Nog steeds malafide praktijken binnen de uitzendbranche.

Twee en een half jaar geleden stelde toenmalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Henk Kamp zich het doel het aantal malafide uitzendbureaus binnen twee jaar terug te brengen tot nul. Hiervoor richtte hij onder meer het Meldpunt Malafide Uitzendbureaus op. Licia Kersten komt tot de conclusie dat voornemen nog lang niet gerealiseerd is.

Overtredende uitzendbureaus blijven volgens haar de mazen in de wet opzoeken en lijken een kat- en muisspel te spelen met de wetgever en controlerende instanties. Ze gaan hierbij erg beweeglijk te werk en bedenken keer op keer nieuwe schijnconstructies om de wetgeving te omzeilen. Dit maakt het extra hard nodig om het fenomeen geregeld te onderzoeken. Dat stelt Lucia Kersten in haar masterscriptie “Malafide praktijken binnen de uitzendbranche, Kenmerken en neutralisaties binnen het grijze gebied van regelovertreding“. Met die scriptie dingt ze mee naar de ZiPconomy Scriptieprijs 2014.

Wat is het grijze gebied?

Aan de ene kant bestaan er bonafide –witte- uitzendbureaus die zich netjes aan de wet- en regelgeving houden. Hiertegenover staan de –zwarte- malafide uitzendbureaus die zich schuldig maken aan georganiseerde criminaliteit zoals mensenhandel of witwaspraktijken. De kenmerken van malafide uitzendbureaus binnen het ‘grijze gebied’, dat hier tussenin zit, waren niet eerder onderzocht, wat leidde tot dit afstudeeronderzoek.

Met malafide praktijken uit het grijze gebied worden arbeidsmarktfraude-overtredingen zoals het tewerkstellen van vreemdelingen (Wav) en het niet betalen van het wettelijke minimumloon (Wml) bedoeld. Uit een dossieronderzoek naar 61 boeterapporten, vijftien interviews met fraudebestrijders en een praktijkobservatie bleek dat overtredende uitzendbureaus voornamelijk kleine bv’s zijn.

Het percentage overtreders dat al eerder een arbeidsmarktfraude-overtreding beging ligt ruim acht procent hoger bij natuurlijke personen (50,8 procent) dan bij rechtspersonen (42,6 procent). De reden hiervoor is dat natuurlijke personen in sommige gevallen hun uitzendbureau bewust failliet laten gaan, om zo een nieuw uitzendbureau te starten waar de inspectiediensten nog geen zicht op hebben. In sommige gevallen wordt een katvanger ingezet.

“Heel veel uitzendbureaus gaan bewust failliet. Op enig moment hebben ze zo veel geld vergaard dat ze deels af zullen moeten dragen aan de Belastingdienst”, zegt een controleambtenaar van de Belastingdienst. “Daar hebben ze geen trek in, dus laten ze de bv klappen zoals dat heet. Vervolgens komen ze in een ander belastingdistrict ineens weer naar boven, al dan niet met een stroman of strovrouw.”

Zie hieronder een filmpje dat Licia Kersten heeft gemaakt over haar scriptie:

Overtredende uitzendbureaus zijn vooral gevestigd in grote steden in Noord- en Zuid-Holland, met name op een industrieterrein of in een woonhuis of winkelpand. De meeste misstanden doen zich voor in de land- en tuinbouwsector, de schoonmaaksector, de bouwnijverheid en transport- en logistieksector. Ook de productie- en verpakkingsbranche wordt in deze studie voor het eerst als risicosector aangemerkt. Sectoren met laaggeschoolde arbeiders en arbeidsintensieve werkzaamheden worden het hardst getroffen, omdat de misstanden daar gemakkelijk uit het zicht kunnen worden gehouden.

“Sommige kassen zijn zo immens groot. Daar moet je echt met een fiets doorheen. Daar kun je makkelijk mensen verstoppen,” aldus de controleambtenaar van de Belastingdienst, die niet met zijn naam genoemd wil worden.

De overtreders zelf zijn voornamelijk mannen van middelbare leeftijd die op enkele uitzonderingen na vooral de Nederlandse, Turkse of Turks-Nederlandse nationaliteit hebben. In een kwart van de zaken vervullen familieleden een rol binnen het bedrijfje.

De overtreders praten hun gedrag vaak goed met de verontschuldiging: ‘ik heb meer goed dan fout gedaan’. “Wat je dan hoort is: het is maar een klein foutje, maar ik doe zoveel goed. Ik help mensen aan werk en ik draag mijn premies af […] Pakken jullie me nou net op dat kleine dingetje?, ” zegt een inspecteur van het UWV. De overtreders die deze techniek gebruiken zijn het vaakst Nederlandse vertegenwoordigers van gecertificeerde transparante uitzendbureaus, die niet eerder een overtreding begingen. Vermoedelijk werden ze in sommige gevallen misleid door uitzendkrachten en begingen ze de overtreding niet bewust. Zo leidde dezelfde Egyptische uitzendkracht die niet in Nederland mocht werken in totaal negen uitzendbureaus om de tuin, die hoge boetes kregen.

Bij andere uitzendbureaus leek echter sprake van een vooropgezet plan. De aard van de misstanden in het grijze gebied verschilt dus. Zaken waarbij katvangers, dubieuze adviseurs en schijnconstructies werden ingezet, neigen meer naar een donkergrijze tint in het gebied van regelovertreding. Normbesef lijkt bij deze met name Turkse overtreders niet of veel minder aanwezig, waarbij schijnbaar de opvatting heerst dat het normaal is om overtredingen te begaan. De schade wordt ontkend of niet herkend. Zolang de familie of gemeenschap er baat bij heeft, zien deze overtreders de ernst van de overtredingen niet in.

Hoe nu verder?

Hoe zouden de bevindingen uit dit onderzoek kunnen bijdragen aan het huidige beleid? Op dit moment is de regel dat bij een uitzendbureau dat een overtreding begaat, herinspectie plaatsvindt. Dit vergt veel tijd en is bij sommige uitzendbureaus uit het lichtgrijze gebied misschien onnodig. Het recidivepercentage ligt hoger bij de natuurlijke personen achter de uitzendbureaus. De vraag is dus hoe de herinspectiecapaciteit zou kunnen worden ingeperkt, waardoor er meer mogelijkheden zijn om de overtreders achter de uitzendbureaus te volgen.

Aan de hand van dit onderzoek en eventuele aanvullende data kan een risicomodel worden opgezet. Wanneer een overtreder hoog scoort op bepaalde risicofactoren, is het verstandig een herinspectie te realiseren. Als dit niet nodig blijkt, kan die capaciteit beter elders worden ingezet. Zo kunnen personen achter de uitzendbureaus die hoog scoren volgens het risicomodel, worden gevolgd . Misstanden kunnen zo in een vroeg stadium worden opgespoord en inspecteurs lopen in mindere mate achter de feiten aan. Het oneindige kat- en muisspel krijgt hierdoor een andere wending.

De foto in dit artikel komt van Flickr – Creative Commons – en is gemaakt door Leonieke Aalders .