Centraal Planbureau: Verklein de verschillen tussen vast, flex en zzp.

Het Centraal Planbureau (CPB) kwam een maand geleden met policy brief over de flexibilisering van de arbeidsmarkt in Nederland. Een rapport dat met de titel al gelijk de conclusie en aanbeveling verklapt: Lusten en Lasten ongelijk verdeeld. Verklein de verschillen tussen vast, flex en zzp. 

We hebben hier op ZiPconomy nog geen uitgebreid aandacht besteed aan dat rapport. Omdat de inhoud zeker relevant is richting de aankomende verkiezingen en formatie, toch nog even een aantal conclusies uit dat rapport op een rij. Plus ook een verwijzing naar een onderliggend stuk, waarin de hele opbouw van de Nederlandse flexibele schil nog wat verder wordt uitgewerkt.

Samenvatting

Met deze onderstaande tekst van het CPB haar eigen rapport samen, inclusief een overzicht van mogelijke beleidsrichtingen waar met name in de formatie een keus uit gemaakt kan worden:

Vier van de tien werkenden in Nederland hebben geen vast contract. Zowel het aandeel flexibele dienstverbanden als het aandeel zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) ligt hoger dan in het buitenland. De groei van flexibele arbeid is bovendien sterker dan in andere Europese landen.

Als gevolg van Nederlandse wet‐ en regelgeving verschillen de kosten en risico’s tussen flexibele en vaste arbeidsrelaties. Verschillen in belastingen en premies stimuleren werkenden met een sterke arbeidsmarktpositie om zzp’er te worden, waarmee de verplichte solidariteit in het socialezekerheidsstelsel wordt vermeden. De verschillen in kosten en risico’s geven ook werkgevers en opdrachtgevers een prikkel om vaker voor flexibele arbeidsrelaties te kiezen. Door een keuze voor flexibele arbeid kunnen zij hun kosten en risico’s beperken. Deze keuze (van opdrachtgevers) kan juist weer nadelig uitpakken voor zzp’ers met een minder sterke onderhandelingspositie.

Op economische gronden valt niet te zeggen welk aandeel flexibele arbeidsrelaties in de beroepsbevolking wenselijk is. Een flexibele arbeidsmarkt heeft voordelen, zoals een sterker aanpassingsvermogen van de economie. De nadelen die aan flexibele arbeidsrelaties zijn verbonden, komen echter voor een betrekkelijk groot deel voor rekening van zwakkere groepen op de arbeidsmarkt.

De stijging van flexibele arbeidscontracten concentreert zich relatief sterk bij de lagere opleidingsniveaus. Van het huidige cohort laagopgeleide veertigjarigen heeft ongeveer 17% een flexibel contract, tegenover 8% van de hoogopgeleiden. De kans op werkloosheid en armoede is voor werknemers met een flexibel contract driemaal zo hoog als bij werknemers met een vast contract. Zij vinden hun baan bovendien bijna tweemaal zo vaak ‘belastend’. Verder profiteren zij minder van (ontslag‐) bescherming en sociale zekerheid en bouwen zij minder pensioen op. Het huidige stelsel van sociale zekerheid bereikt de meer kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt dus minder effectief dan andere groepen.

We identificeren drie verschillende beleidsrichtingen om de verhouding tussen de voor‐ en nadelen van flexibele arbeid bij te stellen:

(1) meer regulering,

(2) het verkleinen van de kosten‐ en risicoverschillen voor werkgevers door meer risico’s te leggen bij werknemers met een vast contract en

(3) het verkleinen van deze kosten‐ en risicoverschillen door de bescherming en sociale zekerheid voor flexibele arbeid te vergroten. In de praktijk zijn combinaties van de verschillende beleidsrichtingen mogelijk.

De eerste beleidsrichting bestaat uit het invoeren van strengere regels voor flexibele arbeid. Hierdoor kunnen werkgevers flexibele arbeid minder gemakkelijk benutten om kosten en risico’s te vermijden. Een implicatie van deze richting is dat de prikkels voor werkgevers om de risico’s en kosten van een vast contract te vermijden, blijven bestaan. Daarom is handhaving van de strengere regels cruciaal, in combinatie met het monitoren van het ontstaan van nieuwe vormen arbeidsrelaties die erop gericht kunnen zijn de regels te vermijden.

De tweede richting voor beleid houdt in dat de kosten en risico’s voor werkgevers die samenhangen met een vast contract, worden teruggebracht en in plaats daarvan gelegd bij de werkenden. Dit impliceert minder baanbescherming en sociale zekerheid voor (vaste) werknemers. De prikkel voor werkgevers om vaste contracten te mijden wordt kleiner, maar daar staat tegenover dat vaste werknemers minder goed beschermd en verzekerd zijn. Het is mogelijk om deze richting zo vorm te geven dat de meest kwetsbare groepen beter worden beschermd en minder kwetsbare groepen minder goed.

In de derde richting worden de kosten en risico’s die samenhangen met een vast contract, uitgebreid naar flexibele arbeid via een stelsel met (mogelijk gefiscaliseerde) regelingen met een meer universeel karakter voor arbeidsongeschiktheid, pensioen, transitievergoedingen en universele scholingsrechten. Om extra instroom in sociale regelingen te voorkomen, is flankerend beleid nodig.

De Flexschil in cijfers

Gelijktijdig met het bovenstaande policy paper publiceerde het CPB ook een achtergronddocument  met de titel De flexibele schil van de Nederlandse arbeidsmarkt: een analyse op basis van microdata Data die ook goed de verschillen aangeven tussen bijvoorbeeld mensen met een flexibel arbeidscontract (vaker: jong, lager opgeleid, vrouw, allochtoon, 27% heeft voorkeur voor flexcontract) en een zzp’ers (vaker: hoger opgeleid, ouder, man, 72% heeft voorkeur voor zzp-contractvorm). Een niet onbelangrijke nuance die in het politieke debat over ‘de flexmarkt’ soms wat ondersneeuwt.