‘Zoek de kritiek op en het wordt altijd beter’ Of: Waarom je nooit om feedback moet vragen als je feedback wilt

Anderen aanspreken op hun gedrag is iets wat weinig mensen van nature graag doen. Toch is het nodig, ook als zelfstandige. En ja, daar moet je bij je opdrachtgevers dus ook specifiek om vrágen. ‘Kritische feedback krijg je zelden spontaan.’

We praten in Nederland veel over anderen aanspreken, maar we doen het bijna nooit. We vinden het ongemakkelijk en gaan een confrontatie vaak liever uit de weg, in de hoop dat het probleem zichzelf oplost. Of we sparen het als leidinggevende op voor het jaarlijkse beoordelingsgesprek, zoals dat recent weer werd behandeld bij het radioprogramma Werkverkenners van BNR.

Aanspreken? Gewoon doen!

Maar uitstel van aanspreken maakt het alleen maar moeilijker, constateerde Gytha Heins een paar jaar geleden. De zelfstandig adviseur, bedrijfskundige en oprichter van Be7 Organisatie- en Leiderschapsontwikkeling, was destijds in een interim opdracht bezig, toen ze ontdekte dat er in die organisatie ronduit destructief gedrag aan de hand was. Maar niemand durfde elkaar erop aan te spreken. Hoe kan dat toch, vroeg ze zich af.

Ze besloot op onderzoek uit te gaan en deed onder meer een uitgebreide enquête onder 500 managers, een hoop diepte-interviews en een flinke literatuurstudie. Het resultaat van al die inspanningen ligt sinds kort in de boekhandel, onder de titel: Aanspreken? Gewoon doen!

Niet met een kluitje in het riet

Het boek bevat ook tal van lessen voor zelfstandigen, zegt ze. Niet alleen omdat die als luis in de pels zijn opdrachtgevers heel eerlijk moet durven aanspreken, maar juist ook omdat de zelfstandige zélf ervoor moet zorgen om aangesproken te wórden.

‘Het is aan de ene kant makkelijker om van buitenaf je opdrachtgever aan te spreken dan om je baas aan te spreken, zo is ook mijn eigen ervaring. Je rol is immers een andere en je baan staat niet op het spel. Maar aangesproken worden is soms moeilijker voor de zelfstandige, omdat een opdrachtgever het nóg minder snel doet dan een leidinggevende tegenover zijn medewerkers. Hij neemt gewoon afscheid en zoekt iemand anders.’

Je moet er als zelfstandige dus echt om vragen, zegt Heins. En je dan ook niet met een kluitje in het riet laten sturen. ‘Ik sprak vorige week nog op een congres. Na afloop vroeg ik aan de opdrachtgever hoe hij het gevonden had. Hij zei: dat weet ik niet, de evaluaties zijn nog niet binnen. Toen zei ik: maar ik vroeg hoe jíj het ervaren hebt?’

Vraag nooit: heb je nog feedback?

Heins heeft tal van handige tips in haar boek staan om meer kritiek op te halen. ‘Zo moet je nooit vragen: “heb je nog feedback voor me?” Die vraag is te breed en te spannend. Als je feedback op je gedrag wilt, kun je het beter specifieker maken en bijvoorbeeld vragen: wat vond je van mijn toonzetting tijdens de presentatie?’

Ook gesloten vragen zijn taboe, zegt ze. ‘Denk aan een vraag als: vond je dat ik het goed deed? Daar komt de ander makkelijk mee weg. Ja, en klaar is-ie. Maar jij leert er weinig van.’

En dat is nou net waar het om draait bij elkaar aanspreken, zegt Heins. Dit versnelt leren en daarmee het verbeteren van de kwaliteit. ‘Voor al het aanspreken geldt dat je anderen én jezelf helpt beter te worden.’

Je moet de spanning opzoeken

Kritiek is een cadeautje, met andere woorden. Waarom vinden we het allemaal dan toch vaak zo moeilijk om dat cadeau aan anderen te geven? Daarvoor zijn allerlei redenen, zegt Heins. In elk geval speelt mee dat we de relatie nú goed willen houden, ook als dat mogelijk ten koste gaat van de sfeer op lange termijn. We willen empathisch overkomen en gezichtsverlies voorkomen. Voor onszelf én voor de ander. Iemand aanspreken gaat volkomen tegen onze menselijke natuur in.

Voor een interim professional zou dit minder kunnen gelden dan voor een leidinggevende en zijn werknemer, zegt ze. ‘Je bent als zelfstandige natuurlijk iets onafhankelijker. Een werknemer komt z’n baas de volgende dag weer tegen op kantoor, de zelfstandige is er slechts tijdelijk. Maar ook interim professionals zijn natuurlijk net mensen en hebben dezelfde natuurlijke neigingen als ieder ander.’

Daarom is het begrip ‘psychologische veiligheid’ volgens haar ook zo belangrijk. ‘Je moet een gevoel creëren dat je vrijuit kunt praten met elkaar, zonder allerlei grote consequenties als het verliezen van je opdracht of je baan.’

Haar ervaring is dat júíst als je de spanning opzoekt relaties juist altijd beter worden in plaats van slechter.

28 procent meer productiviteit is mogelijk

Alleen dan is volgens haar die 28 procent productiviteitswinst mogelijk, die de onderzochte managers inschatten dat we gezamenlijk kunnen bereiken als we elkaar meer zouden aanspreken. ‘Het is naïef om te geloven dat we dat meer gaan doen door (wéér) een cursus ‘feedback geven’ te volgen. De feedbackregels kennen we nu wel uit ons hoofd. Ik concludeer dat de oplossing vooral ligt in de manier waarop we tegen aanspreken aankijken. Het gaat er niet om wát je zegt, maar dát je het zegt’, besluit ze.