Onderzoek: Flexibele arbeidsmarkt en salarissen voorkomt werkloosheid

Economieën met een flexibele arbeidsmarkt en grotere bereidheid om vaste salarissen te laten dalen, hebben kortere recessies. Dat blijkt uit onderzoek dat Maarten de Ridder deed voor zijn master Economie aan de Universiteit Tilburg. Hij onderzocht gegevens over loonsverandering in Amerikaanse staten.

Onder zelfstandige professionals zijn dalende tarieven in periodes van matige marktomstandigheden al een realiteit van alle dag. Na fors dalende tarieven de afgelopen jaren trekt voor interim professionals nu weer aan. Of daar een correlatie zit, is niet duidelijk. Het onderzoek van De Ridder suggereert dat die relatie er bij vaste arbeidsovereenkomsten er in ieder geval wel is. Interessante, en politiek gevoelige, uitkomsten.

Met zijn masterscriptie ‘‘The Impact of Nominal Rigidities on State-Level Business Cycle Dynamics in the U.S.’” dingt Maarten de Ridder mee naar de ZiPconomy Scriptieprijs 2014. Zijn onderstaande artikel is gebaseerd op de uitkomsten van dat onderzoek.

Flexibele arbeidsmarkt voorkomt werkloosheid

Zijn er macro-economische baten bij het flexibiliseren van de arbeidsmarkt? In mijn Masterscriptie beantwoord ik deze vraag. Positief, welteverstaan. Op basis van meer dan 1.4 miljoen gegevens over loonverandering laat ik zien dat Amerikaanse staten waarin ‘verzet’ tegen loonsverlagingen laag is tot wel 56% lichtere recessies en expansies ervaren. Dit resultaat vormt het eerste macro-economische bewijs dat een flexibele arbeidsmarkt stabiliteit creëert en werkloosheid voorkomt. Het geeft een objectieve motivatie voor het verminderen van arbeid-beschermende wetgeving en het breder introduceren van flexibele arbeidsovereenkomsten. Het is aan ondernemers om de kansen te pakken die hieruit voortkomen.

Salaris verlagen is lastig

‘Neerwaartse loonrigiditeit’ staat voor een welbekend fenomeen. Organisaties kunnen het salaris van een vaste werknemer prima verhogen, maar amper verlagen. In Nederland is wederzijdse overeenstemming nodig, vaak onder begeleiding van de vakbond. Heeft dit gevolgen voor de economie? Op het eerste gezicht wel. Als een bedrijf tijdens een beginnende recessie minder behoefte heeft aan personeel kunnen oude, hoge salarissen een strop vormen. Als daardoor de stabiliteit van een organisatie in gevaar komt en de angst voor ontslag bij werknemers toeneemt, kan een vicieuze cirkel ontstaan. De werknemer-consument zet een rem op uitgaven en gaat preventief sparen, waardoor economische vraag afneemt, bedrijfsfinanciën verslechteren en de kans op ontslag verder toeneemt.

Dat klinkt waarschijnlijk bekend en logisch. Economen gaan er namelijk al decennia lang vanuit dat de wereld op deze manier werkt. Het idee komt oorspronkelijk van John Maynard Keynes. Keynes omschreef in zijn General Theory in 1936 dat schommelingen in de vraag naar goederen gevolgen hebben voor economische activiteit door gebrek aan loon- en prijsverlagingen. Daarmee druiste hij lijnrecht in tegen de klassieke theorie dat enkel de beschikbaarheid van productiefactoren de omvang van productie bepaald. Sindsdien hebben talloze economische modellen het idee gebruikt dat stugge aanpassing van lonen recessies verdiept. Beleidsanalyses van de Europese Commissie of groeivoorspellingen van de Europese Centrale Bank zijn slechts voorbeelden. Beleidsmakers en politici gebruiken het als motief voor het beperken van arbeidsbescherming en de discussie rond de bescherming van flexwerkers, freelancers en ZZP’ers.

Bewijs voorheen onvoldoende

Om deze argumenten te legitimeren moet het verband tussen recessies en neerwaartse loonrigiditeit als een paal boven water staan. Toen ik aan mijn scriptie begon ontbrak echter degelijk bewijs. De modellen waarmee economen voorspellingen maken werken weliswaar veel beter als we uitgaan van lastig te verlagen lonen, maar dat is geen bewijs voor een causaal verband.Daarom was grondig onderzoek nodig. In mijn scriptie vind ik bewijs dat Amerikaanse staten waar lonen zelden verlaagd worden diepere recessies ervaren. Op basis van gegevens over loonverandering tussen 1980 en 2014 laat ik zien dat er grote verschillen bestaan tussen die staten. Zo zijn loonsverlagingen aan de orde van de dag in Delaware, terwijl ondernemers in Maine en Florida enkel bij zeer slecht weer hun werknemers minder betalen. De gevolgen van deze verschillen zijn groot. Zo zijn schommelingen in productie meer dan 56% groter, duren recessies langer en stijgt werkloosheid significant sneller in ‘stugge’ staten. Mocht u zich afvragen of dit ook voor Europa geldt dan is mijn antwoord: zeker. Het zuiver bewijzen van deze stelling is echter een lastige klus; buiten Duitsland bevinden de stugste arbeidsmarkten van Europa zich stuk voor stuk aan de Middellandse Zee. Griekenland en Nederland verschillen op veel meer vlakken dan Delaware en Florida.

Politiek en ondernemers aan zet

Dan het logisch vervolg: wat kunnen we hiermee? Antwoord: flexibiliseer de arbeidsmarkt. Hoe? Dat is lastig. Om te beginnen zijn vakbonden geen probleem. Staten met een hoge organisatiegraad zijn niet meer of minder stug dan staten waar vakbonden weinig vaste grond hebben. Ook verschillen tussen sectoren en de omvang van de overheid lijken geen invloed te hebben, al hebben hoger opgeleiden (iets) minder last van neerwaartse loonrigiditeit.

Het is dan ook aan beleidsmakers en ondernemers om het verschil te maken. Beleidsmakers kunnen bijdragen aan een flexibele arbeidsmarkt door wetgeving te versoepelen. Het verruimen van de mogelijkheden tot eenzijdige salarisverlagingen zouden gedwongen ontslagen kunnen voorkomen. Dat klinkt cru voor werknemers, maar door het voorkomen van een neerwaartse spiraal van onzekerheid kan de omvang van loonsverlagingen beperkt blijven, evenals de persoonlijke gevolgen van ontslag. In Zuid-Europa zullen beleidsmakers eerst stappen moeten zetten in het verminderen van ontslagbescherming van vaste contracten en het versoepelen van regelgeving rond flexwerkers en freelancers, aangezien hun wetten op dit gebied de strengste ter wereld zijn. Het is aan bedrijven en ondernemers om van nieuwe mogelijkheden gebruik te maken. Dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. In de VS, waar mijn resultaten op gebaseerd zijn, ontbreekt vrijwel elke vorm van ontslagbescherming en zijn salarisverlagingen in theorie niet moeilijk door te voeren. De oorzaak van neerwaartse loonrigiditeit zit hem daar mogelijk in de angst bij werkgevers op reprimandes in geval van loonsverlagingen, bijvoorbeeld in de vorm van motivatie. Het besef dat recessies en de vereiste omvang van een loonsverlaging beperkt blijven als salaris flexibel is kan bijdragen aan een mentaliteitsverandering op dit gebied. De toename van het aantal freelancers en korte termijns- verbanden tussen organisaties kan een zelfde rol spelen. Het aantal sectoren waarvoor dit van toepassing is blijft echter beperkt, zeker bij beroepen voor lager opgeleiden.

De politieke dimensie van mijn advies ligt gevoelig en ik ben me bewust van de intrinsieke waarde van baanzekerheid. Ik stel ook niet voor alle vormen van ontslag of salarisbescherming af te schaffen en van elke supermarktmedewerker een freelancer te maken. Maar een discussie over het nut van wetgeving rond de bescherming van werknemers behoort gebaseerd te zijn op een volledig beeld van haar economische gevolgen. U kunt zichzelf de vraag stellen. Accepteer ik een flexibel salaris, of wil ik substantieel hoger risico lopen mijn baan te verliezen? Ik kies voor het eerste.