Een narcistische opdrachtgever, die is zielig.

Wat hebben Donald Trump, Nina Brink, Zlatan Ibrahimovic en Neelie Kroes met elkaar gemeen? Het zijn allemaal in meer of mindere mate narcisten, volgens Martin Appelo, gezondheidspsycholoog en psychotherapeut.

Als zelf gediagnosticeerd narcist schreef hij de bestseller ‘Een spiegel voor narcisten’. Maar wat nou als je opdrachtgever een narcist is? Voor de inner circle van het AIM4 netwerk vertelt deze narcist over narcisten.

Oersoeptekort als oorzaak van narcisme 

Volgens Marien Kwant van AIM4 is er veel interesse voor het onderwerp. “Vrijwel alle netwerkavonden zitten we vol.” Zouden er veel narcisten in de zaal zitten of hebben ze allemaal een narcistische opdrachtgever? Het kan, want zo’n 10% van de mensen heeft blijkbaar narcistische kenmerken. Overigens wordt maar 1% van die mensen echt een narcist.

Narcisme, wat is het eigenlijk? Iedereen kent wel de mythe van Narcissus die zo verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld dat hij dat met de dood moest bekopen. Dat is ook meteen de kernboodschap van de avond: eigenliefde is een straf. Narcisten zijn eigenlijk zielig. Ze zijn tekort gekomen in hun jeugd. Moeten we nou altijd weer teruggrijpen op die jeugd in de psychologie? Ja. Bij narcisme zeker, volgens Appelo: “Wie een gelukkige, geborgen jeugd heeft gehad, kan geen narcist worden.” Maar zeker niet iedereen met een nare jeugd wordt een narcist. Daarvoor moet ook een biologische component aanwezig zijn, een overschot aan cortisol en testosteron en een tekort aan serotonine.

Narcisme is ook via focus op jezelf tot betere prestaties te komen.

Appelo: “Een kind dat net uit de veilige baarmoeder komt wil een volledige symbiose, versmelting met zijn omgeving. Met de ouders dus. Die moeten, zeker in de beginperiode, helemaal in hun kind opgaan. Zo leert het kind: de ouder is er altijd en onvoorwaardelijk voor mij. Het ontwikkelt zelfvertrouwen en daarmee vertrouwen in de ander. En vanuit deze veilige basis kan het kind de eerste stappen zetten naar autonomie”.

Wie als kind systematisch het gevoel krijgt dat hij er niet toe doet, raakt eerst gefrustreerd, daarna afgestompt en vervolgens naar binnen gekeerd. Appelo noemt dit het ‘oersoeptekort’ – een tekort aan geborgenheid en erkenning van ouders en omgeving. Appelo: “Waar anderen energie besteden aan interactie met hun sociale omgeving, gaat zo’n kind alle energie op zichzelf richten. Zoals Zlatan met een alcoholische vader en afwezige moeder. Als alle andere kinderen naar binnen werden geroepen om te komen eten, bleef hij buiten. Tegen die bal aan trappen, die hem houvast en eigenwaarde bood. Oefenen, nog beter worden en daardoor z’n plek in de wereld veroveren. Dat is narcisme dus ook: door die focus op jezelf kom je tot betere prestaties.

Freud

Narcisme werd in 1914 geïntroduceerd door Sigmund Freud. Hij noemde het een typische vrouweneigenschap en wees naar Cleopatra die mannen wilde bezitten puur uit eigenbelang. Inmiddels weten we dat het overgrote deel van de narcisten (75%) man is. Denk aan Berlusconi. Of Pim Fortuyn, nog zo’n narcist. Van een andere soort, dat wel. Hij kreeg juist een teveel aan ‘oersoep’. Met een moeder die ongelukkig was in haar huwelijk en alle aandacht richtte op het jongetje dat altijd ziek, zwak en misselijk was. Na zijn jeugd zat Fortuyn 7 jaar bij de psychotherapeut op de bank. Met zo’n over beschermende, verstikkende moeder die hem geen ruimte gaf, werd de kiem werd gelegd voor de gedachte: ik moet de plaats van mijn vader innemen en voor m’n moeder zorgen. Wat later door Fortuyn werd ‘uitvergroot’ tot het idee: ik moet als een soort ‘vader’ voor héél Nederland zorgen. Volgens Apello. 

Ongelukkig

Hoewel narcisten met hun narcisme veel kunnen bereiken blijven ze meestal ongelukkig, zoals Fortuyn eerlijk toegaf in een interview met Theo van Gogh. Alleen maar investeren in jezelf, jezelf opblazen, letterlijk: Sarkozy die tijdens interviews op een kistje gaat staan om groter te lijken. Geen intimiteit toelaten. Narcisme staat voor een gebrek aan wederkerigheid. Voor een narcist is een ontmoeting altijd een botsing. Narcisten zijn vaak respectloos naar anderen, gebruiken hen voor hun eigen doelstellingen en kunnen buiten proportioneel in woede uitbarsten. Het zal je opdrachtgever maar zijn.

Je moet de narcist een veilige omgeving bieden maar ook grenzen aangeven

Want: Hoe nu om te gaan met narcisten op de werkvloer? Dat kwam ook nog even aan de orde. Apello: “Je moet de narcist een veilige omgeving bieden. Je waardering voor hem laten blijken vóór je kritiek geeft. Dan zal hij rustig blijven en met je in gesprek gaan”. Maar je moet ook duidelijk zijn en je grenzen aangeven. Onduidelijkheid maakt een narcist onzeker en leidt ertoe dat hij zich op gaat blazen. Hij wil speelruimte mét kaders. Weten: tot hier en niet verder. Dat klinkt als een opvoedtip voor kinderen. En dat is het ook. Narcisten hebben vaak iets infantiels. Zoals Louis van Gaal die stampvoetend wegloopt uit een TV programma als ‘ie voor z’n gevoel tekort is gedaan.

Voor de inner circle van AIM4 is er tijdens de borrel na afloop genoeg stof om na te praten. Dat is volgens Edo Roggenkamp van AIM4 ook de bedoeling van deze netwerkavonden: “We proberen met een actueel en prikkelend thema mensen aan het denken te zetten en hen een paar handvatten voor de dagelijkse interim praktijk mee geven. Daarnaast is er gelegenheid om elkaar als netwerkleden te ontmoeten en beter te leren kennen. Dat is de kern van ons concept. Veel meer kun je ook niet doen in 2,5 uur. En wil je toch meer, dan kun je altijd nog het boek van Appelo kopen of bij hem in therapie gaan”.