“Vertrouwen is het beste medicijn tegen angst”. Lessen voor de interim manager van filosoof en psychiater Damiaan Denys.

Een paar dagen na de aanslagen in Brussel is de Belgische psychiater en filosoof Damiaan Denys over als spreker hebben op de je netwerkbijeenkomst van AIM4 is  een combinatie van toeval en inzicht. De timing van de  al lang geplande bijeenkomst,  zo kort na de aanslagen,is toeval is toeval maar; de aanleiding getuigt wel van inzicht in deze tijd van de mensen van AIM4. “We leven in een angstcultuur”, stelt Denys,, die hoogleraar is bij het AMC. “Dat zien we in de samenleving, maar ook binnen organisaties.”

Angstparadox

“Angst belemmert ons vaak in ons handelen. Om naar buiten te durven kijken, om veranderingen aan te gaan”, zegt Anne Turksma van AIM4. Iets waar interim managers regelmatig mee te maken krijgen tijdens hun opdrachten. Dit was voor AIM4 de reden om Denys voor een zaal met interim managers uit hun netwerk te zetten. Want wat is angst precies? En hoe kun je als interim-manager iets met de angst van anderen doen?

Volgens Denys hebben we te maken met een angstparadox: het is nog nooit zo goed gegaan met ons, we zijn nog nooit zo veilig en welvarend geweest. Toch leven we in een maatschappij gedreven door angst. “We zijn niet bang omdat er aanslagen zijn, er zijn aanslagen omdat we bang zijn. Die angst vergroot het effect van een aanslag en dat snappen terroristen maar al te goed”  aldus Denys.

Angst heeft weinig met ratio te maken

Angst heeft volgens Denys weinig met ratio te maken. “We percipiëren angst, veelal zonder dat er een reële aanleiding voor is. Zo zijn we in Nederland vooral bang voor voeding, het klimaat, ziekten, technologie en terrorisme. Die angst heeft weinig meer met de werkelijkheid te maken. We laten ons beïnvloeden door krantenkoppen en zogenaamde statistieken, zonder die in brede context te zetten. We zijn het gevoel van tijd en ruimte kwijtgeraakt”.  Ter illustratie: in de afgelopen vijftig jaar zijn er in Nederland dertig doden gevallen door aanslagen (waaronder 8 daders). De kans op een terroristische aanslag in een gemiddelde Vinexwijk is simpelweg nul. Toch regeert óók daar de angst. Ondertussen stapt iedereen fluitend in de auto, maar komen er per jaar wel 600 mensen om in het verkeer. In de maanden na 9/11 durfde veel Amerikanen niet meer het vliegtuig in, met als gevolg dat er duizend extra verkeersslachtoffers vielen. Wat Denys wil zeggen is: “Wees niet bang voor iets wat je zeer waarschijnlijk toch niet overkomt. Daar heb je niets aan”.

Snappen wat angst is

Het op die manier wegrationaliseren van angst gaat er goed in bij de aanwezige interim-managers. Een beroepsgroep bij wie termen als ratio, maakbaarheid en controle niet vreemd zijn. Het zijn alleen termen waar je niets aan hebt wanneer je met ‘angst’ om moet gaan tijdens het werk. Dat vraagt om een andere vorm van reactie: emotie, om de angstemotie te bestrijden. Daarbij is het natuurlijk wel van belang om te snappen wat angst is.

“Een belangrijke oorzaak dat er zoveel meer angst is, zowel maatschappelijk als binnen organisaties, is dat we zijn gaan geloven in de illusie van maakbaarheid, de illusie dat we controle over ons leven hebben. Technologie versterkt dat idee. Met onze smartphones en apps krijgen we steeds meer en sneller informatie en kunnen we op afstand steeds meer zien en doen. Die controle is echter een illusie”. Controle is volgens Denys ook verslavend. Kijk maar hoe mensen dwangmatig behoefte hebben aan hun smartphone, die hen de illusie geeft altijd en overal in controle te zijn.

“Hoe meer controle je over de wereld probeert te krijgen, hoe minder je die feitelijk hebt.  De  toegenomen angst staat ook in relatie met ons groeiend individualisme. De behoefte aan individuele vrijheid leidt ook tot meer persoonlijke verantwoordelijkheid. Waar je vroeger terug kon vallen op religie of ideologie, sta je er nu alleen voor”. En dat kan best eng zijn.

Aanpakken angstcultuur binnen organisatie

Wat kun je dan doen als (interim) manager/leider wanneer er in een organisatie een angstcultuur heerst? Volgens Denys vraagt dat om paradoxaal handelen.  “Angst is per definitie irrationeel en onredelijk. Een beroep doen op de redelijkheid en rationele tegenargumenten geven zet dan ook nauwelijks zoden aan de dijk. Want ieder mens creëert zijn/haar eigen werkelijkheid en kan niet zien, laat staan begrijpen, wat hij/zij zich niet voor kan stellen. Angst ontstaat vooral uit verbeelding over wat er allemaal zou kunnen gebeuren. Je kunt angst daarom alleen maar bestrijden mét verbeelding.  Vervang je drang naar controle daarom door het geven van vertrouwen. Probeer de toekomst niet te voorspellen (laat staan te creëren), maar te aanvaarden. Wanneer je mensen in beweging wilt krijgen, ga dan niet op de cognitieve/rationele lijn zitten, maar op de emotionele.”

Denys eindigt met een positieve gedachte:  “Angst is ook een signaal van de vrijheid, omdat je op het punt staat uit je comfortzone te stappen, de vrijheid en verandering tegemoet.  Een signaal ook van loslaten van je voortdurende drang naar controle. Want als je nooit angst voelt, zul je ook nooit echt vrij kunnen zijn.”

(tekst: Hugo-Jan Ruts)