Het basisinkomen

Het basisinkomen is hot. Er wordt veel over gesproken, de ene econoom en politicus valt over de ander heen om er een mening over te hebben.

Marianne Poot (VVD Amsterdam) schreef een opiniestuk in het FD met de titel: links defaitisme van de bovenste plank. Ik heb het woord defaitisme even moeten opzoeken: Defaitisme is in de oudere betekenis de wens van een individu dat de eigen regering een gewapend conflict verliest. Inhoud lijkt me duidelijk.

Maar ook PvdA economen Van der Ploeg en Vermeend zijn tegenstanders, met een opiniestuk in de Telegraaf. Het zou onbetaalbaar zijn en mensen gaan er minder van werken is hun stelling. Ook de SP is tegen, die zien het namelijk als een afbraak van het sociale stelsel.

Ondertussen zijn er een aantal gemeentelijke experimenten, tenminste, zo worden ze genoemd.

Religieuze discussie

Het probleem met de discussie over het basisinkomen is dat het een religieuze discussie is geworden. De voorstanders zien meer voordelen dan het waarschijnlijk heeft. De tegenstanders zien heel veel beren op de weg die er niet zijn en weigeren eventuele voordelen te erkennen.

Laten we er een reeks onder elkaar zetten:

• Het CPB heeft berekend dat het 350.000 banen zou kosten
  • Het CPB heeft nog nooit met één voorspelling in de buurt van de realiteit gezeten
  • De daling in Minecome was 13% arbeidsuren. Dat zijn dus 10.000 banen als je uitgaat van 770.000 actieve beroepsbevolking
• Het zou 75 miljard euro meer belastinggeld kosten om het te financieren
  • Hierin zijn de miljarden voor het UWV en de ambtenarensalarissen belast met controle en herverdeling van inkomen niet meegenomen
  • Er is geen rekening gehouden met eventuele besparingen op zorg (o.a. door mantelzorg), veiligheid en controle.
• De zorgkosten zouden zo’n 8,5% dalen (Minecome, het Canadese experiment)
  • Het ziekenhuisbezoek is daar inderdaad met 8,5% gedaald. De grootste zorgkosten zijn echter de ouderenzorg. De hele fysieke gezondheidszorg om het zo te noemen is minder dan 25% van ons totale zorgbudget en de ziekenhuizen zijn daar weer een deel van. Een besparing van 8,5% op de totale zorgkosten is uit de lucht gegrepen.
• De daling in arbeidsuren is beperkt
  • In Minecome was dit 13%. Dat is niet zo beperkt als ik eerlijk ben. Echter, in Minecome waren het vooral ‘niet kostwinnaars’ (lees moeders) die minder gingen werken. Minecome is geen Nederland. We werken hier al heel veel part-time.
  • In Frans Guyana is een heel ander beeld te zien. Daar werkt bijna niemand vanwege het hoge basisinkomen (lees uitkering die ver boven bestaansminimum ligt).
• Het zou een afbraak van het sociale stelsel zijn
  • Dat klopt en klopt niet. Heel veel regelingen zouden (moeten) verdwijnen met als gevolg dat er een herschikking plaats zal vinden. Er zullen mensen in de bijstand sterk op achteruit gaan, vanwege de beperking van allerlei toeslagen. Dit zou echter gecompenseerd moeten zijn in het basisinkomen zelf.
• Het minimumloon zou worden afgeschaft
  • Wederom, als we het slim aanpakken wel. Want je hebt een basisinkomen. Dus mag je zelf kiezen of je wilt werken en hoeveel je wilt verdienen. Het minimumloon is er deels om te zorgen dat je meer gaat verdienen als je gaat werken dan dat je in een uitkering zou krijgen. Maar omdat je de uitkering behoudt als je gaat werken is dat dus niet meer nuttig.
• De kosten voor controle kunnen worden afgeschaft
  • Niet afgeschaft, wel beperkt. De miljarden voor controle van het UWV zijn niet meer nodig. Bij het UWV werken bijna 20.000 mensen (ruim 17.000 FTE). De belastingdienst zal niet zonder controlemechanismen (en mankracht) kunnen. We geven jaarlijks 6,5 miljard uit aan ‘activerend arbeidsmarktbeleid’ waar geen bewijs voor is dat het enig effect heeft.
• De kosten voor herverdeling van geld kunnen worden afgeschaft
  • Een heikel punt, maar in de basis is dit wel het geval. De meeste toeslagen zijn niet meer nodig en dus kan je ook de grote cohorten ambtenaren die deze toeslagen bedenken, doorrekenen, toekennen en aanscherpen een basisinkomen geven, maar geen additionele uitkering in de vorm van loon.
  • Hierbij moeten twee kanttekeningen geplaatst worden. Ten eerste is dit heel lastig te realiseren, gezien het bijzondere ontslagrecht dat geldt voor ambtenaren. Ten tweede zijn de initiële kosten dus wel hoger, ze krijgen immers volgens de huidige wet wel een flinke vergoeding mee.

Omgekeerde U-Curve

In de hele discussie over het basisinkomen ontbreekt volgens mij één essentiële nuance. De omgekeerde U-Curve. Uitgebreid beschreven in Malcom Gladwell’s ‘David & Goliath’. Bijna alles wat wij mensen doen is een soort omgekeerde U-Curve. Als we het goed doen, neemt de waarde toe. Dan zie je op een bepaald punt de toename afnemen. Maar op een bepaald punt neemt zelfs de waarde in zijn geheel af. Dat zie je eigenlijk in alles. Bij trainen voor sporten (overtraind raken), bij rusten (alleen op je kont zitten is ook niet goed), bij de flexibilisering van de arbeidsmarkt (ook daar is een optimum, te vast en te flex zijn beide niet goed voor de prestaties) en bij zo ongeveer elk menselijk systeem.

De omgekeerde U-Curve is het meest essentiële onderwerp rondom het basisinkomen, maar komt nooit ter sprake. Waar ligt het optimum. In Frans Guyana zie je dat als je teveel geld geeft, de critici gelijk krijgen dat mensen lui worden en niet meer werken. Maar als je te weinig geeft zal het geen effecten sorteren. Immers is de daling van het ziekenhuisbezoek en de criminaliteit gerelateerd aan het gevoel van zekerheid en geborgenheid van mensen.

Experimenten

Er zijn momenteel veel experimenten. Een kort overzicht vind je hier in De Correspondent. Op zijn Facebook pagina houdt Sjir Hoeijmakers een overzicht bij. Sjir heeft een basisinkomen gecrowdfund, waardoor hij komend jaar zich volledig en verder onbezoldigd kan bezighouden met het basisinkomen realiteit maken. Hij helpt o.a. veel gemeenten met experimenten.

Deze experimenten heb ik een heel tweeledig gevoel bij. Want we moeten experimenteren. Dat kan niet anders. Anders weet je nooit hoe het uitpakt en blijven het filosofische discussies.

Het probleem is echter dat deze experimenten doorgaans niets te maken hebben met het basisinkomen. Het gaat vaak om een onvoorwaardelijke bijstand. Dat is leuk, maar hiermee kan je een aantal zaken niet meten. Zoals de arbeidsparticipatie. Immers is deze nu nul (anders zaten deze mensen niet in de bijstand), dus teruglopen kan hij niet. Ik zie de krantenkoppen al staan: basisinkomen leidt tot 90% werkloosheid.

Qua kosten is er geen besparing mogelijk. Controle blijft nodig voor de controlegroep. Toeslagen worden uitgekeerd, want we kunnen niet ineens landelijke en gemeentelijk door elkaar laten lopen. Het minimumloon blijft bestaan, maar nog belangrijker, je raakt die onvoorwaardelijke bijstand kwijt als je gaat werken. En dat is nu net het essentiële verschil met het basisinkomen. Er is nog steeds een hele grote drempel te gaan werken, want je inkomen moet ineens hoger zijn dan de korting.

Daarom heb ik dus ook zo mijn twijfels bij deze experimenten. Zolang je inkomen hoger moet zijn dan de korting op je uitkering, blijft die drempel er. Als dat niet meer het geval is, ontstaat er een hele andere dynamiek. Dan kan je gewoon even een dagje ergens legaal werken, 25% of misschien wel 35% belasting afdragen en toch iets extra’s hebben. Dat kan met deze experimenten dus niet.

Daarom heb ik dus zo’n tweeledig gevoel over de experimenten. Ze meten het verkeerde en de kans dat er straks hele verkeerde conclusies getrokken gaan worden is heel, heel groot.

Voor of tegen het basisinkomen

Ik kan dus niet zeggen dat ik voor of tegen het basisinkomen ben. Simpelweg omdat we er te weinig van weten. Ik weet wel dat we er onderzoek naar moeten doen. Open en objectief onderzoek. Met voor- en tegenstanders, die samen zoeken naar de waarheid (of iets dat er zo dicht mogelijk bij in de buurt komt).

Dit is wat ik wel weet is het volgende:

• Het huidige systeem kost veel te veel. Per jaar geven we 6,5 miljard euro uit aan activerend arbeidsmarktbeleid. Dat is dus meer dan 10.000 euro per werkloze. Bovenop de uitkering.
• Het aantal banen neemt als jaren structureel af en dat zal het waarschijnlijk blijven doen. Er komen ook veel banen bij, maar de mismatch op de arbeidsmarkt zal enkel toenemen.
• De definitie van werk is een probleem. Want iemand die zijn moeder verzorgt werkt niet, maar iemand die een wildvreemde verzorgt wel.
• Als je iemand teveel geld geeft, zal deze niet werken. Als je iemand te weinig geld geeft zal het geen maatschappelijke effecten sorteren.
• De huidige experimenten hebben grote gaten in zich. Onvoorwaardelijke bijstand bijvoorbeeld vervalt als iemand een baan heeft. Dat kan je dus niet vergelijken met een basisinkomen.

Ik ben voor experimenten. Ik ben voor het goed bekijken van het huidige systeem en dat aanpassen.

Aan de andere kant moeten we niet vergeten dat experimenten ook enkel dat zijn… experimenten. Een experiment naar grote schaal trekken heeft vaak hele andere gevolgen. Minecome was nog steeds relatief klein, het is totaal onbekend hoe zoiets op landelijke schaal zou uitpakken.

Het enige wat ik echter met zekerheid weet, is dat niemand op dit gebied iets met zekerheid kan weten. Er is teveel tegenstrijdige informatie. Daarom is goed onderzoek nodig. Daarom moeten we experimenten verder analyseren. Daarom moeten we experimenten opzetten, misschien in ons eigen land, misschien in het buitenland.

Ik heb zelf een positieve houding richting het basisinkomen. Er zijn teveel positieve elementen om het zomaar af te doen en teveel van de tegenstanders gebruiken onderbuikgevoelens in plaats van cijfers. Ik ben echter geen religieus gelover en ik zal het niet met hand-en-tand verdedigen, want er is nog teveel onbekend.

Bronnen

De Correspondent heeft er meer over geschreven dan wie dan ook. Lees hier alle stukken.

Of lees in ieder geval het artikel waarmee dit op 14 oktober 2013 allemaal echt begon. Het moment dat Rutger Bregman zijn standpunt maakte. Net als zijn boek gratis geld voor iedereen. 

Verder raad ik iedereen aan David & Goliath te lezen, aangezien de omgekeerde U-Curve hier ook van groot belang voor is.