Zzp’ers beter beschermen? Ook de Europese Commissie komt er niet uit hoe dat moet

‘Meer helderheid en meer voorspelbaarheid’. Dat zijn de doelen van de nieuw aangekondigde richtlijn voor ‘atypische arbeidsvormen’, die de Europese Commissie 21 december deed uitgaan. ‘De moderne economie vraagt om flexibilisering, maar niet zonder minimale bescherming van de werkende’, zei de Belgische EU-commissaris Marianne Thyssen (Werk en Sociale Zaken) bij de presentatie van de plannen.

Meer rechten flexwerkers

Werken op een nulurencontract? Of als oproepkracht? Als de plannen doorgaan, krijgt elke werknemer in de Europese Unie voortaan bij indiensttreding onder meer recht op een geschreven document waarin de arbeidsomstandigheden klip en klaar staan opgesomd. De werkplek, de duur van het contract, het salaris, de opzegtermijn: het moet er allemaal in staan. Volgens Thyssen zijn er nu zo’n 2 tot 3 miljoen Europeanen die door de nieuwe regels beter beschermd worden.

De Europese Commissie wil verder onder meer vastleggen dat een proeftijd niet langer dan zes maanden mag duren. Elke medewerker krijgt dan bovendien recht op hetzelfde opleidingsaanbod van een bedrijf. En werkgevers mogen medewerkers met weinig werkuren ook niet beletten elders werk aan te nemen.

Werknemers krijgen daarnaast het recht te vragen naar vast werk als dat beschikbaar is, en werkgevers moeten daar dan schriftelijk op antwoorden. En mensen met een nulurencontract of oproepkrachten moeten een ‘redelijke’ termijn krijgen waarbinnen ze worden opgeroepen, dus niet meer op de dag zelf.

De Europese Commissie zwijgt over zzp’ers

Allemaal nieuwe rechten dus voor mensen die nu nog minder rechten hebben dan de vaste werknemers. Maar over zzp’ers zwijgt de Europese Commissie. Althans, nieuwe voorstellen voor zelfstandigen worden uitgesteld tot in elk geval het komende voorjaar. Dan zou Thyssen willen komen met een richtlijn waarmee overheden de sociale zekerheid van zzp’ers beter kunnen borgen.

Teleurstellend, vindt Europarlementariër Agnes Jongerius (PvdA) het uitblijven van die maatregelen voor zelfstandigen. Al toont ze daarvoor in het FD (€) ook begrip. ‘Het is voormalig staatssecretaris Eric Wiebes ook niet gelukt met zijn wet DBA. Dus ik kan me er iets bij voorstellen dat het helemaal moeilijk is om het voor 28 landen te regelen.’

De nieuwe regelgeving gaat overigens wel gelden voor de meeste ‘nieuwe’ vormen van werk. Ook Deliveroo-koeriers of Uber-medewerkers vallen er straks onder, zei Thyssen. Zij zijn volgens haar geen echte zelfstandigen en moeten dus op hun eerste dag al te horen gaan krijgen hoe lang de proefperiode duurt, hoe hun verzekering geregeld is, wanneer hij of zij (minimaal) kan worden opgeroepen en wat hij of zij daarbij zal gaan verdienen. Thyssen: ‘We laten alle flexibiliteit toe, maar dat wil niet zeggen dat werknemers niet beschermd moeten worden. Van verhoogde transparantie en voorspelbaarheid profiteren overigens zowel werknemers als bedrijven.’

Hoe ver strekken werknemersrechten?

Bij de aankondiging van de richtlijn, die op z’n vroegst in 2019 in werking komt, stelde de Europese Commissie tegelijk voor om een Europese definitie van het begrip ‘werknemer’ in het leven te roepen. Die definitie moet dan in lijn liggen met uitspraken van het Europees Hof. Dat betekent dat wie een bepaalde periode diensten verleent aan iemand anders, de facto in dienst is van iemand anders en daarvoor ook een loon krijgt, als werknemer kan worden beschouwd – ook al is hij op papier een zelfstandige.

Net als nu in Nederland is op dit moment echter nog onduidelijk hoe ver dat precies gaat reiken. Al zei Thyssen er wel meteen bij dat ook Europees ‘gekeken wordt naar het feit of er leiding gegeven wordt’. Is dat het geval, dan is van een ware zelfstandige een stuk minder snel sprake, zo verwacht ze.

Het is het principe van de gezagsverhouding – een principe wat in Nederland de afgelopen jaren nooit helemaal helder geworden is. Als je een visitekaartje hebt, heb je dan ook meteen een gezagsrelatie? En mag je als zelfstandige nu wel of geen vergaderingen bijwonen? Waar ligt precies de grens tussen een projectvoorstel en een werkinstructie?

Zulke vragen leidden de afgelopen jaren eigenlijk het begin van de ellende rond de Wet DBA in, omdat de Belastingdienst er een zeer strenge definitie van een gezagsrelatie op nahield. En de wetgever kwam er niet uit hoe het anders kon, maar dan op een manier die beter aansloot bij de praktijk van alledag. Zou nu de Europese Commissie daarin wel slagen? In het voorjaar weten we hopelijk meer…