Kwetsbaarste zzp’ers raken door wet DBA laatste restje bescherming kwijt

Schijnconstructies zouden worden uitgebannen en de positie van ‘gedwongen’ zelfstandigen zou worden verbeterd. Voor de PvdA en de SP was dat uiteindelijk de reden om voor de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties te stemmen.

Nu blijkt echter dat door die wet de meest afhankelijke en kwetsbare zzp’ers aan de onderkant van de markt juist hun laatste restje inkomensbescherming kwijtraken.

Op 29 september debatteert de Tweede Kamer over de problemen bij de invoering van de wet DBA. Aanleiding daartoe waren de signalen dat er momenteel sprake is een inhuur-staking onder opdrachtgevers, waar ook echte ondernemers hard door worden getroffen.

Daar komt nu het inzicht bij dat wet ook nog eens slecht uitpakt voor de rechtspositie van afhankelijke en kwetsbare zelfstandigen, en de deur wagenwijd openzet voor nieuwe schijnconstructies.

Een cryptisch geformuleerde bepaling die standaard in bijna alle modelovereenkomsten staat, maakt het mogelijk om mensen in een afhankelijke positie afstand te laten doen van hun recht op een werkloosheidsuitkering en op een uitkering bij arbeidsongeschiktheid. Wat daar tegenover staat is dat ze vervolgens jarenlang als zelfstandige te werk kunnen worden gesteld terwijl ze dat eigenlijk niet zijn.

Tegelijk met de wet DBA is op 1 mei van dit jaar een algemene maatregel van bestuur van kracht geworden die de deur voor misbruik wagenwijd openzet en die mensen aan de onderkant van de markt compleet rechteloos maakt. De formulering waar dat in verstopt zit, is zo abstract dat iemand die dringend om werk verlegen zit niet eens in de gaten zal hebben wat hij of zij allemaal weg tekent.

Postbezorgers

Stel, een opdrachtgever in bijvoorbeeld de postbezorging heeft heel eenvoudig werk. Hij maakt daarvoor gebruik van zzp’ers. Zij werken alleen voor hem, doorgaans op twee dagen per week, en verdienen daarmee iets meer dan 600 euro per maand. De opdrachtgever hoeft op zijn betalingen geen loonbelasting en premies in te houden. Hij laat zijn zzp’ers een modelovereenkomst tekenen die die door de Belastingdienst is goedgekeurd.

Omdat ze niet verplicht zijn het werk persoonlijk te doen (het is zo simpel dat ze zich door een willekeurige derde kunnen en mogen laten vervangen) hoeft de opdrachtgever voor hen geen loonbelasting en premies in te houden. Bovendien heeft hij in dezelfde overeenkomst de ‘gelijkgesteldenregeling’ en de ‘thuiswerkersregeling’ buiten toepassing verklaard, zodat er over hun zelfstandigheid geen enkele twijfel meer kan bestaan.

Wel afhankelijk, geen dienstverband

Zo ontstaat er een situatie van verregaande afhankelijkheid die door de Belastingdienst toch niet als ‘schijnzelfstandigheid’ kan worden gekwalificeerd, zelfs niet als het gaat om een ontslagen ex-werknemer. Voor een dienstverband (echt of verkapt) moet er namelijk sprake zijn van en loon, en gezag, en persoonlijke arbeid. Dat laatste ontbreekt hier daadwerkelijk.

Ook voor 1 mei 2016, onder de Verklaring Arbeidsrelatie, zou de relatie tussen het postbedrijf en de postbezorger geen arbeidsovereenkomst hebben opgeleverd vanwege het ontbreken van de plicht tot persoonlijke arbeidsverrichting. Maar onder het oude systeem viel de zzp’er in kwestie wèl in het sociale vangnet van de gelijkgesteldenregeling en de thuiswerkersregeling, en dus in de werkingssfeer van de werknemersverzekeringen, en moest de opdrachtgever dus loonheffingen afdragen.

‘Ficties’ beschermden niet-werknemers tegen inkomensverlies

De gelijkgesteldenregeling en de thuiswerkersregeling zijn speciaal in het leven geroepen om dit soort afhankelijke niet-werknemers te beschermen tegen inkomensverlies bij ziekte en werkloosheid. Een uitzondering op die regelingen was ‘zelfstandig ondernemerschap’, wat door de opdrachtgever kon worden aangetoond met de VAR-wuo van de opdrachtnemer. Ook als die VAR was aangevraagd onder druk van de opdrachtgever, ook als de opdrachtnemer echt niet als zelfstandig ondernemer opereerde en ook als de opdrachtgever dat had kunnen of moeten weten.

Dankzij een algemene maatregel van bestuur die tegelijk met de wet DBA van kracht is geworden, hoeven opdrachtgevers hun opdrachtnemers zelfs niet meer onder druk te zetten om onder loonheffingen uit te komen. Zij sluiten simpelweg die twee regelingen uit in het contract – geheel legaal en met de zegen van de wetgever.

‘Kwetsbare en afhankelijke zzp’ers ondertekenen op dit moment massaal contracten waarin zij hun laatste beetje inkomensbescherming prijsgeven’

Met andere woorden: de meest kwetsbare en afhankelijke zzp’ers ondertekenen op dit moment massaal contracten waarin zij hun laatste beetje inkomensbescherming prijsgeven. En dat zonder enige vorm van overgangsrecht voor zzp’ers die via de loonheffingen mogelijk al jaren betaalden voor bescherming die ze dus nooit meer zullen krijgen.

Het is zeer de vraag in hoeverre die afhankelijke zzp’ers weten waarvoor zij precies tekenen, want de complexe passage die de belastingdienst daarvoor aanlevert in goedgekeurde modelovereenkomsten (bijv overweging f in het model Geen werkgeversgezag) is zelfs voor veel juristen nauwelijks te doorgronden:

(dat) partijen ervoor kiezen om in voorkomende gevallen de fictieve dienstbetrekking van thuiswerkers of gelijkgestelden zoals bedoeld in de artikelen 2b en 2c Uitvoeringsbesluit Loonbelasting 1965 en de artikelen 1 en 5 van het Besluit aanwijzing gevallen waarin arbeidsverhouding als dienstbetrekking wordt beschouwd (Besluit van 24 december 1986, Stb. 1986, 655), buiten toepassing te laten en daartoe deze overeenkomst opstellen en ondertekenen voordat uitbetaling plaatsvindt;

Juist aan de onderkant van de markt ontbreekt ‘persoonlijke arbeid’

Dat juist aan de onderkant van de arbeidsmarkt de verplichting om de arbeid persoonlijk te verrichten vaak ontbreekt, blijkt ook uit het (in de Eeste Kamer gestrande) wetsvoorstel van minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor aanpassing van de wet Minimumloon.

Asscher wilde de werkingssfeer daarvan uitbreiden zodat ook de niet-persoonlijk werkenden eronder vallen. Dat zou hij nooit doen voor een groep van verwaarloosbare omvang of als het om een groep zelfstandigen ging die substantieel geld verdienden.

Waar Asscher extra bescherming wilde, schrapte Wiebes die

Waar Asscher dus voor afhankelijke zelfstandigen extra bescherming wilde regelen, schrapte Wiebes juist de bescherming die uitging van de ficties. Daarbij bagatelliseerde hij het aantal gevallen dat onder de betreffende regelingen viel. Hij had het over slechts 12.400 gevallen, waarbij hij vermoedelijk uitging van de huidige gevallen waarbij onterecht afgegeven VAR’en niet meetellen – terwijl juist daar de verkapte ficties zullen zitten.

Die verkapte ficties, dat is waar Wiebes naar had moeten zoeken als hij schijnconstructies werkelijk had willen aanpakken. En niet zoals nu naar arbeid, loon en gezag – waarmee hij nu zonder enige noodzaak tienduizenden echte zelfstandigen het werken onmogelijk maakt.

Pleidooi D66 vond geen genade bij PvdA en SP

Tijdens de behandeling van de wet DBA in de Eerste Kamer heeft Alexander Rinnooy Kan (D66) nadrukkelijk op dit gevaar gewezen. Zijn pleidooi om beter over de gevolgen na te denken en zijn daarmee samenhangende motie om de wet later in te voeren, vonden echter geen genade in de ogen van zijn collega’s senatoren.

Zelfs de PvdA en de SP, die toch bij uitstek zouden moeten opkomen voor de afhankelijke en dus sociaaleconomisch kwetsbare groep van (schijn-)zelfstandigen, zagen het probleem niet.

Een reden te meer voor het kamerdebat 29 september

Over twee dagen, op 29 september, debatteert de Tweede Kamer over de problemen bij de invoering van de wet DBA.

Aanleiding daartoe waren de signalen dat er momenteel sprake is een inhuur-staking onder opdrachtgevers, waardoor ook echte ondernemers hard worden getroffen. Nu komt daar het inzicht bij dat wet ook nog eens slecht uitpakt voor de rechtspositie van afhankelijke en kwetsbare zelfstandigen, en de deur wagenwijd openzet voor nieuwe schijnconstructies.

(ZiPconomy zal via een live blog met een stream donderdag verslag doen van het debat in de Tweede Kamer).