In 2012 waren zzp’ers nog helden volgens de PvdA en de VVD. Vergane glorie door de wet DBA?

Bijna twee jaar is VVD staatssecretaris Eric Wiebes bezig om het fenomeen schijnzelfstandigheid te bestrijden. Ondanks zijn vastberadenheid ontbreekt het in zijn voorstellen aan maatschappelijk én politiek draagvlak. Zijn eerste voorstel Beschikking Geen Loonheffing (BGL) werd al snel van tafel geveegd en ook het huidige voorstel, de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) , is onderhevig aan heftige en aanhoudende kritiek. Het wetsvoorstel is in oktober 2015 van stemming onthouden in de Eerste Kamer en ondanks enkele aanpassingen lijkt de Eerste Kamer nog niet overtuigd te zijn van het nut en noodzaak van deze wet.

‘Van oud papier naar nieuw papier’

Volgens Wiebes is het huidige VAR systeem niet langer houdbaar. De Wet DBA moet het voor de Belastingdienst makkelijker maken om controles uit te voeren. Dit kan niet meer bij de huidige 500.000 VAR verklaringen die de Belastingdienst jaarlijks verstrekt. Het oorspronkelijke plan in de wet DBA was om te gaan werken met circa 40 modelovereenkomsten. Ondertussen bestaan er al meer dan 170 modelovereenkomsten, zijn er nog 350 in behandeling bij de Belastingdienst en wordt de door de Belastingdienst beloofde behandeltermijn van 6 weken bij lange na niet gehaald. Alle loonheffing specialisten bij de Belastingdienst maken momenteel overuren schat ik zo in.

Kritiek

De Nationale ombudsman, Reinier van Zutphen, concludeerde in 2015 dat de overheid “niet leert van fouten”, waardoor grote stelselwijzigingen onvoldoende worden voorbereid en uitgevoerd. De politieke agenda houdt volgens de ombudsman keer op keer onvoldoende rekening met een realistische uitvoeringsagenda. Actal, het adviescollege toetsing regeldruk, stelde in 2015 dat niet kan worden “vastgesteld of het probleem van schijnzelfstandigheid zo groot is dat het overheidsinterventie rechtvaardigt en de Raad van State concludeerde dat het wetsvoorstel DBA tot uitvoeringsperikelen en lastenverzwaring gaat leiden.

De afgelopen maanden neemt de kritiek op het wetsvoorstel toe vanuit politieke partijen, branche organisaties, zzp’ers en opdrachtgevers. De kritiek richt zich vooral op het feit dat de wet DBA in de praktijk lastig uitvoerbaar lijkt te zijn en leidt tot aanhoudende onzekerheid. De geboden vrijwaring in de nieuwe modelcontracten is, in tegenstelling tot de huidige VAR verklaring, voorwaardelijk. Als de fiscus bij controle oordeelt dat er in feite sprake zou zijn van een dienstverband, draait de opdrachtgever alsnog op voor loonbelasting en sociale premies, terwijl de opdrachtnemer zijn fiscale voordelen als zzp’er verliest. In 2013 heeft de overheid zelf voor meer dan € 1 miljard uitgegeven aan externe adviseurs en professionals. Ik ben benieuwd wanneer de Belastingdienst de inkoopvoorwaarden van alle overheidsdiensten gaat beoordelen, welk risico op naheffing dit met zich meebrengt en tot welke continuïteitsrisico’s dit gaat leiden bij de overheid.

98% bewust ondernemer

Ik ben het volledig eens met de visie van minister Asscher dat het oneigenlijk gebruik van flex en onderbetaling niet past in de waarden die wij in ons land aan werk toekennen en een verstorend effect hebben op de economie. Werkgevers moeten niet uit zijn op snelle winsten en gebruik maken van goedkope arbeidskrachten die via allerlei dubieuze constructies ingehuurd worden.

In de recente antwoorden van Minister Asscher op vragen naar aanleiding van het IBO ZZP onderzoek, blijkt dat slechts 2% van alle zzp’ers in Nederland aangeven dat ondernemerschap een gedwongen keuze van de werkgever was en geen eigen keuze (onderzoek SEOR).

Onzekerheid

Het lijkt erop dat alles wat flex is op voorhand besmet is in de ogen van het huidige kabinet en dat 1 miljoen zzp’ers als pseudo-werknemer of uitgebuite zzp’er weggezet worden.  Ik ben een groot voorstander van het aanscherpen van de huidige VAR verklaring en het vergroten van controles, maar zie geen oplossing in het vervangen van ‘oud papier naar nieuw papier’ met als gevolg onzekerheid bij zzp’ers en opdrachtgevers. 

Nieuw solidariteitsvraagstuk vraagt om visie

Het lukt het huidige kabinet maar niet om een standpunt in te nemen ten aanzien van de groeiende groep zzp’ers in de BV Nederland. Ondertussen flexibiliseert de arbeidsmarkt in rap tempo en staat ons sociale stelsel onder druk. Er is sprake van een nieuw solidariteitsvraagstuk. Juist hierin zou je van het kabinet een integrale visie en daadkrachtige aanpak verwachten. De balans is echter teleurstellend.

Hoge kosten en risico’s

Met de komst van de transitievergoeding is het ontslagrecht versoepeld, met als gevolg ‘iets’ meer flexibiliteit voor werkgevers. Dit ‘iets’ valt overigens direct te verwaarlozen want de kosten van het in dienst nemen van mensen zijn de afgelopen jaren over de hele linie alleen maar gestegen.  Deze hoge kosten in combinatie met risico’s bij bijvoorbeeld ziekte of arbeidsongeschiktheid zorgen ervoor dat bedrijven minder snel nieuwe mensen in (vaste) dienst nemen.

Door de nieuwe Wet Werk en Zekerheid wil de overheid een vast contract voor werknemers stimuleren door maatregelen in te voeren waardoor werkgevers ‘gedwongen’ worden om eerder een vast contract aan te bieden. De praktijk laat zien dat werkgevers juist  7 + 8 + 8 contracten aanbieden, waardoor de totale arbeidsduur op 23 maanden uitkomt. Hierdoor kan de werkgever de ingevoerde transitievergoeding ‘omzeilen’, die vanaf 24 maanden dienstverband betaald dient te worden.

Proefballonnetjes

De vraag is nu op welke wijze de solidariteit op de arbeidsmarkt opnieuw uitgevonden gaat worden. Om te beginnen is er een speelveld nodig waarin de politiek met zzp’ers gaat praten. Het proefballonnetje van CDA leider Sybrand Buma om tegelijkertijd de zelfstandigenaftrek én de loondoorbetaling bij ziekte voor werkgevers aan te pakken is een eerste goede aanzet voor een dergelijk gesprek. Ongeacht of je nu voor of tegen dit voorstel bent.

Landelijke verkiezingen in 2017

Tijdens de landelijke verkiezingen in 2012 riep de PvdA dat zzp’ers de helden waren van de economie van de 21e eeuw. De VVD riep in datzelfde jaar dat zzp’ers ondernemers zijn en dat zij gelooft dat zzp’ers ruimte moeten krijgen om ondernemer te zijn.  Circa 1 miljoen zelfstandig professionals vertegenwoordigen bij de landelijke verkiezingen in 2017 bijna 18 zetels van de in totaal 75 zetels in de Tweede Kamer. Met name D66 en CDA lijken dit kiezerspotentieel te snappen met hun aanhoudende kritische blik op het wetsvoorstel van Wiebes.

De vraag is of de VVD  zijn ‘eigen’ staatssecretaris op tijd kan overtuigen van het feit of het wel op deze wijze moet. Zo niet, dan zullen de helden en bloeiende ondernemers van weleer straks hun stem laten gelden tijdens verkiezingen in 2017.

Wordt vervolgd. Morgen tijdens het debat in de Eerste Kamer, en op 2 februari met de stemming.