Waarom de zzp’er geen profiteur is.

Zzp’ers, het blijft een groep die maar geen volwassen behandeling krijgt van politiek en vakbonden. Tijdens de crisis waren ze zielig en moesten ze eigenlijk een vaste baan hebben. Of in elk geval omgevormd worden tot een soort vrije werknemers in plaats van ondernemers. Het verhaal was immers dat zzp’ers tegen hun zin op straat werden gezet door werkgevers en uit armoede een bedrijf begonnen: heel wat anders dus dan échte ondernemers. Maar net als ondernemers mét personeel, zo blijkt uit een onderzoek van het CBS en TNO, had ongeveer driekwart van de zzp’ers eerst een baan. Daarin zijn ze dus behoorlijk gelijk.

Van zielig naar belastingontduiker

Begin dit jaar – de economie groeit weer flink en de crisis is voorbij – kantelde het beeld. Ineens werden zzp’ers neergezet als profiteurs en belastingontduikers. De media vormden CBS-cijfers – opgevraagd door een payrollbedrijf – om tot een soort Panamapapers in Polderland. Zzp’ers die minder dan 24.000 euro verdienen (vier op de tien doen dat), zouden geen cent inkomstenbelasting betalen door aftrekposten voor ondernemers. Terwijl werknemers met een brutoloon van dat bedrag dan dik 3.600 euro betalen, becijferde RTLZ in een grafiek. Schande, werd gesuggereerd. Waarbij de omroep er voor het gemak even aan voorbij ging dat zzp’ers gewoon ondernemers zijn, met alle kansen en alle risico’s van dien.

Waarom zelfstandigenaftrek toch rechtvaardig is

Zelfstandigenaftrek is ook rechtvaardig voor zzp’ers als ze minder verdienen dan 24.000 euro. Ondernemers, dus ook zzp’ers, kunnen immers geen gebruik maken van WW, WIA of Ziektewet. En ook voor hun pensioen moeten ze zelf wat regelen. Dat is voor werknemers wel anders. Bovenop hun brutoloon wordt door werkgevers ongeveer een derde van dat bedrag extra afgedragen aan pensioenpremies, sociale premies en belastingen. Bij een brutoloon van 24.000 euro is dat zo’n 8.000 euro. Als je dan een vergelijking wilt maken met zzp’ers, moet je eigenlijk van die totale loonkosten uitgaan. Zich verzekeren is voor zzp’ers ook nog eens duurder dan voor werknemers. En ondernemers nemen meer financieel risico dan werknemers. Bijvoorbeeld met investeringen in hun bedrijf, de kans op slappe tijden. Daar moeten ze reserves voor opbouwen.

Verder is het inkomen van de partner van groot belang bij de berekening van inkomstenbelasting. En dan is het ook nog eens zo dat een groot deel van de werknemers met een inkomen tot 24.000 euro in de praktijk onder de streep weinig tot geen inkomstenbelasting betaalt, mede door aftrekposten en belastingteruggave.

Zzp’ers die minder dan 24.000 euro verdienen, mogen dan niet via premies bijdragen aan sociale voorzieningen zoals AOW en bijstand, maar daarin zijn ze niet de enigen. Dat doen bijvoorbeeld huisvrouwen en -mannen ook niet.

Waarom zzp’ers tóch belasting betalen

Net als werknemers betalen zzp’ers gewoon wegenbelasting voor een bedrijfsauto. Als ze een bedrijfspand hebben betalen ze rioolheffing, ozb en dergelijke. Minder dan de helft van de inkomsten van de overheid (exclusief sociale premies) komt uit de inkomstenbelasting. Via btw, accijns en bijvoorbeeld wegenbelasting betalen zzp’ers ook flink mee, legde econoom Matthijs Bouman vorig jaar al eens uit in het FD. In verhouding betalen ondernemers zelfs meer dan werknemers, zo liet hij zien.

En dan nog een ding…: de kostendrempel voor werkgevers

Voor een kleine groep zzp’ers aan de onderkant van de markt valt het zelfstandigenbestaan niet mee; zij zijn de zogenoemde ‘gedwongen’ zzp’ers. Velen zouden misschien beter af zijn in vaste dienst. Ware het niet dat de loonkosten zo hoog zijn, dat zij feitelijk uit de markt zijn geprijsd. Hoe groot die groep is, hangt erg af van de definities. Denk aan een getal van ergens tussen de 70 duizend tot 200 duizend van de 900 duizend zzp’ers (CBS). En niet iedere zzp’er met weinig inkomen ambieert daarbij een voltijdsbaan. Deze mensen help je niet door ondernemersregelingen aan te passen (want die zijn het probleem niet), maar door de kostendrempel voor werkgevers te verlagen. Werkgevers zijn boven het brutoloon namelijk steeds meer kwijt aan hun werknemers. In de periode van 2016 tot 2021 nemen de arbeidskosten volgens het Centraal Planbureau toe met zo’n 15 procent. Oftewel: gemiddeld 3 procent per jaar.

(deel 2 en 3 van deze korte serie verschijnen volgende week) 

Remko Ebbers, redacteur Forum