Dit kan niet waar zijn

Dit kan niet waar zijn is het nieuwe boek van Joris Luyendijk over zijn zoektocht naar de oorsprong van de financiële crisis. Twee jaar lang heeft hij zich in London, in het hart van de financiële wereld van Europa, ondergedompeld. Heeft hij als een antropoloog onderzoek gedaan naar het (dis)functioneren van de sector en naar de oorzaken ervan.

Laat ik beginnen met mijn conclusie. Ik vind het een zeer genuanceerd boek, dat veel kanten belicht, zelfs mij enkele nieuwe inzichten verschaft (en ik heb er al heel veel over gelezen) en bijzonder prettig geschreven is.

Dit kan niet waar zijn is voor mij een must read, alleen de titel vind ik matig gekozen, maar daarover later meer.

Genuanceerd

In de Tegenlicht aflevering vond ik Joris Luyendijk erg hard van leer trekken tegen de financiële wereld. Hij pakte mensen hard aan en ging ‘met gestrekt been’ erin. Dit ontlokte enkele zeer negatieve reacties, onder andere van NVB voorman (dus betaald door de banken om hun imago van de banken hoog te houden) Chris Buijink. Niet toevallig iemand die zich persoonlijk aangesproken kan voelen omdat Luyendijk fel van leer trekt tegen de invloeden van de banken bij politici en ambtenaren. In het boek noemt hij dit ‘Capture’. Niet corruptie (het wisselen van geld voor iets dat je normaal niet zou doen), maar het opgaan in de gecreëerde wereld (van de financials) voor non financials. Buijink is als oud DG van het ministerie van Economische Zaken zo’n persoon die door Luyendijk niet heel positief wordt weggezet.

Wat me derhalve opviel is dat het boek zeer, zeer genuanceerd is. Het omschrijft in lekentaal verschillende soorten financiële instellingen. Het omschrijft ook vele soorten mensen die er werken, waarvan slecht een heel klein deel volgens Luyendijk ‘evil’ zijn. Enkele zijn dat bewust, enkele zijn dat door ‘indoctrinatie’, sommige zijn dat vanwege ‘de hypotheek’ of ‘de school’. Maar de meeste mensen vallen heel erg mee. De meeste mensen ‘zijn net mensen’. Zoals Luyendijk zelf al zei: eigenlijk had dit boek ‘het zijn net mensen’ moeten heten, maar zo had hij al een boek geschreven. En dat is dan ook meteen mijn enige kritiek op het boek: de titel. Want je verwacht bij een titel als ‘dit kan niet waar zijn’ grote onthullingen of schokkende zaken. Of een beeld van de graaiers die nog bezig zijn. Maar niets daarvan. Het is erg genuanceerd, waarbij het systeem het probleem is, maar verder niet echt schokende zaken aan het licht komen. Niet fundamenteel schokkend, maar ook geen schokkende personen.

Het systeem

Wat er niet waar kan zijn volgens Luyendijk is dat na alles dat er gebeurt is, uiteindelijk het probleem gewoon nog steeds bestaat. Het systeem is rot, maar niemand kan of wil er iets aan doen. De zogenaamde Chinese Muren, waarvan iedereen weet dat ze niet kunnen werken, werken niet. Speculeren met het geld van anderen is nog steeds de norm. Zogenaamde ‘ring fencing’, waarbij de consumentenbank en de zakenbank los van elkaar staat is theoretisch een goed idee, maar gaat in de praktijk niet werken.

Het kan niet waar zijn dat we weten dat een systeem niet werkt, maar we het niet durven aan te pakken. Dat kan niet waar zijn, maar… dat wisten we toch al lang? Dat weten we toch ook over de CO2 aanpak? Of de armoede bestrijding? Dus waarom kan het niet waar zijn?

Interessant

Wat heel interessant is, is voor mij het hele HR verhaal. De Zero Job Security. Als je geen enkele zekerheid hebt, ga je handelen in je eigen belang. Je stapt dus over voor meer geld. Je handelt voor je maximale bonus. Niet vanwege die bonus, maar vanwege de toekomstige zekerheid. En niet te vergeten, in een wereld waar enkel geld een beloning is, is geld respect. Als je enkel met geld werkt, is het enige dat je begrijpt geld. Geld is respect, geld is waardering, een schouderklopje boeit niet in een wereld die gemaakt wordt van geld, omdat geld je core business is.

A-moreel

Een ander zeer boeiend verschijnsel is de a-moraliteit die beschreven wordt. Niet immoreel, maar a-moreel. Het is dus niet dat men tegen de wet handelt (immoreel), maar moraliteit hoort gewoon niet in het vak thuis. Het gaat enkel om de ‘kille’ cijfers. Het is enkel de ratio die moet heersen. Je gevoelens moet je thuis achterlaten. Dat is ‘professioneel’. En dat zie ik steeds meer, in steeds meer sectoren. Daar heb ik al jaren een probleem met het woord professioneel…. en dit boek heeft voor mij duidelijk gemaakt waarom ik dat heb. Professioneel is het omgekeerde van amateuristisch in de literatuur, maar in de praktijk is het vaak het omgekeerde van empathisch of sociaal. Ook in de financiële wereld.

Conclusie

De schrijfwijze is zo dat het lekker weg leest. Ik heb het in korte tijd gelezen en hoewel het niet ‘super spannend’ is, heb ik me ook geen moment verveeld gevoelt. Het is geen ‘thriller’ zoals ‘De Prooi’ (ook een aanrader), maar het is ook geen worsteling zoals veel boeken over de financiële wereld.

Inhoudelijk geeft het een mooi beeld van ‘echte mensen’ in de wereld. Een cultuur die ook bij steeds meer bedrijven heerst. Een cultuur die vergiftigd is, op enkele plekken, maar niet één waar je nekharen van overeind gaan staan als ik eerlijk ben. Het zijn net mensen. Gewone mensen. Met gewone dilemma’s en gewone keuzes. Keuzes die velen misschien wel hetzelfde zouden maken.

Ik was ook opgelucht toen ik het boek las. Opgelucht dat ik in het begin van mijn carrière, toen ik aanschurkte tegen deze wereld, niet heb doorgezet. Ik zou namelijk zo’n type ‘master of the universe’ zijn geworden zoals Luyendijk die omschrijft. Heel anders dan nu. En ik denk niet dat ik daar gelukkig van geworden zou zijn. Dank je wel Joris dat je mij hebt laten inzien dat ik mijn keuzes tot op heden goed gemaakt heb!

Het krijgt van mij een 9 op een schaal van 10 punten. Ik raad het dus iedereen aan om te lezen.