ZZP-beleid en de politiek. Er valt wat te kiezen.

Zelfstandig ondernemer of zelfstandig werkende. De noodzaak van collectiviteit of de vrije keuze. Twee variabelen die centraal staan in het debat over (en soms met) de zzp’er over welke plek die de zzp’ers in het stelsel van pensioen en verzekeringen moeten hebben. Een debat dat, met de verkiezingen in aankomst, na de zomer vast en zeker gaat losbarsten. Op het jubileumcongres van ZZP Nederland gaven vier Tweede Kamerleden alvast een voorproefje. Er valt wat te kiezen.

Wet DBA

Mei Li Vos (PvdA), Steven van Weyenberg (D66), Pieter Heerma (CDA) en Erik Ziengs (VVD) kregen van ZZP Nederland afgelopen vrijdag het podium om hun visie te geven over waar het naar toe moet met ‘de zzp’er’. Hoewel, dat het weinig zin heeft om het over ‘dé zzp’er’ te hebben, daar is Den Haag wel van doorgedrongen. Immers, een eenduidig beleid voor zowel de pakketjesbezorgers van PostNL, de bijklussende webshop-beheerder, de zelfstandige vakman, de medisch specialist en de zelfstandige interim professionals, dat valt zo goed als niet te doen.

Schijnzelfstandigheid. Ja, daar is iedereen tegen, al heeft niemand een goed en duidelijk beeld over wat schijnzelfstandigheid nu precies is. Laat staan hoeveel ‘schijnzelfstandigen’ er daadwerkelijk zijn. Vanzelfsprekend kwamen, in dat kader, de effecten van de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (Wet DBA) ter sprake. “Er zijn veel spookverhalen over de Wet DBA, deels de wereld in geholpen door partijen die daar belang bij hebben”, zo stelde Pieter Hazekamp de Directeur Generaal van het Ministerie van Financiën voorafgaand aan het debat.

De Tweede Kamer leden zijn daar nog niet gerust op. Volgens Ziengs (VVD) raakt de Wet DBA vooral zelfstandigen waar het niet bedoeld is. Heerma (CDA) beschreef het als het waterbedeffect: “Je drukt op ene plek en gelijk ontstaan er elders nieuwe problemen”. Van Weyenberg (D66) hekelt het doel om het aantal zzp’ers te verminderen en faveure van meer vaste banen: “Het is een misvatting dat wanneer je het zzp’ers lastig maakt er dan meer banen ontstaan.”

Breed debat, verschillende visies

Wat bij de Wet DBA knelt is het ontbreken van een integrale visie op de arbeidsmarkt, de positie van de zzp’er en het feit dat de Wet DBA gebouwd is op een volstrekt verouderd wettelijk kader.

Dat brede debat is hard nodig. Naast de Wet DBA maken veel politici en beleidsmakers zich zorgen over het feit dat het merendeel van de zzp’ers zich niet (voldoende) verzekerd voor arbeidsongeschiktheid en pensioen. Daarnaast heeft de zelfstandigenaftrek een ontwrichtende werking op met name de onderste cao-schalen c.q. lagere tarieven en komt hij deels terecht waar (aanvankelijk doel: inkomensondersteuning voor kleine zelfstandigen die het lastig hebben) bij zelfstandigen die zo’n ‘inkomensondersteuning’ niet echt nodig hebben.

Hoe groot deze problemen nu werkelijk zijn en vooral hoe dat op te lossen valt, daarover verschillen de politieke partijen flink van mening. Gelukkig maar, zo valt er wat te kiezen.

Die verschillen zijn tamelijk overzichtelijk. Een aantal uitspraken tijdens het ZZP Nederland congres op een rij gezet:

“Een betaalbaar systeem voor pensioen/verzekeringen kan alleen als iedereen er aan meedoet” zo stelt Mei Li Vos (PvdA). Pieter Heerma van het CDA zit daar tamelijk dicht bij: “Zonder verplichte verzekering en zonder acceptatieplicht van de verzekeringsmaatschappijen redden we het niet. Die uitruil is nodig om de positie van de zzp’ers te verbeteren.”

Erik Ziengs, VVD, reageert met: “Ik krijg gelijk kriebels in mijn nek bij het woord ‘verplicht’. Ondernemers willen keuzes kunnen maken“. Steven van Weyenberg (D66) wil niet verplichten maar verleiden: “De drempels om mee te kunnen doen aan een collectief stelsel moeten veel lager. ” Daarmee hoopt hij dat een verplichting niet nodig is.

Gezien het aantal zetels in de peiling was het relevant geweest om te weten hoe de PVV in dit debat staat. Ware het niet dat we de PVV nog niet op een werkelijk standpunt over de zzp’ers hebben kunnen betrappen. Ze hebben de coalitie in de Eerste Kamer aan een meerderheid voor de Wet DBA geholpen, maar ook toen zonder inhoudelijke argumenten.

Collectiviteit of individualiteit

De standpunten van de aanwezige Kamerleden vallen overzichtelijk in te delen over de as ‘collectiviteit versus individualiteit’. In hoeverre moet je mensen beschermen tegen hun eigen keuzes? En is een collectief stelsel wel betaalbaar zonder verplichte deelname? Of past individuele keuzevrijheid niet veel meer bij de 21ste eeuwse maatschappij en dan net name bij de zelfstandigen?

Los van wat een zelfstandige zelf het beste uitkomt, zal de keuze hierin ook afhangen van de eigen maatschappijvisie.

Zelfstandige ondernemer of zelfstandig werkende

Een andere as van verschillen is wie of wat een zzp’er nu eigenlijk is. Een zelfstandige ondernemer of een zelfstandig werkende? De nieuwe ondernemer (zonder behoefte personeel in dienst te hebben) of de nieuwe flexibele werknemer (waarvan het grootste verschil met werknemers vooral de contractvorm is)?

Ook hier liggen keuzes. De ondernemer zal mogelijk geneigd zijn te kiezen voor regelvrijheid en individualiteit. Voor hen een opt-out systeem qua sociaal stelstel wellicht, maar dan ook zonder een oneindig fiscale ondersteuning? Zelfstandig werkenden hebben waarschijnlijk  meer behoefte en belang  aan een collectief stelsel (in ruil voor fiscale voordelen?) en mogelijk zelfs collectieve tariefafspraken om misbruik tegen te gaan.

Om het nog wat ingewikkelder te maken: lang niet elke zelfstandig ondernemer voelt zich senang bij een individualistisch stelsel. Een deel van de ‘zelfstandig werkenden’ ziet zichzelf toch echt als ondernemer.

Ondernemersclub of vakbond

Zoals gezegd: er valt wat te kiezen. Tussen politieke partijen, maar in toenemende mate ook tussen belangenbehartigers.

De ooit gekoesterde wens om tot een groot en eenduidig zzp-front te komen is definitief van de baan. ZZP Nederland neemt met ‘pay-off’ ‘de ondernemende vakman’ en haar  Visieprogramma 2016-2020 alvast een heldere positie in. Dat visieprogramma is een reactie op het IBO-zzp beleidsonderzoek, waarover het debat met de Kamer helaas nog steeds niet is ingepland. ZZP Nederland staat voor een stevige collectieve belangenbehartiging, de zzp’er als derde peiler naast werkgevers en werknemers en regulering om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Geen verplichte verzekering, wel een collectief pensioen voor zzp’ers.

Op dezelfde dag als het congres van ZZP Nederland kondigde FNV Zelfstandigen een volledige fusie met de FNV aan. Een stap waar her en der wat meesmuilend over werd gedaan. Want, wat moet een zelfstandig ondernemer nu bij een vakbond? Toch is het ook verstandig dat de FNV Zelfstandigen nu kiest en zo kleur bekent. Een ondernemersclub in het straatje van Ziengs zou het toch nooit worden en in het bovengenoemd speelveld is ruimte voor verschillende posities.