de theorie van Burt en de professionalisering van sociaal ondernemerschap in Nederland. Blijkbaar vinden de events van Social Enterprise NL plaats buiten de comfortzone of het sociaal netwerk van sociaal ondernemers, terwijl ze wel kansen en mogelijkheden bieden.

Zodoende heb ik geconcludeerd dat sociaal kapitaal onder sociaal ondernemers zal ontstaan daar waar zij actief deelnemen aan de activiteiten die Social Enterprise NL organiseert. Als de evenementen van Social Enterprise NL strucutureel beter bijgewoond worden zal dat uiteindelijk leiden tot meer cohesie en sociaal kapitaal onder sociaal ondernemers in Nederland. In de praktijk betekent dat dat Social Enterprise NL de professionalisering van sociaal ondernemerschap meer intern moet zoeken dan extern. Eerst focussen op de eigen leden, voordat er gelobbyd kan worden richting de overheid. Nina Koopman, programmadirecteur bij Social Enterprise NL, zei het al: “Existing social enterprises should come together. Building a sector starts from identifying the common ground and moving forward from there”. Er moet dus eerst meer cohesie onder sociaal ondernemers zelf komen, voordat er volgende stappen qua wetgeving gezet kunnen worden. En deze redenering is precies waar het om draait bij sociaal ondernemerschap: verbeter de wereld, begin bij jezelf.