The Good, the Bad and the New. Nieuwe balans in geluk en stress bij zp’ers.

Er zijn in essentie maar twee dingen die iedereen echt moet weten over de zelfstandige zonder personeel, de zzp’er. Ten eerste zijn zzp’ers gelukkiger dan werknemers. Ten tweede hebben zzp’ers meer stress dan werknemers. Deze twee aspecten van het zzp-schap zijn al tientallen malen in vele verschillende landen onderzocht en de uitkomsten zijn steeds hetzelfde; zzp’ers zijn gelukkiger en hebben meer stress. In deze paradox zit veel besloten, want hoe kan het dat je gelukkiger bent en toch meer stress hebt?

Autonomie en risico’s

Over de geluksfactor kunnen we duidelijk zijn. De vrijheid en autonomie zijn cruciaal. Eindelijk geen politieke spelletjes meer. Veel eigen verantwoordelijkheid en de vrijheid om je werk zelf in te richten zorgen voor het geluksgevoel. Over de oorzaken van de stress is minder duidelijk, maar ook hier denken we redelijk te weten wat die stress veroorzaakt. Ten eerste komt met meer vrijheid ook de keuzestress naar boven. En een zzp’er moet veel keuzes maken. Ze zijn, zoals Amerikanen zeggen jack of all trades, ons manusje van alles. Veel komt erbij kijken; marketing, branding, professionele en persoonlijke ontwikkeling, netwerken, administratie,  belastingen, de balans tussen werk en privé, et cetera. Het is niet eenvoudig om al die ballen in de lucht te houden.

Ten tweede, en veel belangrijker: de zzp’er neemt veel risico.  Dat gaat gepaard met stress. De verdiensten van zzp’ers zijn gemiddeld lager dan die van werknemers en als een opdracht niet doorgaat, heeft dat soms fikse consequenties. Hoe wordt de huur betaald? Wie zorgt voor kleren voor de kinderen? Wat als ik arbeidsongeschikt raak? Dat zijn vragen waar honderdduizenden zzp’ers in Nederland  en vele miljoenen zzp’ers in Europa mee zitten.

Nieuwe oplossingen

Natuurlijk is dat niet goed. Te veel stress is niet goed voor de creativiteit en zorgt ook niet voor een cultuur waarin mensen samenwerken en elkaar vertrouwen. En laten we het vooral niet hebben over de maatschappelijke tijdbom van honderdduizenden zzp’ers die nauwelijks iets verdienen, geen sociale verzekeringen kunnen afsluiten en geen geld opzij kunnen leggen voor hun pensioen. Daarom is de reactie van velen te begrijpen: zorg voor meer traditionele banen (vast dienstverband) met duidelijke collectieve afspraken en een stevig sociaal vangnet (pensioen, WW, WAO, et cetera). Volgens deze mensen en instituten (o.a. AFM, DNB) moet de zzp’er in het keurslijf van ons sociaal stelsel worden gebracht.

Desondanks pleit ik voor een nieuwe weg. Kunnen we niet komen tot nieuwe collectieve afspraken, tot nieuwe vormen van coöperatie en sociale arrangementen die beter passen bij de eenentwintigste eeuw? Tot vormen waarin mensen worden gezien als professionals die welbewust risico nemen en die zichzelf willen ontwikkelen, maar die wel een basisbescherming bieden. Wie rondkijkt, ziet al veel vormen van sociale vernieuwing. Kijk maar eens naar de broodfondsen, de deeleconomie (b.v. Peerby), de honderden verenigingen in Nederland voor zzp’ers en de internationale creatieve communities op sites als meetup.com waar duizenden, tienduizenden en soms honderdduizenden echt samenwerken. De opdracht is duidelijk: kunnen we nieuwe vormen van sociale ondersteuning bedenken die aan de ene kant leiden tot meer geluk, terwijl we de stress beperkt houden?

Sociale experimenten

Met zo’n stelsel zou iedereen gebaat zijn. Niet alleen de werkenden, maar ook ondernemingen. Zij zijn ook niet gediend met een samenleving vol zelfstandigen. Ik geloof in deze derde weg, omdat ik denk dat het huidige stelsel veel te strikt is en zijn aanhangers en onderzoekers veel te dogmatisch zijn. Nieuwe oplossingen die passen bij de huidige tijd worden niet gevonden. De creativiteit ontbreekt, er is tunnelvisie. Eigenlijk zijn er in de huidige sociale discussie maar twee smaken; voorstanders van collectivisering en individualisering.

Ook ik weet nog niet precies hoe zo’n nieuw stelsel eruit moet gaan zien, maar ik zie wel ingrediënten ontstaan. Zo zullen projecten en opdrachten een centrale rol spelen, zal sociale nudging net zo belangrijk zijn als keiharde verplichtingen, zullen er minimum standaarden zijn, zullen coöperaties van professionals een belangrijke rol spelen, zullen er collectieve afspraken over kwaliteitscontrole en opleiding zijn, zal de inhoud belangrijker zijn dan het proces, zullen afspraken worden gemaakt over de output in plaats van de input en spelen virtuele communities  een belangrijke rol.  Enfin, ik pleit voor een tijd van tientallen sociale experimenten waarin de vakbond een leidende rol pakt. Niet om het sociale stelsel te versoberen, maar om deze passend te maken bij de huidige eeuw waarin creativiteit, innovatie en vakmanschap centraal staan.