Aukje Nauta over goed opdrachtgeverschap, het psychologisch contract en lessen voor klassieke arbeidsrelaties.

Goed opdrachtgeverschap, dat gaat vooral om de kwaliteit van de relatie tussen twee mensen: een opdrachtgever en een opdrachtnemer. Dat zegt  Aukje Nauta, hoogleraar op de NSvP-leerstoel ‘Employability in Working Relationships’ aan de Universiteit van Amsterdam en partner van adviesbureau Factor Vijf, naar aanleiding van het onlangs gepubliceerde onderzoek over Goed Opdrachtgeverschap. 

Tijdens een rondetafelgesprek spraken wij met haar over haar visie op Goed Opdrachtgeverschap, haar eigen ervaring als opdrachtnemer en haar kijk op de resultaten uit het onderzoek. “Mijn advies is heel simpel: ga goed met elkaar in gesprek”. 

“Ik ben nu vijf jaar zelfstandig ondernemer en dus regelmatig opdrachtnemer. Ik moet zeggen, dat bevalt met erg goed. Het zal deels met mijn karakter te maken hebben. Ik kan niet zo goed tegen bazen. En ook niet tegen ondergeschikten. Opdrachten kunnen doen op basis van een voet van gelijkwaardigheid is voor mij cruciaal.

Wat me het beste bevalt is de autonomie, het feit dat je een groot netwerk opbouwt en afwisselende en boeiende opdrachten doet. Daarmee voldoet het zelfstandig ondernemerschap aan de basisbehoeftes die ik, en met mij vele anderen, heb: de behoeften aan autonomie, relatedness en competence, om het in vakjargon te zeggen.

Wanneer ik naar aanleiding van jullie events en onderzoek nadenk over goed opdrachtgeverschap, dan komt bij mij als eerste de vraag naar boven: ben ik zelf eigenlijk wel een goed opdrachtnemer? Goed opdrachtgeverschap kun je niet alleen realiseren, net zo min als goed opdrachtnemerschap. Het zit hem in de relatie. Een bureau dat als intermediair optreedt tussen die twee is idealiter een goede relatiebemiddelaar.

Arbeidsrelaties zijn helaas vaak armoedig

Ik adviseer veel over arbeidsrelaties.  De meest voorkomende arbeidsrelatie is nog altijd die tussen een werkgever en een werknemer in loondienst. Die arbeidsrelaties zijn helaas vaak armoedig. Ze zijn gebaseerd op een gebrekkige uitruil van belangen en behoeftes. Loon versus arbeid. Loyaliteit versus baanzekerheid. Daarbij zijn die relaties erg hiërarchisch, wat leidt tot aangeleerde hulpeloosheid van werkenden; loonslavernij zou je kunnen zeggen. Het psychologisch contract tussen een werkgever en werknemer, ofwel de beleving van de arbeidsrelatie inclusief verwachtingen die men over en weer heeft, is vaak erg transactioneel.

De relatie tussen een opdrachtgever en opdrachtnemer is vaak veel rijker. Althans zo ervaar ik het zelf en zo zie ik het ook om mij heen. De relatie is vaak veel gelijkwaardiger en exclusiever. De opdrachtgever heeft bijzondere expertise nodig en een interimmer kan die bieden. Dan ontstaat er een gebalanceerd psychologisch contract tussen die twee.

De duurzame inzetbaarheid van zelfstandige professionals loopt gevaar

Als ik het onderzoek over Goed opdrachtgeverschap lees, dan komt daarin een rooskleurig beeld naar voren. Opdrachtnemers geven opdracht en opdrachtgevers gemiddeld een 7,9 en een 7,6. Mooie rapportcijfers! Het is goed om voor ogen te houden dat dit onderzoek een selectie van bepaalde zzp’ers betreft, namelijk de hoger opgeleide zelfstandig professionals die voor behoorlijke tarieven werken. Dat is al een selectie van rijke opdrachtgever-opdrachtnemerrelaties. Maar goed, van deze selectieve groep valt te leren over hoe het moet. Lessen die ook van pas komen in klassieke arbeidsrelaties.

De succesfactoren die de zelfstandig professionals in het onderzoek noemen, zijn een passende opdracht, een opdracht die het netwerk en de reputatie vergroot, de steun die ze ontvangen van de inhurend manager en het feit dat ze veel autonomie hebben en flexibel kunnen werken. Kom daar als werknemer maar eens om!

Toch maakt het onderzoek ook duidelijk dat niet alles op orde is in die opdrachtgever-opdrachtnemer relatie. Beide partijen vinden zichzelf en de ander tekortschieten als het gaat om groei, opleiding en ontwikkeling. Dat is risicovol. Het wijst erop dat duurzame inzetbaarheid van zelfstandige professionals gevaar loopt . Die duurzame inzetbaarheid is juist voor zelfstandig professionals erg belangrijk. Het gaat erom dat je continu nieuwe opdrachten kunt krijgen. Dat kan alleen als je je skills up-to-date houdt.

Ga goed met elkaar in gesprek. Sluit zogenoemde i-deals

Op het terrein van opleiding en ontwikkeling valt de relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer nadrukkelijk te verdiepen. Dit thema is bij een opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie veel complexer dan bij een werkgever-werknemerverhouding, zeker als het erom gaat wie verantwoordelijk is voor persoonlijke ontwikkeling en wie wat betaalt. Toch denk ik dat hier wel degelijk een wederzijds belang is en dat je ook hierover afspraken zou moeten maken.

Als het gaat om verrijking van arbeidsrelaties, adviseer ik bedrijven iets heel simpels: ga goed met elkaar in gesprek. Sluit zogenoemde i-deals. Dat zijn niet-standaard en individuele afspraken over werk en voorwaarden die zowel voor medewerkers als voor de organisatie gunstig zijn. In een recent onderzoek heb ik aangetoond dat werknemers die goed sparren met hun baas, vaker i-deals sluiten. Die i-deals verbreden hun inzetbaarheid, vooral de individuele afspraken over groei en ontwikkeling.

Ik zou willen voorstellen om het principe van i-deals ook toe te passen in opdrachtgever-opdrachtnemerrelaties, vooral wat betreft ontwikkeling. Maak niet alleen heel transactionele afspraken over de opdracht en het geld dat je daarvoor biedt of krijgt, maar denk ook na over hoe de opdracht bijdraagt aan groei en ontwikkeling. Is dat met extra feedback? Een extra taak? Een cursus?

Het mooie is: ontwikkelafspraken zijn een cadeautje, een vorm van rijke uitwisseling tussen partijen. Beiden worden er beter van. Als opdrachtgever krijg je zo die extra bevlogenheid. Als opdrachtnemer blijf je duurzaam inzetbaar. Als je hier als intermediair toegevoegde waarde weet te leveren, dan blijf je de concurrentie voor.

Als ik het hieraan afmeet, ben ik dan een goed opdrachtnemer? De meeste opdrachten rond ik goed af en ooit maakte ik wel eens een afspraak om op een specifiek terrein extra feedback te ontvangen. Maar eerlijkheidshalve geef ik toe: ik ben de dokter die rookt, de loodgieter bij wie het dak lekt. Dat is een mooie aanleiding om allemaal eens in de spiegel te kijken en onszelf de vraag te stellen waarom we het eigenlijk veel te weinig doen, rijke afspraken maken over groei en ontwikkeling. Als we hier allemaal aandacht voor hebben, opdrachtgevers en opdrachtnemers, dan verwacht ik dat het wel  goed komt met goed opdrachtgeverschap.”

Het rapport “Goed Opdrachtgeverschap. Een onderzoek naar duurzame en waardevolle samenwerkingsrelaties tussen interim professionals en inhurende organisaties” van Tilburg University & ZiPconomy is hier verkrijgbaar.