Wat gebeurt er met ons innovatievermogen als iedereen zelfstandige is?

Robotisering? Offshoring? Outsourcing? Het is allemaal aan het gebeuren op de arbeidsmarkt en in de economie van nu. Maar als er toch één trend bepalend is, dan is het toch vooral die van de flexibilisering. En daarmee samenhangend ook wel die van de ‘platformisering’, zoals Fabian Dekker en Romke van der Veen het noemen in hun recent verschenen boek Het Midden Weg.

Kennis snel en goedkoop in te huren

‘Het wordt voor bedrijven steeds belangrijker, maar ook steeds makkelijker, om op digitale ontmoetingsplaatsen direct contact te zoeken met tijdelijk personeel. Specialistische kennis is relatief snel en goedkoop in te huren via online marktplaatsen’, schrijven ze.

Niet de klassieke vormen van uitbesteding

En dat gebeurt in de praktijk al volop, aldus de auteurs. ‘TNO becijferde onlangs dat 12 procent van de volwassenen het afgelopen jaar inkomen heeft gehad uit werk via digitale platformen. Niet de klassieke vormen van uitbesteding tussen organisaties staan dan in de toekomst centraal, maar eerder de directe inhuur van flexibel werkenden.’

Specialistische kennis is relatief snel en goedkoop in te huren via online marktplaatsen

Wat is de kwaliteit van het werk?

Zie het als een soort stukloon nieuwe stijl. Een uurtje Deliveroo hier, een uurtje Foodora daar, en zo een inkomen bij elkaar scharrelen. Of, in het geval van hogeropgeleiden: alle kennis die je in je opleiding en werkzame leven hebt opgedaan verhuren aan de hoogste bieder. Een bieder, die jou digitaal gevonden heeft. Dat klinkt misschien mooi en hartstikke zelfstandig allemaal. Maar volgens de auteurs roept het ook meteen allerlei vragen op over de kwaliteit van het werk en de sociale bescherming.

Problemen, problemen

Dekker, arbeidssocioloog en onderzoeker bij Regioplan Beleidsonderzoek, en Van der Veen, hoogleraar Sociologie van Arbeid en organisatie in Rotterdam, beschrijven in hun boek dan ook een aantal problemen die zij zien opdoemen. Gebrek aan verzekering voor arbeidsongeschiktheid en gebrek aan pensioenopbouw zijn daarvan misschien wel de bekendste. Maar er zijn er nog wel meer, schrijven ze. Die mogen misschien minder aandacht krijgen, die aandacht zouden ze volgens hen toch wel verdienen.

Wie zorgt voor nieuwe kennis?

Want als iedereen zijn opgedane kennis verhuurt, hoe zorgen we dan nog dat die kennis vermeerdert? Oftewel: hoe geven we leven lang leren vorm als werkgevers nauwelijks meer in hun werknemers investeren, en die werknemers zich ook niet meer verbonden voelen aan een werkgever? Gaan die werkenden dan zelf voor hun ontwikkeling zorgen? Dekker en Van der Veen hebben er een hard hoofd in.

O&O-fondsen sluiten slecht aan

‘De hoge flexibiliteit van de Nederlandse arbeidsmarkt leidt ertoe dat de deelname van bijvoorbeeld flexwerkers en zzp’ers aan scholingsactiviteiten beperkt is’, aldus de auteurs. ‘En dat terwijl juist zij een bijdrage moeten leveren aan de veerkracht van de Nederlandse economie.’ De O&O-fondsen die we in Nederland kennen, sluiten hier in elk geval slecht bij aan, stellen ze. Die zijn immers ‘sectoraal georganiseerd’ en ‘komen vooral ten goede aan de insiders op de arbeidsmarkt.’

Liever een persoonlijke leerrekening

De onderzoekers pleiten daarom voor ‘een persoonlijke leerrekening’. Daarop zouden opdrachtgevers én -nemers fiscaal voordelig geld moeten kunnen storten, onafhankelijk van de arbeidsrelatie. ABU, Cedris, NRTO en Oval bepleiten eerder dit jaar ook al een soortgelijke werkwijze, met het doel om een leven lang leren meer leven in te blazen en zelfstandigen niet te laten ‘stilstaan’ in hun ontwikkeling.

De deelname van zzp’ers aan scholingsactiviteiten is beperkt. Terwijl juist zij moeten bijdragen aan de veerkracht van de economie.

Geen verzekering, geen aftrek

Een ander min of meer verrassend pleidooi in het boek is hoe de auteurs de onderverzekering van zzp’ers willen aanpakken. Ze pleiten er namelijk voor een sociale verzekering ‘voorwaardelijk’ te maken voor de zelfstandigenaftrek. Met andere woorden: geen arbeidsongeschiktheidsverzekering, geen aftrek meer. Daar was die aftrek immers min of meer ooit voor bedacht. Maar ook een (harde of zachte vorm van) verzekeringsplicht vinden ze bespreekbaar, net als mogelijke herinvoering van een volksverzekering voor arbeidsongeschiktheid, zoals we die in Nederland tot 1998 kenden.

Wat doen technologie en globalisering?

Dekker en Van der Veen begonnen het onderzoek voor hun boek met de vraag welke gevolgen technologie en globalisering voor de Nederlandse arbeidsmarkt hebben. Hun veronderstelling daarbij was dat het vooral de middenklasse zou zijn die daarvan last zou ondervinden. Hun conclusie is dat de gevolgen van die mondiale trends in Nederland vooralsnog lijken mee te vallen. Grootschalige outsourcing? Hoewel het al jaren is voorspeld, is het uiteindelijk toch nauwelijks gebeurd in Nederland, op de activiteiten van enkele grote bedrijven na. En robotisering? Ook daarbij staan we hooguit pas aan de vooravond van de revolutie. Als die er al komt.

Waarschuwing: gevaar voor innovatie!

Maar aan het flexibiliseren zijn we zeker wel. En alhoewel Dekker en Van der Veen hierover weinig nieuwe inzichten leveren, blijkt uit hun boek andermaal dat het debat over de toekomst van de arbeidsmarkt zich wel op die flexibilisering moet richten. Want hoe belangrijk flexibiliteit ook is, bedrijven die willen innoveren hebben daarvoor juist betrokken en goed opgeleide medewerkers nodig. En, zo waarschuwen zij: als steeds meer mensen zelfstandige zijn, dan komen zowel die betrokkenheid als die opleiding in het gedrang. En daarmee dus indirect ook meteen: ons nationale innovatievermogen.