Arjan van den Born: “Goed opdrachtgeverschap is net een stapje meer zetten dan waar je toe verplicht bent”

Er is nog veel onbekend over goed opdrachtgeverschap, meent hoogleraar Ondernemerschap aan de Tilburg University Arjan van den Born. In samenwerking met ZiPconomy start hij een onderzoek naar hoe goed opdrachtgeverschap de prestatie van ZZP’ers kan beïnvloeden. ‘Bedrijven moeten investeren in ZZP’ers, en zich realiseren dat elke ZZP’er anders is.’

Voorbeelden van slecht opdrachtgeverschap zijn er genoeg. Van den Born somt op: midden in de opdracht de betaling stoppen omdat ‘het potje leeg is’, ZZP’ers al inhuren voor projecten die nog totaal niet goed geregeld zijn, ‘inkoop’ van interimmers op haast dezelfde manier waarop je een doos pennen zou inkopen.

Containerbegrip

Maar wat is dan goed opdrachtgeverschap? “Dat is echt een containerbegrip”, stelt Van den Born. “Ons onderzoek moet daar meer handen en voeten aan geven.” Naar goed werkgeverschap, over hoe werkgevers het beste met hun werknemers om moeten gaan, is veel onderzoek gedaan. Over goed opdrachtgeverschap, hoe opdrachtgevers het beste met ZZP’ers om moeten gaan, is nog veel onbekend. Van den Born gaat samen met ZiPconomy een onderzoek uitvoeren naar wat de elementen zijn van goed opdrachtgeverschap, en hoe deze de prestatie van de ZZP’er beïnvloeden. “Het onderzoek gaat deze week van start, en er wordt nog gezocht naar meer bedrijven en ZZP’ers die willen deelnemen. Iedereen die meewerkt krijgt uiteindelijk een rapportje, met zijn eigen resultaten in vergelijking met het gemiddelde.” Begin november worden de eerste resultaten verwacht.

Hoe denkt Van den Born zelf over goed opdrachtgeverschap? “In het algemeen gaat het om net een stapje meer zetten dan waar je verplicht toe bent. En er vallen natuurlijk veel verschillende elementen onder.” Van belang is allereerst het tarief. “Ik sprak laatst een toneelknecht die 9 euro per uur verdiende als zelfstandige. Dat is natuurlijk belachelijk. Het tarief moet in elk geval zodanig zijn dat je er als zelfstandige geld van opzij kan leggen voor verzekeringen en pensioen.”

Maar, op tarief moet je je volgens de hoogleraar zeker niet blindstaren. “Je moet elkaar wat gunnen”, stelt Van den Born. Bij afdelingen inkoop bij grote bedrijven gebeurt volgens hem echter vaak het omgekeerde. “Vanaf het jaar 2000 heeft inkoop steeds meer macht gekregen. Zij konden tarieven voor externen naar beneden brengen, en ontwikkelden gestandaardiseerde procedures. Duidelijk, dat wel. Maar tarief is niet het enige dat interessant is. Opdrachtgever en ZZP’er moeten ook een prettige relatie met elkaar kunnen opbouwen.”

Standaard inkoopprocedure werkt innovatie tegen

De inkoopprocedures bij grote bedrijven zijn volgens Van den Born gericht op minimale risico’s, wat leidt tot een gebrek aan maatwerk. “Om risico’s te vermijden huren ze alleen mensen in die al jarenlang ervaring hebben binnen dat werk. Terwijl ze beter zouden kunnen kijken naar motivatie. Iemand die minder ervaring heeft, maar enorm gemotiveerd is om het werk te doen, kan meer innovatie brengen dan iemand die het al jarenlang doet.” En dat terwijl bedrijven juist vaak externen inhuren om innovatie in hun organisatie te brengen, meent Van den Born.

“Wanneer je externen inhuurt voor normale taken, als extra mankracht, dan is het niet zo’n probleem. Maar als een organisatie externen inhuurt voor innovatie, dan is een hoog niveau van engagement nodig. Je wil dat degene die je inhuurt zijn kennis deelt.” Dat engagement bereik je volgens hem niet wanneer de opdracht door de inkoopafdeling alleen ‘transactioneel’ geregeld wordt. “Als de opdrachtgever voor een dubbeltje op de eerste rij wil zitten, en niet investeert in een fijne relatie met de ZZP’er, dan is zo’n opdracht ‘puur transactioneel’. Als je niet in een ZZP’er investeert, dan zal hij ook niet in jou investeren. Dus dan zal hij zijn kennis niet graag met je delen, wat innovatie in de organisatie natuurlijk niet te goede komt.”

Loyaliteit niet verwarren met retentie

Maar waarom zou je als opdrachtgever investeren in een ZZP’er, die toch een paar maanden later weer weg is? Volgens Van den Born betekent het feit dat een ZZP’er de organisatie weer verlaat niet dat hij niet loyaal is. “Opdrachtgevers verwarren loyaliteit met retentie”, vindt hij. Een voorbeeld: “Stel, ik heb jaren een Volkswagen gereden, en ik ben er enorm tevreden over. Op een gegeven moment verdien ik veel geld, en ga ik een BMW rijden. Dat betekent niet dat ik niet loyaal ben aan Volkswagen. Want als mijn neefje 18 wordt zal ik hem zeker een Volkswagen aanbevelen, omdat ik daar zo’n goede ervaringen mee had. Het kan ook zo zijn dat ik al jaren een Volkswagen rijdt, maar er totaal niet tevreden mee ben. Ik heb alleen geen geld om een andere auto te kopen. Dat is retentie, geen loyaliteit.”

Met andere woorden, het is voor bedrijven juist heel belangrijk om te investeren in een ZZP’er, en hem daardoor loyaal te maken. Zelfstandigen hebben over het algemeen een groot netwerk, en daardoor komt er altijd wel weer iets bij je terug. Een organisatie heeft er dus volgens Van den Born meer aan om te investeren in een gemotiveerde ZZP’er, dan in een ingeslapen medewerker die misschien helemaal niet loyaal is, maar alleen geen nieuwe stap wil of durft te zetten.

“En wat opdrachtgevers ook vaak vergeten, is dat het voor een ZZP’er heel belangrijk is of een project slaagt of niet. Zij nemen dat mee in hun portefeuille, hun carrière kan ervan afhankelijk zijn. Vaste medewerkers hebben dat vaak iets minder. Die denken eerder ‘tja, het ene project lukt wel en het andere niet’.”

ZZP’ers komen in verschillende soorten en maten

Het belangrijkste dat opdrachtgevers zich volgens Van den Born moeten realiseren, is dat er verschillende soorten ZZP’ers bestaan. Dat begint zoals hierboven gezegd al bij de inhuur, maar loopt ook door binnen de opdracht, en zelfs erna. “Sommige ZZP’ers zullen het fijn vinden om na de opdracht bij de organisatie betrokken te blijven. Anderen misschien juist niet. ABN AMRO is daar bijvoorbeeld wel mee bezig, die kijken of ze een alumni-platform kunnen oprichten.”

Sommige bedrijven denken volgens de hoogleraar wel na over goed opdrachtgeverschap, alleen komen de initiatieven daarvoor niet altijd overeen met wat ZZP’ers graag willen. “Veel bedrijven stellen hun interne opleidingen bijvoorbeeld ook open voor externen. Dat is zeker goed, maar niet essentieel in goed opdrachtgeverschap denk ik. Veel belangrijker is het om talent te zien en een kans te geven.” Ook kunnen bedrijven volgens hem bij het inhuren van externen meer denken in teams. “Dus niet: ik wil vanwege hun expertise Jantje hebben, en Pietje en Janneke. Maar kijken naar wat voor team je wil samenstellen: op basis van expertise én talent.”

Wat kan ZZP’er zelf doen?

Wat organisaties anders kunnen aanpakken is duidelijk, maar zelfstandigen hebben ook zelf een aandeel in goed opdrachtgeverschap, benadrukt Van den Born. “Veel ZZP’ers denken al snel, ‘klinkt interessant’, en springen dan in het diepe.” Dat kan goed uitpakken, maar ook juist niet. “Het loont om beter door te vragen naar jouw rol in een opdracht, zodat je ook echt weet of die opdracht bij jou past. Ook worden contracten vaak niet goed gelezen, waardoor je achteraf met dingen als een concurrentiebeding of intellectueel eigendom in de knoei komt.” Volgens Van den Born hoeft een ZZP’er zich niet afhankelijk op te stellen en alleen maar ‘ja en amen’ te zeggen. “Duidelijk zijn in wat je ambities zijn, en pro-actief samen de opdracht vormgeven.”

Maar zelfs als ZZP’ers dat allemaal doen bestaan er nog veel voorbeelden van slecht opdrachtgeverschap, waar je als zelfstandige weinig aan kunt doen. In je eentje een rechtszaak beginnen tegen een groot bedrijf is vaak niet haalbaar. En naming en shaming is ook geen fijne optie omdat je dan een opdrachtgever kwijtraakt, die je misschien liever niet kwijt wil.

Onderzoek

Reden te meer om eens uitgebreid onderzoek te doen naar goed opdrachtgeverschap, en ook wat het organisaties kan opleveren als ze een ‘goede opdrachtgever’ zijn. Zou ‘slecht opdrachtgeverschap’ zo uit te bannen zijn?