Het huidige model van arbeidsmigratie loopt tegen zijn grenzen aan

Arbeidsmigratie houdt de gemoederen in Nederland en Europa stevig bezig. Niet voor het eerst. In 2007 ging de Nederlandse arbeidsmarkt open voor Midden- en Oost-Europeanen. Nu, een economische crisis en tien jaar verder moeten we constateren dat arbeidsmigratie voor de Nederlandse economie van grote betekenis is maar het huidige model in Nederland tegelijkertijd tegen zijn grenzen aanloopt. Het stelt een nieuw kabinet en onze economie voor fundamentele uitdagingen.

Onze economie afhankelijk van arbeidsmigranten

In de eerste plaats is arbeidsmigratie van grote economische waarde voor Nederland. In de loop der jaren zijn complete sectoren en delen van onze economie grotendeels afhankelijk geworden van arbeidsmigranten. Of we dat nou leuk vinden of niet, het is een feit. De komst van arbeidsmigranten heeft daarmee veel bedrijvigheid en werkgelegenheid behouden voor Nederland. Dat is van grote betekenis. SEO becijferde in 2012 de netto meerwaarde van arbeidsmigratie voor onze schatkist op ruim een half miljard.

Keerzijde

Maar er is een keerzijde. De toestroom van grote aantallen werkwillige arbeidsmigranten in combinatie met de economische crisis, malafide uitzendbureaus en opdrachtgevers die op centen letten vormden een explosief sociaal mengsel. Het zorgt aan de onderkant van de arbeidsmarkt voor druk op arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden. Het leidt tot de uitdagende kwestie tegen welke sociale voorwaarden wij bereid zijn werkgelegenheid in Nederland te houden. Of, hoe lang we hiermee robotisering denken uit te kunnen stellen.

Een land krijgt de arbeidsmigratie die het verdient

De huidige arbeidsmigratie brengt een tweede maatschappelijke uitdaging. Het CPB rekende in 2004 op een extra instroom van vijf- tot tienduizend arbeidsmigranten. Het werden er wat meer. Ondertussen werken in Nederland ruim 200.000 arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Tegelijkertijd staan er anderhalf miljoen mensen in Nederland aan de kant. Ondenkbaar en wat mij betreft onbestaanbaar. Het lukt al jaren niet of nauwelijks om Nederlandse werkzoekenden naar deze doe-banen te bemiddelen. Dat is niet, zoals sommige stellen, de schuld van de Polen die onze banen inpikken. Het is te wijten aan onze gebrekkig functionerende arbeidsmarkt en aan het feit dat werkzoekenden vaak hun neus ophalen voor het (zware) werk in de logistiek, industrie of tuinbouw.

Het nieuwe kabinet zal zich over de uitdagingen van de huidige arbeidsmigratie moeten buigen.

Het brengt me bij de derde uitdaging. Een land krijgt de arbeidsmigratie die het verdient. In Nederland waren dat de afgelopen twintig jaar vooral ‘handen’. Belangrijk, maar niet voor de economie van de toekomst. Die draait vooral op innovatie, kennis en talent. In de sectoren die nu worden bevolkt door arbeidsmigranten worden straks ‘smart distributiecentra’ of ‘connected productiehallen’ met bijbehorende arbeidsvraag de norm. Jacques van de Broek, ceo van Randstad, pleitte daarom onlangs voor een andere kijk op onze arbeidsmigratie. We moeten ons vooral richten op kennismigranten om schaarste en een rem op de economische groei te vermijden. Minder handen en meer kennis dus, ongeacht waar ze vandaan komen.

Grenzen dicht is nooit een oplossing

Dan is er nog de delicate Europese kwestie van het vrij verkeer van werknemers en het vrij verkeer van diensten. Belangrijke pijlers van Europa. Het is vooral arbeidsmigratie op basis van het vrij verkeer van diensten die in Nederland problemen veroorzaakt. Die zijn het gevolg van gaten in het ongelijke Europese speelveld en gebrekkige nationale handhaving van regels. Regels, zoals de detacheringsrichtlijn en A1, die bovendien niet gemaakt zijn voor de huidige grootschalige permanente arbeidsmigratie. Tijd dus om kritisch tegen het licht te houden juist omwille het grotere belang van Europa.

Het huidige model van arbeidsmigratie loopt tegen zijn grenzen aan. Er is in Europa en wereldwijd sprake van sterk groeiend protectionisme en nationalisme. Ook in Nederland. In de aanloop naar de verkiezingen werd de angst stevig aangewakkerd. Het nieuwe kabinet zal zich over de uitdagingen van de huidige arbeidsmigratie moeten buigen. Dat geldt na de verkiezingen ook voor Frankrijk en Duitsland. Het wordt in Europa de ultieme uitdaging om het kind niet met het spreekwoordelijke badwater weg te gooien.  Eén ding is namelijk zeker. Grenzen dicht is nooit een oplossing. Niet voor mensen, niet voor de economie en niet voor de welvaart van ons land.