Meer België of beheersing flexibilisering. Wat te doen met het CPB-advies over de Nederlandse arbeidsmarkt?

Vorige week schreven we in dit artikel over de ‘policy brief’ van het Centraal Planbureau over de hoge mate van flexibiliteit van de Nederlandse arbeidsmarkt. Prof Steven Dhondt (TNO en KU Leuven) reageert op die brief van het CPB. “Moeten België achterna?”  

Mijn schoonzus in België werd vorige week na 15 jaar hard werken als vaste medewerker ontslagen. Haar werkgever kwam naar haar werkplek en ga haar een brief hand: ze kreeg nog zes maanden om haar ontslagtermijn uit te zitten, te blijven werken en tegelijk tijd te besteden aan vinden van nieuw werk. Een collega hoogleraar in Vlaanderen mocht vorig jaar langs komen bij de Raad van bestuur van zijn instelling: “Mijn hooggeleerde collega, u bent ontslagen”, was wat hij te horen kreeg. Hij kreeg geen reden opgegeven waarom hij werd ontslagen. Ook hij kreeg enkele maanden de tijd om te zoeken naar een nieuwe baan. In België wordt niet moeilijk gedaan over ontslag. Of aanwerving.

Zijn de Belgen niet alleen beter in voetbal dan de Nederlanders!

Ik denk dat vele Nederlandse werkgevers wensen dat Nederland de Belgische arbeidswetgeving overneemt. Dan zou ik wel aangeven dat dat alleen kan als ook 80% van de werkenden lid zijn van de vakbond. Ik weet niet of ze die consequentie ook willen. Mijn beeld is wel dat de trage afbraak van de regels in de Nederlandse arbeidswetgeving, Nederland wel in de richting van België doet opschuiven. Zijn de Belgen niet alleen beter in voetbal dan de Nederlanders!

Vorige maand bracht het Centraal Planbureau (CPB) een policy brief uit over flexibilisering (CPB policy brief). De conclusie is dat Nederland een uitzondering is in vergelijking met de ons omringende landen. Het percentage mensen met een flexibel contract is ongehoord hoog doorgeschoten. Eigenlijk is het voor het eerst dat we een negatief geluid van het CPB horen over de flexibele arbeidsmarkt.

Het CPB laat zien dat de flextrend met groei in tijdelijke en zzp-contracten doorgaat. Ondernemersrisico’s worden afgeschoven op de werkende.

In de afgelopen jaren, zeker toen Coen Teulings de scepter zwaaide bij het CPB, moesten de starre regels van het vast contract het vooral ontgelden. In artikels schreef Teulings dat de werknemers (en de vakbonden) op een onterechte manier het ‘consumentensurplus’ in bedrijven naar zich zouden toetrekken. De werkgevers waren slachtoffer van een hold-up. Het afschaffen van de ontslagvergoeding leek hem daarom ook een logische beleidskeuze om de macht van de werkenden in te perken. We zijn nu een tijdje verder en het wordt niet beter voor de werkende. Het CPB laat zien dat de flextrend met groei in tijdelijke en zzp-contracten doorgaat. Ondernemersrisico’s worden afgeschoven op de werkende. Nederland gaat wat dat betreft steeds meer op Spanje lijken. Misschien worden we daardoor goedkoper, maar innovatiever zullen we zeker niet worden. Of iemand moet mij uitleggen dat 1 miljoen 1-persoonsbedrijven meer innovatie kunnen opleveren dan duizend bedrijven met duizend personen.

Maar goed. In Den Haag hebben ze begrepen dat de flextrend wellicht niet goed is voor het land. Wat zijn dan de beleidsopties om daar wat aan te doen? D66 was er enkele maanden al snel bij met de oplossing dat het vast contract nog meer moest worden uitgekleed. Je kunt natuurlijk de huidige medewerkers met een vast contract al hun rechten afnemen, dat gaat natuurlijk er alleen maar toe leiden dat we niet 1 miljoen tijdelijken en zzp’ers hebben, maar juist 8 miljoen tijdelijke werknemers en zzp. De nadelen van flexibilisering worden niet opgelost met een dergelijke insteek. Het CPB heeft nu een bredere afweging gemaakt van die na- en voordelen. En komt nu ook met mogelijke paden waarop we met de trend zouden moeten omgaan.

CPB: strengere regels, meer bescherming

Een eerste beleidsrichting is meer strengere regels voor flexibele arbeid. Het CPB denkt dat een dergelijk beleid alleen kan indien er meer zal worden gehandhaafd en gemonitord. Je hoort dat een dergelijke strategie wellicht vooral door een toekomstig links kabinet zal worden opgepakt. Het CPB zou het CPB niet zijn als ze niet zou blijven hameren op de kosten en risico’s voor werkgevers die samenhangen met een vast contract. Die zouden moeten worden verminderd. Lagere kosten voor het vast contract zou het vast contract interessanter maken voor werkgevers.

Het CPB adviseert bij deze tweede richting om voor de meest kwetsbare groepen dan extra bescherming te regelen. Deze insteek ligt meer in lijn met de verlangens van een rechts kabinet, al is het de vraag of die iets aan de bescherming van de onderkant zullen gaan doen. De derde richting is uniformering: met fiscale regelingen zorgen dat flex en vast weinig van elkaar verschillen. De zzp’ers zullen geen hoera roepen bij deze keuze. Vreemd dat het CPB hier mee komt omdat ze recent in een eerdere policy brief heeft uitgezocht dat de beperkte sociale bescherming die zzp’ers nu voor zichzelf regelen, een bewuste en slimme keuze is. Het is me niet duidelijk welke politieke constellatie voor deze optie zal willen gaan. Zzp’ers zullen er in ieder geval niet voor kiezen. Werkenden met een vast contract kunnen er mogelijk brood in zien.

Flexibilisering is een noodzakelijk kwaad. Bedrijven moeten natuurlijk flexibel kunnen reageren op hun omgeving. Maar flexibilisering mag niet tot ongewenste onzekerheid bij werkenden leiden. Dan schuiven werkgevers hun ondernemingsrisico af op medewerkers die zich daar onvoldoende tegen kunnen wapenen. Het consumentensurplus hebben ze namelijk ook al niet meer op hun bankrekening staan. Wat zou dan wel een optie kunnen zijn?

De kosten van flexibilisering in alle vormen moet omhoog

Ik denk dat we goed moeten kijken naar hoe bedrijven met flexcontracten omgaan. In de dagelijkse praktijk kun je het gewoon zien: de prijs om iemand een vast contract te geven is veel hoger dan om iemand een flexcontract te geven. De beslissing om in te huren verschuift ook steeds meer van HR-afdelingen naar de afdeling Inkoop. Alles wordt ingezet op goedkoop, en er onbedoelde gevolgen van flexibilisering mee gepaard gaan (bv. minder innovatie), dat wordt vergeten.

Het aangaan van flexverbindingen is te eenvoudig. Mijn pleidooi is daarom om de kosten van flexibilisering in alle vormen te verhogen. Dat kunnen we door alle vormen van flexibilisering vergunningsplichtig te maken. Geen vergunning, dan heeft een werkende gewoon een vast contract. Absurde gedachte? Feitelijk hebben we deze situatie reeds in het uitzendwezen: hier moet een werkgever ‘meer doen’ en dat leidt ertoe dat het aantal uitzendcontracten nooit zo’n grote vlucht heeft genomen. Ondanks alle vraag naar ‘meer flexibilisering’. Vergunningen kunnen ook prima door de markt worden geregeld. Dat toont de bloeiende uitzendbranche aan. Met een vergunningstelsel draaien we de boel om: een werkgever moet echt nadenken of hij of zij een flexcontract wil hebben. Dat kost dan moeite, maar is dan ook een bewuste keuze. Met de flexmedewerker moet dan ook een gesprek worden gevoerd.

Mijn beeld is dat flexibele contracten dan worden gebruikt waarvoor ze zijn bedoeld. Kunnen tijdelijke en zzp-contracten gewoon blijven bestaan. En dan moeten we niet verder kijken naar Belgische oplossingen!