Zelfstandig ondernemerschap: vrijheid zonder personeel.

Nog geen twee op de tien zelfstandigen heeft de ambitie om zijn of haar eenmanszaak uit te bouwen tot een bedrijf met werknemers in loondienst. Tweederde van alle zzp’ers blijft, ook in de toekomst, het liefst zelfstandig. Een derde wil nu of in de toekomst, weer in loondienst. Driekwart van alle zelfstandigen was daarvoor in loondienst. 6 procent startte vanuit een situatie van werkloosheid, 7 procent van alle zelfstandigen was student voor hij begon

Dat zijn de hoofdpunten uit de Zzp-panelmeting van Panteia, dat ze vorige week presenteerden. Dergelijke cijfers zijn relevant in actuele politieke en maatschappelijke discussies over zelfstandigen. Denk maar aan het VAR/BGL-dossier dat momenteel weer hoog op de werkstapel van Staatsecretaris Wiebes (Financiën) ligt. De proefballonnetjes van hoogleraar Henk Volberda of D66-Kamerlid Steven van Weyenberg omtrent het stimuleren van ondernemerschap, dat door hen een-op-een wordt vertaald naar het in dienst hebben van personeel. En niet in de laatste plaats het debat over de fiscale voorzieningen voor zzp’ers dat er naar verwachting aan zit te komen. 

Voor dit gedegen, terugkerend onderzoek ondervraagt Panteia jaarlijks 3000 zelfstandigen uitvoerig per telefoon en via internet. De rapportage bevat 50 pagina’s aan nuttige informatie voor een ieder die een beeld wil hebben van trends en drijfveren onder zelfstandigen. Het is zeker het lezen waard.

Zelfstandigen vooral een fluïde groep

Een paar punten over wat de harde cijfers (van Panteia) nu zeggen (mijn opvatting) in relatie tot de verschillende zp-dossiers:

• Twee op de tien zelfstandigen wil doorgroeien naar een bedrijf met personeel in loondienst. Acht op de tien dus niet. Meer klassieke denkers over ondernemerschap (zie hierboven) zien een ondernemer als iemand met werknemers in dienst. Voor de meeste zelfstandingen geldt dat ze het uitoefenen van hun vakmanschap en de vrijheid om dat te doen, het belangrijkst vinden. Dat ruilen ze niet graag in voor het gedoe dat hoort bij het in dienst nemen (en houden) van personeel.
• Zp’ers zijn vooral ondernemende professionals die als ondernemer zelf verantwoordelijkheid nemen om aan hun inkomsten te komen. Professionals wier belangrijkste (en onmisbare) bijdrage aan ondernemend Nederland is dat ze dat vakmanschap op flexibele basis aanbieden aan andere ondernemers en organisaties.
• Fiscale voorzieningen om het aantrekkelijker te maken personeel aan te nemen zullen – zo schat ik in – maar weinig zp’ers er toe bewegen dat ook daadwerkelijke te doen. Het gros wil het simpelweg niet. Volgens Panteia zijn de grootste belemmeringen voor hen die dat wel willen geld en het risico van doorbetaling tijdens ziekte. Een punt dat de politiek zou kunnen aanpakken als de dan toch het in dienst nemen van personeel aantrekkelijker wil maken.
• Wanneer een eenpitter een opdracht krijgt die te groot is om zelf te doen, huurt bijna de helft andere zzp’ers in of werkt samen met een bedrijf. Ruim een kwart verwijst dan door naar een ander bedrijf of zzp’er. Slechts 7 procent neemt iemand in tijdelijke dienst. Waarom zou je ook? Zo maakt de nieuw Wet Werk & Zekerheid het tijdelijk in dienst nemen van iemand er niet eenvoudiger op.
• Een derde van alle zelfstandigen wil of het liefst direct in loondienst (12 procent) of geeft aan dat op termijn te willen (19 procent). Dat is een substantieel deel dat in de praktijk waarschijnlijk nog groter is, zeker als je op langere termijn kijkt. De instroom van het aantal zelfstandigen (volgens KvK-cijfers) is groot, maar de uitstroom ook. Tel daar de zelfstandigen bij op met een ambitie om personeel in dienst te nemen, plus nog de groeiende groep die het zzp-schap en een parttime dienstverband combineert, en duidelijk is dat de zzp’ers geen vaste, homogene groep op de arbeidsmarkt zijn.
• Het juist vooral een fluïde groep met een hoog verloop. Een groep voor wie zelfstandigheid zijn (al dan niet een beetje gedwongen) vooral ook een fase in het werkzame leven is. Nieuwe voorzieningen als het zzp-pensioen of zzp-hypotheken, of een apart fiscaal stelstel voor zzp’ers: het zal gericht zijn op een beperkt aantal van de huidge zzp’ers . Veel logischer lijkt het om dit soort stelsels in te richten voor een situatie waarin het gros in zijn carriere niet alleen vaker van werkgever wisselt, maar ook vaker wisselt van werknemer naar zelfstandige, en weer terug.