De Waarde van de ZP’er deel II: Kabinet interpreteert beelden van arbeidsmarkt verkeerd

Vanuit de politiek is de afgelopen tijd veel geroepen over de Nederlandse arbeidsmarkt en dan met name over de zzp markt. De VAR wordt afgeschaft en de Wet DBA komt hiervoor in de plaats. Tegelijk rollen politieke partijen, vakbonden en werkgeversorganisaties over elkaar heen als het gaat over het verlagen van de kosten van arbeid, afschaffen van de zelfstandigenaftrek, over miljoenen banen die verdwijnen door robotisering, het wel of niet verdwijnen van banen in de zorg en schijnzelfstandigheid.

In hun zoektocht naar de waarde van de zp’er zijn Liesbeth Ruolff en Niels Huismans wat dieper gedoken in het beleid wat gevoerd wordt op de arbeidsmarkt en het beeld dat het kabinet van deze arbeidsmarkt heeft. Een beeld dat volgens een poll onder ZiPconomy lezers niet erg aansluit bij de werkelijkheid. 

Visie op de arbeidsmarkt

Mark Rutte is vaak goedlachs en uitermate relaxed tijdens perspraatjes en speeches maar een echte uitgesproken visie horen we maar weinig. Begin februari erkende hij dit grappend tijdens het eerste Correspondents Diner. ‘Visie is als de olifant die het zicht belemmert’, zei Mark Rutte al aantal jaar eerder in zijn H.J. Schoolezing. Politici en commentatoren hadden er lang naar uitgekeken en gehoopt dat Rutte, toen al bijna drie jaar premier, eindelijk blijk zou geven van zijn toekomstbeeld. Maar al met zijn openingszin boorde hij die verwachting de grond in. Wij wisten wel beter. Het kabinet Rutte II was toen al tien maanden onderweg en duidelijk niet op basis van meeslepende vergezichten tot stand gekomen. De kiezer had VVD en PvdA domweg tot elkaar veroordeeld en het land moest worden bestuurd.

Het kabinet heeft niet alleen onvoldoende visie op de positie van de zzp’er op de arbeidsmarkt ook het beleid omtrent doorwerkende ouderen op de arbeidsmarkt is nog niet goed uitgedacht, zo concludeerde het Centraal Plan Bureau ( 2015).

Lezers van ZiPconomy zijn het hier hardgrondig mee eens. Op een poll in ons vorige artikel bleek dat 70% het geheel eens is met de stelling “Het huidige kabinet, maar ook zijn voorgangers, heeft een onjuist beeld van hoe het er echt aan toegaat op de arbeidsmarkt”. Nog eens 21% was het er ‘enigszins mee eens’. Je houdt niet veel mensen over dit het niet me de stelling eens waren. Een ontluisterend beeld.

Herzieningen noodzakelijk

Volgens het CPB zijn er fundamentele herzieningen noodzakelijk, zoals een werkloosheidsuitkering die daalt met de werkloosheidsduur, ontslagbescherming die minder afhangt van de lengte van het arbeidscontract, en vermindering van de leeftijdsafhankelijke arrangementen in cao’s. En zo zijn er nog tientallen delen van de arbeidsmarkt waar het kabinet geen echte hervormingen doorvoert, waarschijnlijk omdat een visie ontbreekt.

Werkgevers en werknemers willen de arbeidsmarkt wél openbreken. Een aantal vakbewegingen werkt in stilte samen met het bedrijfsleven en onafhankelijke experts aan een handvol hervormingen om de kloof tussen vaste en flexwerkers te verkleinen. Het belangrijkste doel is om ook voor zzp’ers een sociaal vangnet te spannen en om het minder riskant te maken voor werkgevers om mensen in vaste dienst te nemen. Op zich is dit een goede ontwikkeling. Door de kloof tussen vast en flexibel minder groot te maken kan straks meer nadruk komen te liggen op de arbeidskracht zelf in plaats van op het arbeidscontract of constructie.

In ons land worden nieuwe banen vaak gecreëerd door startende en kleine bedrijven.  Deze bedrijven zijn, minder goed dan grote bedrijven, in staat om de kostenrisico’s op te vangen van vaste arbeidscontracten. Vanwege deze risico’s, maar ook vanwege de administratieve rompslomp zullen deze ondernemers als het even kan daarom niet werken met vaste arbeidscontracten maar zoveel mogelijk met flexwerkers en zzp’ers.

De hier geschetste ontwikkelingen zijn in politiek Den Haag nog niet doorgedrongen.

Zo probeert het kabinet met de Wet Werk en Zekerheid flexwerk terug te dringen en vaste langjarige arbeidsovereenkomsten te bevorderen. De wet heeft een mooie sociale doelstelling – meer inkomens en baanzekerheid voor werkenden – en komt daarmee tegemoet aan de wens van een ruime meerderheid die graag een vaste baan zou willen hebben. Het vervelende is alleen dat onzekerheid en razendsnelle veranderingen kernelementen zijn van de nieuwe economie en dat ondernemers daar rekening mee moeten houden, of ze het willen of niet. Doen ze dat niet dan wacht de ondergang en gaan er tegelijkertijd banen verloren. Politiek Den Haag kan zich beter neerleggen bij de realiteit en zou werk en de arbeidskracht centraal moeten stellen in plaats van de discussie ‘vast of flexibel’.

Verschillende interpretaties

Omdat interpretaties gebaseerd zijn op persoonlijke kennis en ervaringen kan iedereen een andere betekenis geven aan hetzelfde verhaal. Dit lijkt het grote probleem te zijn als we kijken naar het beeld dat het kabinet heeft van de arbeidsmarkt. Politici kijken allemaal naar dezelfde cijfers, rapporten, onderzoek en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt maar geven allemaal een eigen betekenis aan het verhaal. De regering schiet gewoonweg tekort doordat het ze, door ideologische verdeeldheid, niet lukt om tot echte hervormingen te komen om de kloof op de arbeidsmarkt te verkleinen. De PvdA wil vasthouden aan sociale verworvenheden die verbonden zijn met de oude vertrouwde vaste baan terwijl de VVD niets wil doen met het belastingstelsel omtrent de zzp’ers.

Het beeld van de z(z)p’er

Het beeld dat het kabinet heeft van de zzp’er is tweeledig. Zo schreef het kabinet als reactie op het IBO-zzp rapport het volgende: “Zzp’ers hebben in de ogen van het kabinet, in lijn met de bevindingen van de IBO-werkgroep, een duidelijke functie in de economie. Ze zorgen voor concurrentie en dynamiek en ze bieden flexibiliteit. Het kabinet heeft grote waardering voor al die mensen die ondernemerschap tonen en initiatief nemen om zelfstandig een inkomen te verdienen. Het kabinet heeft oog voor deze kwetsbare groepen die het hoofd met moeite boven water kunnen houden. Voor het kabinet staat stimulering van ondernemerschap en werkgelegenheid als zodanig niet ter discussie. Wel maken de verschillen in regelgeving het voor werkenden relatief interessant om als zzp’er te werken en voor werkgevers of opdrachtgevers om werk door een zzp’er uit te laten voeren. Voorkomen dient te worden dat dit leidt tot keuzes die gedreven worden door instituties in plaats van door gezamenlijke wensen van werkenden en werk- en opdrachtgevers; en daarmee tot schijnzelfstandigheid.”

Het kabinet zegt verder de analyse te delen uit het rapport dat “langere termijn het grote verschil dat in de institutionele behandeling van zzp’ers en werknemers is ontstaan” verkleind dient te worden. Om dat verschil op te lossen is volgens het kabinet een “brede politieke en maatschappelijke discussie” nodig. Omtrent de zelfstandigenaftrek zegt het kabinet: “Ook de fiscale behandeling van zzp’ers moet een plek krijgen in deze discussie en wordt op dit moment niet aangepast.” Ze lijken het belang van zzp’ers dus wel te erkennen maar vinden het niet van dusdanig belang dat ze er als coalitie echt beleid op willen voeren aangezien de verschillen te groot zijn.

Ons eigen onderzoek geeft een heel ander beeld als we kijken naar de waarde van de zp’er. Zowel zp’ers als organisaties zien de waarde van zp’er toch op een heel ander niveau dan het kabinet. 74% vindt namelijk dat de overheid het zzp-schap in Nederland onvoldoende ondersteunt waarbij ze aangeven dat er te veel regeltjes gelden en dat er te veel nadruk gelegd wordt op een selecte groep waar misstanden gelden.  Als er gekeken wordt naar redenen waarom zp’ers ingeschakeld worden dan is duidelijk te zien dat het vaak gaat om kennis en expertise die intern gewoon niet beschikbaar is. Die zp’er brengt dus ook echte meerwaarde. Financiële- en risico-redenen zijn slechts zeer beperkte drijfveren om met zp’ers te werken.

Oké, bovenstaand is het beeld dat zp’ers zelf hebben. Toch bevestigen opdrachtgevers dit beeld ook zo blijkt uit onderzoek van METRI (Benchmark Tarieven 2015-2016) van eind 2015.

En wat is uw mening? Huren organisaties u in omdat ze geen medewerkers in dienst hebben met de juiste competenties?

Visie van wetenschap

We hebben ook naar wetenschappelijke onderzoeken gekeken. Ondanks dat het kabinet flexibilisering probeert tegen te gaan duiden toekomstverkenningen er op dat een meer flexibelere arbeidsmarkt zich in de komende jaren verder zal doorzetten. Met uitzondering van de bouw en horeca, mogelijk omdat de omvang van de flexibele schil hier van oudsher al relatief groot is.

Het snel kunnen reageren op een veranderende marktvraag en (in mindere mate) het inhuren van specifieke kennis zijn voor bedrijven belangrijke overwegingen (Van Echtelt et al. 2014; Verbiest et al. 2014). Wat flexibele arbeid (inzet van contracten van bepaalde duur, uitzendarbeid, oproepwerk, payrolling en zzp’ers) betekent voor de economie en voor de flexibel werkenden is al vaak onderzocht.

Diverse studies laten zien dat arbeidsmarktflexibiliteit wél bijdraagt aan een grotere dynamiek op de arbeidsmarkt en hierdoor een kortere werkloosheidsduur (De Graaf-Zijl, 2011; Van Ewijk & Teulings, 2009), maar dat er geen eenduidig positief effect is op de werkgelegenheid (zie bijvoorbeeld Schmitt & Wadsworth, 2002). Met betrekking tot het innovatievermogen van de economie bestaat er nog veel onduidelijkheid.

Er zijn empirische aanwijzingen dat een hoge mate van contractflexibiliteit en onzekerheid schadelijk zijn voor de opbouw van kennis, innovatie en bedrijfsprestaties (zie bijvoorbeeld Ji et al. 2014; Kleinknecht et al. 2013; Kleinknecht, 1998), maar ander onderzoek duidt er juist op dat flexibele arbeid positief samenhangt met de innovatieve output van organisaties (Preenen et al. 2013). Werknemers hebben vaak geen voorkeur voor een flexibel contract (Van Heel et al. 2013) dat gepaard gaat met inkomensonzekerheid en minder ontwikkelingsmogelijkheden in het werk (zie bijvoorbeeld Fouarge et al. 2012; Goudswaard, 2003). 

Conclusie: een echte visie ontbreekt

Het probleem is niet zozeer dat het kabinet een onjuist beeld heeft van de arbeidsmarkt, het is eerder een verkeerde interpretatie van dit beeld. Het huidige kabinet maar ook de voorgaande regeringen geven steeds een geheel eigen interpretatie van de arbeidsmarkt waardoor er geen eenduidig beleid wordt gevoerd op dit gebied. Ze gebruiken alleen die cijfers, statistieken, onderzoeken en conclusies die passen bij hun huidige beleid. Bestaande instituties, de wet- en regelgeving, de cao’s en de sociale regelingen zijn primair gestoeld op het vaste arbeidscontract en het kabinet wil daar eigenlijk niet aan komen.

Een echte visie op de arbeidsmarkt, en daarbinnen ook een specifiek visie op de zzp’ers, ontbreekt volledig. De grote politieke verschillen lijken hier een belangrijke oorzaak van te zijn. Als we daarnaast kijken naar het beeld dat het kabinet van de zp’er heeft dan is dit ook niet kloppend met de praktijk.