Op zoek naar een Europees beleid voor zp’ers

32 miljoen zelfstandigen

In de EU was het tot de jaren 70 de norm om met een fulltime, vast dienstverband  te werken dat garanties bood in verband met werk, inkomen en toegang tot sociale zekerheid. Sindsdien is werken als zelfstandige ondernemer fors toegenomen en in 2015 werkt reeds 14% van de werkende populatie in de EU op zelfstandige basis. Het gaat in de EU28 over 32 miljoen mensen op een totaal van 220 miljoen werkenden.

Maar er is meer, er zijn ook allerlei nieuwe vormen van zelfstandige arbeid ontstaan in deze periode en die worden in toenemende mate in allerlei sectoren ingezet. Het klassieke onderscheid tussen zelfstandigen met of zonder personeel omvat daarom al lang niet meer deze diversiteit en zelfs de heersende tweedeling werknemer vrs. zelfstandige is soms diffuus.

EU-beleid voor zelfstandigen focust op 3 thema’s

Deze vaststelling was voor EUROFOUND de aanleiding om het uitgebreide rapport “Exploring the self-employment in the Europan Union” met een bundeling van de resultaten van 2 onderzoeken uit te brengen. Het rapport werd op 9 februari jl. in Brussel uitgebreid toegelicht, gevolgd door een kort debat met het aanwezige publiek.

Het statuut en de sociale bescherming van alle werkenden staan hoog op de politiek agenda van de Europese Unie, dus ook die van de zelfstandige ondernemers. Specifiek voor deze groep werkenden focust de EU op 3 thema’s: hoe kan ondernemerschap worden gestimuleerd? Wat met situaties waarin ondernemerschap geen vrijwillige keuze is, en het onduidelijk is of het een werknemer of een ondernemer betreft? Als derde topic op de politieke agenda staat de vraag naar de duurzaamheid van het ondernemerschap: is de zelfstandige activiteit financieel leefbaar op de korte termijn, maar ook op de lange termijn, bijvoorbeeld na pensionering?

Heterogene groep

Het goede nieuws is dat de helft van alle zelfstandigen in de EU uiterst tevreden is met zijn of haar statuut en een hoge levensstandaard heeft. Ze zijn economisch onafhankelijk en bepalen autonoom hoe ze ondernemen. Hun keuze om te ondernemen, is uit vrije wil gemaakt. Minder positief is de vaststelling dat een kwart van alle zelfstandige ondernemers reden tot bezorgdheid geeft. Zij zijn economisch erg afhankelijk, nauwelijks autonoom en financieel erg kwetsbaar. Dit komt doordat ze doorgaans slechts 1 of een erg beperkt aantal klanten bedienen. Zij zijn meestal zelfstandige geworden uit noodzaak.

Het laatste kwart vertoont een gemengd beeld: zij zijn ondernemer geworden omdat ze een opportuniteit zagen, maar vinden het ondernemerschap toch zwaar om te dragen. Tot slot raakt het rapport ook de trend van digitalisering aan: dienstverleners bieden online ondersteuning, training en bemiddeling van vraag en aanbod aan voor zelfstandigen. Er is een groeiend aanbod maar ook vraag naar dit soort diensten.

Aanbevelingen

Eurofound formuleert in het rapport ook aanbevelingen voor beleidsmakers. Zo moet in het belang van een dynamische economie, het innovatief vermogen van de markt en het creëren van nieuwe banen ondernemerschap worden aangemoedigd. De drempel om te starten als ondernemer moet worden weggewerkt, en bestaande ondernemingen ondersteund om te kunnen groeien. Er moet ook een sociaal vangnet komen om de risico’s die met ondernemerschap samengaan te verminderen. Concreet benoemt men toegang tot voordelen in geval van werkloosheid, arbeidsongevallen en ziekte als een grote stap voorwaarts.

Het rapport stelt ook vast dat de grenzen tussen een vaste medewerker en een ingehuurde zelfstandige soms erg vaag zijn geworden. Zelfstandigen met slechts 1 klant zijn immers even afhankelijk als iemand in loondienst op gebied van autonomie en financiën. Hierdoor stelt zich de vraag of een derde, hybride statuut nodig is dan wel dat de definitie van loondienst (werknemer) dient te worden herzien. Alle onduidelijkheid in dit domein moet worden weggewerkt, stelt Eurofound, en dus ook de kans op misclassificatie.

Conclusies

Dit rapport maakt duidelijk dat de grote groep zelfstandigen in de EU erg heterogeen is, en dat beleidsmakers hier rekening mee moeten houden. In de steeds meer complexe wereld van werk zal wisselen van statuut eerder de norm dan de uitzondering zijn. Aan het beleid om niet alleen voor de korte termijn financiële zekerheid en bescherming te waarborgen, maar ook op langere termijn een aanvaardbare levensstandaard aan iedereen te waarborgen, bijvoorbeeld na het pensioen of bij ziekte.

Meer weten?

EUROFOUND Rapport (2017), Publications Office of the European Union, Luxembourg – “Exploring the self-employment in the European Union”

Vanavond organiseren ZiPconomy & NextConomy samen met Vlaams-Nederlandse huis voor debat en cultuur DeBuren een debat met Vlaamse en Nederlandse politici en wetenschappers onder de titel “Vrij maar niet vrijblijvend: de toekomst van de freelance-economie. Wat kunnen Vlaanderen en Nederland van elkaar leren?”. Het debat is uitverkocht, maar er volgt later een verslag.