Waarom discussies over Piketty zo lastig zijn

Piketty is misschien wel de meest invloedrijke wetenschapper / onderzoeker / schrijver van de afgelopen paar jaar. Zijn boek Capital in de 21st century is legendarisch. Veel wordt er over gezegd, iedereen heeft een mening, die vaak recht tegenover elkaar staan. Extreem gepolariseerde discussies, waarbij bijna niemand het boek daadwerkelijk heeft gelezen. 

Dat is dan ook de reden dat Piketty zo’n onmogelijk onderwerp is om over te discussiëren. Iedereen heeft een mening. Weinig mensen hebben het boek gelezen. En de media hebben een extreem gekleurd beeld van het boek gegeven. De ‘linkse’ media schrijven enkel over de 1%, de ‘rechtse’ media zetten hem weg als een socialist en zelfs communist. Nu ik het boek zelf gelezen (geluisterd) heb kan ik enkel zeggen dat je beide media moet nemen, het gemiddelde moet pakken, en dan kom je in de buurt van de waarheid.

Filter bubble

Het probleem dat zich hier voordoet is de Filter Bubble. Voor wie dit begrip niet kent, zie hier een inspirerende TED talk over dit onderwerp.

Kort samengevat: je leest (zeker online) wat in je straatje past. Als jij ten strijde trekt tegen de tweedeling in de maatschappij lees je vooral de berichten over de tweedeling die volgens Piketty groot is en groeit. En dat hij alles wil herverdelen, zoals Markx, maar slimmer.

Als jij gelooft in een open markteconomie die alles oplost, lees je vooral de kritieken op Piketty. Dan denk je dat hij de nieuwe Markx is en alles wil herverdelen, en het communisme werkte niet.

Beide zijn deels waar, beide zijn deels onwaar. Tenminste, als je het boek leest en interpreteert zoals ik dat gedaan heb.

Mijn samenvatting

Eerder schreef ik al mijn extreem korte samenvatting van Piketty. 

Piketty schrijft een aantal zaken. Dat de verdeling in kapitaal als je puur kijkt naar de concentratie aan de top vergelijkbaar is met die in de tijden van grootste ongelijkheid, eind 19e eeuw. Hij schrijft echter ook de we nog steeds een middenklasse hebben. Hoewel die krimpt, is die er wel. Dit valt te verklaren in het feit dat de absolute top (de 1% of zelfs de 0,1%) veel rijker is dan ooit zelfs de koningen van weleer waren, maar dat een deel van de rijkdom die vroeger in de 5% daaronder zat nu breder verdeeld is.

Het belang van kapitaal neemt toe en met name van extreem groot kapitaal. Dit komt omdat het rendement op de aller-, allergrootste vermogens hoger is dan op de vermogens daaronder. Miljardairs hebben ook procentueel een hoger rendement dan mensen met honderden miljoenen. In absolute bedragen is dit dus nog veel meer (hoger basisbedrag en hoger rendement) en omdat het geld om van te leven ongeveer gelijk is kan er ook nog eens meer geherinvesteerd worden. Dus neemt de concentratie aan de top enkel toe.

Tevens stelt hij dat de onderste helft van de bevolking in elk land ongeveer niets heeft. Dat is een punt van veel discussie, want mensen hebben kleren, huisraad, etc. Piketty geeft in zijn boek nadrukkelijk aan waarom hij enkel kijkt naar ‘duurzame’ goederen, geld, aandelen, obligaties en vastgoed. De reden hiervoor is eenvoudig: je kan het niet liquide maken. Ooit geprobeerd een paar schoenen op Marktplaats te verkopen? Ik wel. Mijn (te kleine) schoenen die ik 3 keer gedragen had kreeg ik nog geen 10% van de aankoopprijs voor.

Discussie

Elke discussie over Piketty zou in mijn optiek enkel gevoerd moeten worden door mensen die het boek gelezen hebben. Omdat de media zo’n verwrongen beeld ervan gegeven hebben dat het anders niet mogelijk is. Het boeiende is namelijk dat ik (als sociaal-liberaal, lid van D66) inmiddels ben weggezet als een extreem kapitalistische, neo-liberale communist. Als ik de gemiddelde mening neem van de verschillende kampen.

Omdat er blijkbaar toch veel vraag naar is, zal ik, na de samenvatting, toch mijn mening over het fenomeen geven. Ik hoop dat enkel mensen die het boek gelezen hebben reageren, want het is zo lastig om discussies te voeren met mensen die de feiten niet kennen. Die Piketty woorden in de mond leggen die ik in het boek niet ben tegen gekomen en die met feiten komen die niet correct zijn.

Ja, ik zie een tweedeling in de maatschappij en die neemt toe.

Ja, ik geloof dat we daar iets aan moeten doen en ik geloof dat belasting de beste manier is om daar iets aan te doen.

Ik geloof echter ook dat we de middenklasse moeten ontzien. Nu kan je veel discussie hebben over de middenklasse en hoe je deze definieert, maar misschien biedt juist Piketty daar ook wel een handvat voor. Wat te denken van de top 10% inkomsten? Als je tot de 10% best betaalde mensen behoort, dien je meer te betalen. Dan kan je dat bedrag elk jaar opnieuw vaststellen.

Misschien dat Piketty’s kapitaalbelasting wel een interessante vorm kan zijn, maar ik vrees dat die juist de grootste fortuinen zal ontzien. Simpelweg omdat die het meest flexibel zijn qua locaties. Wel denk ik dat een erfbelasting een goed iets zou zijn. Als liberaal (nu stelde de eerste Liberale premier, van der Linden, van Nederland zelfs dat de erfbelasting uiteindelijk naar 100% moest) denk ik dat een belasting op erfenissen (en schenkingen) boven een bepaald bedrag helemaal geen gek idee is. Ik denk dan aan bijvoorbeeld een belasting op erfenissen en schenkingen boven de 50.000 of 100.0000 euro per persoon. Daarmee ontzie je de hele middenklasse, maar pak je wel het grootkapitaal aan. Die laten nog steeds veel achter voor hun kinderen, maar ook voor de maatschappij op deze manier. Het belangrijkste tegenargument, namelijk dat er al belasting is betaald over dit geld, gaat niet op. Als je Piketty namelijk leest weet je dat bijna alle grote erfenissen uit kapitaal komen en dat is dus (nagenoeg niet) belast. Het is dus geen dubbele belasting, het is een eerste belasting.

Verder stelt Piketty heel duidelijk dat de cijfers aantonen dat de stijging van topbeloningen volledig parallel loopt met het afschaffen van extreem hoge belastingen op extreem hoge beloningen. In Engeland is het aantal miljoenen beloningen pas geëxplodeerd toen het belastingtarief van 80% op beloningen boven het miljoen door Thatcher is afgeschaft. Een ‘kleptocraten tax’ (zoals oud FNV voorman De Waal, met wie ik het verder nooit eens was, voor pleitte) blijkt dus best verstandig te zijn. Een belasting van 75% of 80% boven het miljoen per jaar. Of misschien moet je die inzetten op de 1% hoogste salarissen en jaarlijks indexeren. Dat heeft ook veel nadelen, waardoor ik deze grens liever in een absoluut bedrag zou stellen.

Een basisinkomen? Ook daar heb ik positieve gevoelens over. Simpelweg omdat ook hier de data nog nergens heeft laten zien dat mensen stoppen met werken, minder gaan doen of iets in die richting. Nu heeft ook het basisinkomen veel tegenstanders die meestal niet weten wat er echt mee bedoelt wordt. Hier zal echter eerst meer structureel onderzoek naar gedaan moeten worden, maar het is een gedachte die wel de moeite waard is om te hebben.

Belangrijk om in deze discussie namelijk mee te nemen is de gigantische veranderingen die de arbeidsmarkt over zich heen krijgt door de robotisering en automatisering.

Tot zover mijn gedachten over Piketty. Nogmaals, ik hoop dat mensen het boek gelezen hebben, en begrepen hebben, als ze reageren. Ik ben geen communist. Ik ben zelfs geen socialist (zoals Piketty duidelijk wel is). Ik ben ook niet neo-liberaal. Ik geloof in de vrije markt, maar ik geloof ook in de corrigerende hand van de overheid. Precies wat Adam Smith ooit bepleitte naar ik begrepen heb (dat boek heb ik niet gelezen trouwens). Ik geloof ook in een eerlijke verdeling en een sterke middenklasse.