‘Maak van Het Nieuwe Werken níet Het Nieuwe Bezuinigen, dan gaat het mis’

De hype rondom Het Nieuwe Werken lijkt redelijk voorbij, constateerde Rens de Jong recent in de BNR-uitzending Werkverkenners.

Jarenlang deden we druk over andere werkomgevingen die de autonomie van de medewerker stimuleren en de overgang naar een meer outputgestuurde organisatie. Maar heeft die drukte zich ook uitbetaald in betere resultaten? Zijn de hoge verwachtingen ook waargemaakt?

Als je het aan een deskundige als Roos Wouters vraagt, is het antwoord: wel degelijk. ‘Sterker nog: ik vind het nog steeds een godswonder dat er bedrijven zijn die op een andere manier werken en het toch nog volhouden.’

Koetjes en kalfjes in Oostenrijk

Wouters geeft al meer dan 10 jaar advies aan bedrijven over organisatievernieuwing als voorzitter van de Werkvereniging en managing partner van Mindshake. Dat laatste bureau runt ze samen met de in Oostenrijk wonende Saskia Langenberg. ‘Dus wij brengen Het Nieuwe Werken volop in praktijk’, zegt ze. ‘Wij vergaderen eens in de week 1,5 uur via Facetime of Skype, en hebben afgesproken dan altijd eerst een kwartiertje over koetjes en kalfjes te praten, om zo toch betrokken te blijven bij elkaar.’

Geholpen door moderne middelen als trello verloopt die samenwerking-op-afstand prima, zegt Wouters. En dat kan ze dus ook meteen andere organisaties aanraden. ‘Het Nieuwe Werken heeft wat mij betreft veel meer voor- dan nadelen. Het maakt veel meer vrijheid mogelijk, veel meer autonomie. En zo kun je ook veel meer doelen bereiken.’

Dus nee, Het Nieuwe Werken is zeker niet dood en begraven, zegt ze. Er is nog volop werk aan de winkel. ‘In veel organisaties en vooral bij veel middenmanagers bestaat er nog steeds veel weerstand tegen. Maar als je dan doorvraagt, merk je dat ze nu ook vaak niet weten wat hun mensen precies doen…’

Helpt het de zzp’er vooruit?

Het Nieuwe Werken en de opkomst van de zzp’er hangen nauw samen. Meer autonomie, zelf je tijd kunnen indelen, sturen op resultaat in plaats van aanwezigheid, voor de zelfstandig ondernemer was het allemaal al vanzelfsprekend voordat het in grote organisaties een trend werd.

Maar de gemiddelde zelfstandige heeft wel baat gehad bij die trend. Voor de manager die vanwege Het Nieuwe Werken zijn eigen mensen al steeds meer op afstand ziet werken, werd de drempel om zelfstandigen in te schakelen immers ook lager. Eindelijk mensen die je écht op hun output kunt aanspreken!

Toch is er in de loop der jaren opvallend weinig aandacht geweest voor deze onderlinge relatie. Zijn deze twee trends echt sterk van invloed op elkaar? Of lopen ze ‘toevallig’ samen op?

‘Vrouwen zijn meer gaan werken en mannen meer gaan zorgen’, verklaart Wouters. ‘Tegelijk trekt de overheid zich terug en dwingt de internationale concurrentiestrijd ons ondertussen allemaal om innovatief en flexibel te zijn. Maar als werkgevers hun medewerkers dan niet genoeg zeggenschap geven om werk, scholing, opvoeding, mantelzorg en ontspanning een leven lang te combineren, dan gaat het mis.’

‘Allesbehalve toeval’

Wouters denkt dan ook dat het ‘allesbehalve toeval’ is dat zoveel mensen voor zichzelf zijn begonnen de afgelopen jaren. ‘Mensen die voor zichzelf werken geven aan minder gestrest en ziek te zijn. Vooral binnen bedrijven loopt het aantal mensen met een burn-out schrikbarend op. Het zijn niet de fiscale voordelen die de aantrekkingskracht van het zelfstandig ondernemerschap verklaren; het is de groeiende behoefte aan autonomie en zeggenschap waar bedrijven nog steeds te weinig op inspelen.’

Jarenlang is geïnvesteerd om de arbeider te emanciperen, zegt Wouters. ‘Maar nu het zover is vergeten bedrijven de vrijheid en verantwoordelijkheid te verschaffen die daarbij hoort. Dat frustreert. Het wordt dan ook hoog tijd dat de machtsverhoudingen binnen bedrijven minder autoritair worden. Daar gaat wat mij betreft Het Nieuwe Werken over. En niet over vierkante meters. Als je met Het Nieuwe Werken begint om met minder bureaus toe te kunnen, dan gaat het niet werken. Dan wordt Het Nieuwe Werken in feite niet anders dan Het Nieuwe Bezuinigen. Dat gaat in de praktijk vaak mis. Niet omdat bezuinigen geen goed idee is, maar omdat er dan niet goed doordacht is hoe de organisatie en haar machtsverhoudingen moeten veranderen.’

Ideeën uit de fabriekshal

En elke organisatie verandert voortdurend, wil ze maar zeggen. ‘Terwijl veel van onze ideeën over hoe we zouden moeten werken nog stammen uit de tijd dat we naar de fabriekshal moesten.’

Die tijd is echter voorgoed voorbij, zegt ze. ‘Vroeger was je óf vrij óf aan het werk. Dat past niet meer in deze tijd. Een goed idee heb je niet per se tussen 9 en 5 uur. Ook combineren we nu bijna allemaal zorgtaken met ons werk. En gelukkig maar. De diversiteit in de beroepsbevolking is zó toegenomen, dan kun je niet meer één dwingend model opleggen. Dat gaat gewoon niet werken.’

Lessen van de Montessorischool

Met het creatieve werk dat velen van ons nu doen, en de ‘enorm hoogopgeleide bevolking’ die we nu hebben, is zo’n rigide benadering volgens Wouters ook helemaal nergens meer voor nodig. ‘Leiders zijn nog wel nodig. Iemand moet een koers uitzetten, bepalen waar het heengaat. Maar micromanagement? Alsjeblieft zeg!’

Ze haalt weer een persoonlijke anekdote aan om dat te illustreren. ‘Ik ben in mijn jeugd naar een Montessorischool geweest. Daar leerde ik al jong om afspraken te maken over mijn werk, en werd ik verder vrijgelaten hoe die doelen te halen. Dat bleef zo, ook in mijn studietijd. En toen ging ik werken, en was het ineens van: hier ga je zitten, en dit ga je doen. Dat is toch raar? Ik was in mijn hele leven daarvoor nog nooit zó infantiel behandeld. Ik was gewoon beledigd in mijn intelligentie. Was ik daarvoor zo lang naar school geweest?’

Het gaat niet om vierkante meters

Voor Wouters is het simpel: Het Nieuwe Werken gaat dus níet over vierkante meters. Het gaat ook níet om telewerken. Waar het dan wél om gaat? Om een gedragsverandering die past bij de verschuivende machtsverhoudingen en een bijpassende manier van organiseren. Een blauwdruk heeft ze daarbij overigens niet. ‘Daar geloof ik niet in.’ Maar ze denkt wel elke organisatie te kunnen helpen de noodzakelijke slag te maken. Om medewerkers toe te staan zelf met ideeën aan de slag te laten gaan. En hen niet langer als kleine kinderen of arbeiders uit de jaren 30 te behandelen.

Daar past best een andere kantoorinrichting bij, geeft ze meteen toe. ‘Want als je de omgeving verandert, is de kans groter dat ook je gedrag verandert. En pas als gedrag verandert, kan ook je overtuiging veranderen. Andersom kan ook, hoor. Maar dan is het toch een stuk lastiger.’

(tekst: Peter Boerman)