De lessen van Brexit

Wat kan de verdeling van het stemgedrag bij de Brexit ons leren? Wat zijn duidelijke signalen die de statistiek van het stemmen meegeven die ook in de Nederlands maatschappij zichtbaar zijn. 

Eerst een paar feiten over het stemgedrag bij de Brexit zoals ik zie heb gevonden.

• Jongeren (25-) stemde 75% blijven
• Ouderen (65+) stemde 61% vertrekken
• Hoger opgeleid: 71% blijven
• Niet hoger opgeleid: 55% vertrekken

Opvallend genoeg was de verdeling naar politieke voorkeur veel minder scherp. Daar waar de conservatieven tot op het bot verdeeld waren (zowel de politici als de stemmers) was het opvallend dat de socialisten (labour) als partij voor blijven waren, maar hun kiezers in de meerderheid voor vertrek hebben gestemd.

Ik zie hierin een aantal ontwikkelingen die ik ook in Nederland al jaren zie en die me zorgen baren. Ontwikkelingen die we echt te lijf moeten gaan.

Generatiekloof

Er is een duidelijke generatiekloof. Ook in Nederland hebben we die al jaren, bijvoorbeeld als we naar de pensioendiscussie kijken. Hierin vallen een aantal zaken op:

• De jongere generatie is de eerste die het minder gaat hebben dan hun ouders zegt men;
• De ouderen lijken daar voor het eerst geen moeite mee te hebben, als je naar hun stemgedrag kijkt;
• Ouderen hoor ik vaak zeggen: “ik wil wat me beloofd is”, niet “ik wil wat eerlijk is”.
• Het probleem is dat die twee zaken, beloofd en eerlijk, uit elkaar kunnen lopen, maar alle signalen daarover worden afgedaan als ‘eigenbelang’ van de andere groep.

Daar zit meteen de kern van het probleem, een wantrouwen dat ongekend is tussen generaties. Iets wat me verbaast, want ik geloof nog steeds oprecht dat mijn ouders het beste met me voor hebben. Ik heb het volste vertrouwen in de integriteit van mijn financieel adviseur, maar uiteindelijk bel ik met het voorstel nog altijd even mijn vader voor een second opinion voor mijn pensioen en hypotheek.

Andersom gun ik hen ook een welverdiende oude dag, maar één die eerlijk is en niet ten koste van mij, mijn broer en mijn nichtje gaat. Daar vallen soms harde woorden over wat eerlijk is. Over of bepaalde kortingen op de pensioenen fair zijn of niet bijvoorbeeld, maar we voeren wel de discussie thuis. In de maatschappij valt me op dat er geen enkel vertrouwen meer is tussen de generaties en dat elke berekeningen die laat zien dat het beloofde misschien niet eerlijk is wordt afgedaan als ‘eigenbelang van de jongere generatie’. Als er geen vertrouwen in de maatschappij is tussen generaties, voer deze dan in het vertrouwen van het gezin. Voer de discussie over wat eerlijk is en dat sommige beloftes misschien niet stand gedaan kunnen worden. Durf te kijken naar de persoonlijke consequenties voor zowel de ouders als de kinderen en de kleinkinderen.

Het vertrouwen tussen de generaties moet terug komen in de maatschappij, laten we dat van onderaf beginnen, door thuis in de veiligheid en het vertrouwen van het gezin deze discussies te voeren.

Opleidingskloof

Een andere grote kloof is de opleidingskloof, die zich meer en meer vertaalt ook in een inkomenskloof. Hier vallen me een aantal zaken op:

• your learning potential is your earning potential hoorde ik laatst terecht op een HR congres
• De kloof in inkomen neemt toe
• De zichtbaarheid van de inkomenskloof wordt steeds groter
• Hoger opgeleiden profiteren meer van internationalisering dan lager opgeleiden
• Het aantal hoger opgeleiden is de laatste jaren gegroeid, waardoor lager opgeleiden voelen dat ze meer in de verdrukking komen. Ze zijn electoraal minder belangrijk geworden en er is daarom minder aandacht voor, maar dat is niet terecht. Dit is namelijk de groep die het meest beïnvloed wordt door algemeen beleid omdat ze  het minst flexibel zijn in het soort werk dat ze kunnen doen, de afstanden die ze bereid zijn te reizen en de adoptie van nieuwe technologieën.

Laat ik beginnen met te stellen dat in mijn optiek iedereen talent heeft. Dat we heel veel talent onbenut laten en dat ik heilig geloof in het feit dat hele groepen lager opgeleiden het slachtoffer zijn van een gebrek aan motivatie en respect vanuit hun omgeving. Als je iemand lang genoeg vertelt dat hij iets niet kan, gelooft hij dat. Deze verspilling van talent is mij al jaren een doorn in het oog.

Wat hier het ergste is dat deze kloof al maar wordt vergroot door de mensen die het zogenaamd het beste met de lager opgeleiden voor hebben. Mensen die ‘iedereen met een opleiding’ automatisch verdacht vinden.

Enkele jaren geleden sprak ik zoals zo vaak over de invloed van technologie op de arbeidsmarkt. Het ging onder andere over de zelfrijdende auto en het feit dat chauffeurs dus gedoemd zijn hun baan te verliezen en ik vind dat de maatschappij niet stil kan zitten terwijl dit gebeurt. Aanwezigen in de zaal twitterde hier over en een FNV directeur reageerde hier bijzonder negatief op. Er was geen oplossing volgens deze man. Waarop ik zei dat dat wel het geval was. Zijn reactie hierop schokte me zo dat die tweet me jaren later nog op het netvlies staat“mensen zoals jij denken altijd dat de oplossing in opleiding ligt, maar daar zijn deze mensen te dom voor” schreef hij mij.

De tweedeling in opleiding neemt toe omdat de partijen niet meer met elkaar praten. Dat komt niet alleen doordat de maatschappij uit elkaar is gegroeid, maar ook omdat er inmiddels een wantrouwen is ontstaan jegens iedereen met een opleidingen van mensen die dat niet hebben. Dit wantrouwen wordt versterkt doordat iedereen met een opleiding per definitie wordt weggezet als ‘mensen zoals jij’. Je ziet het in discussies op nujij bijvoorbeeld waar argumenten worden afgedaan niet met een tegen argument, maar met ‘jij heb gestudeerd, dus je snapt niet waar ik mee zit” of “ik mag dan geen universiteit gedaan hebben, maar ik ben niet dommer dan jij hoor”. Ik kwam vandaag deze quote van Isaac Asimov tegen en die is meer en meer van toepassing. De kloof tussen de opleidingen groeit juist omdat in tegenstelling tot het verleden de lager opgeleiden op voorhand niet meer luisteren naar hoger opgeleiden. Begrijp me goed, ik ben niet voor een elite maatschappij. Ik zeg niet dat een lager opgeleide nooit gelijk heeft en een hoger opgeleide altijd gelijk heeft. Iemands argumenten afdoen vanwege het ontbreken van een opleiding en niet op basis van het argument is dom. Het omgekeerde is minimaal net zo dom. Dat laatste is een nieuw fenomeen dat de kloof tussen de opleidingen vergroot.

Ik begrijp heel goed dat de elite culturen van eind van de vorige eeuw het vertrouwen geen goed gedaan hebben. Ook hierin is het gebrek aan vertrouwen helaas zo ver doorgeslagen dat het inmiddels een gevaar voor de maatschappij is geworden.

Het gebrek aan vertrouwen wordt versterkt door de profileringsdrang partijen met een eigen motief. Partijen, zowel in de politiek als in het maatschappelijke speelveld, die inspelen op het reeds bestaande gebrek aan vertrouwen en dat al maar uitvergroten door hoger opgeleiden die het beste voor hebben met de maatschappij als geheel af te schilderen als onbetrouwbaar.

De oplossing hier ligt helaas minder voor de hand, omdat veel families gelijke opleidingsniveaus hebben. Het is dus lastiger terug te vallen op bestaande banden van vertrouwen. Ik heb hier geen makkelijke oplossing voor. Ik weet alleen dat we het moeten proberen. Een maatschappij waar intellectuele structureel gewantrouwd worden is net zo kansloos als een maatschappij waar de gewone werknemers genegeerd worden.