Aantal burn-outs neemt spectaculair toe in onze ‘VUCA wereld’

“Als iemand tegen me zegt: Ik heb van mijn hobby mijn werk gemaakt, dan geef ik alvast mijn kaartje. Je moet immers ook ‘uit’ kunnen staan.” De meeste mensen komen volgens Swinnen slechts een halve dag per week tot rust. Op zondagmiddag. Zondagavond ontstaat er alweer stress want maandag gaat alles weer beginnen.

Swinnen begon als huisarts en zag in zijn praktijk dat veel problemen stress gerelateerd waren. Hij stopte zijn praktijk onderzoekt inmiddels al twintig jaar lang burn-outs, een probleem dat de laatste jaren spectaculair toeneemt.

Uit cijfers van het CBS blijkt dat op dit moment meer dan 14% van de werknemers tussen 25 en 65 jaar burn-out klachten heeft. Dat percentage stijgt nog steeds. Gemiddeld blijven mensen met een burn-out maar liefst 189 dagen ziek thuis, dat kost een werkgever zo’n €100.000.

Groeiend probleem

Het zal de komende jaren volgens Swinnen ook niet minder worden omdat onze wereld verandert. “We noemen dat de VUCA wereld” VUCA is een term uit het Amerikaanse leger die de wereld omschrijft waarin wij ons als mensen zich op dit moment in bevinden: Volatile (Snel veranderend), Uncertain (Onzeker) Complex, Ambiguous (Vaag / dubbelzinnig). De markt verandert continue met een hoge mate van onzekerheid en complexiteit. “De wereld is minder voorspelbaar geworden. Dat geeft mensen veel spanning. Ook op de werkvloer.” 

Reptielenbrein

Een burn-out ontstaat als het brein, de hersencellen niet meer fatsoenlijk werken. Je moet het brein zo zien volgens Swinnen “De hersenen bestaan uit twee delen: het reptielenbrein en het moderne brein. In het reptielenbrein zitten een aantal functies die automatisch gaan zoals ademhaling en bloeddruk en ook de stressfuctie. Mensen moesten immers snel kunnen reageren als er een gevaarlijke situatie was. Het moderne brein is er voor vaardigheden als schrijven of abstracte gedachten.”

Met het grootstedelijke leven zijn er veel prikkels in het leven bijgekomen. In onze hersenen vangt het oude brein signalen op en stuurt die door naar het moderne brein die een aantal signalen weer delete. Omdat je niet alles kunt verwerken. “Bij een burn-out werkt dat systeem niet meer. Er komen allerlei signalen binnen maar het moderne brein is niet meer in staat om die te ordenen.”

Mensen met een burn-out hebben hierdoor vaak maar twee emoties: woede of angst. De rest voel je niet meer. “Het reptielenbrein van de oermens kende immers maar twee emoties; was je kwaad dan ging je vechten, was je bang dan nam je het op een loopje. Wie een burn-out heeft valt terug op die oeremoties. Mensen worden kwaad en angstig zonder dat ze weten waarom.”

Eigen schuld?

Een burn-out ontstaat door langdurige stress en voor een deel zijn we daar zelf verantwoordelijk voor. De mobiel gaat altijd mee én aan. We kijken tot laat in de avond naar beeldschermen die blauw licht geven waardoor we wakker blijven. We nemen werk mee naar huis, eten ongezond, bewegen en slapen te weinig en zijn voortdurend bezig.”

Maar de sfeer op het werk is ook belangrijk. “Een werkgever moet erop letten dat mensen status hebben. Mensen moeten trots kunnen zijn op het werk dat ze doen. Een beetje zekerheid helpt ook. Natuurlijk is de wereld niet zeker. Maar probeer in een situatie te leven waarbij morgen voorspelbaar is. Voldoende autonomie is ook belangrijk. Je moet zelf dingen kunnen beslissen. Wie heel afhankelijk is van anderen, weinig zelf kan beslissen, loopt veel risico op een burn-out. Ook belangrijk: eerlijkheid ervaren. Wie krijgt promotie, waarom? Krijgen mannen en vrouwen hetzelfde betaald?”

De nice guy loopt meer risico

Wel zijn sommige mensen gevoeliger voor een burn-out dan anderen. “Het zijn vaak de vriendelijkste en meest perfectionistische mensen. Ze laten meer prikkels toe, zeggen vaker ‘ja’.” Een misverstand is dat mensen met een burn-out depressief zijn. Er is een groot verschil. “Een depressie is een stemmingsziekte. Je hebt nergens nog zin in. Een burn-out is een energieziekte. Je wilt nog wel dingen doen, maar je hebt er de fut niet voor.” Volgens Swinnen kan een depressie verholpen worden met medicatie, bij een burn-out helpen pillen niet. Alleen met veel geduld en goede begeleiding kun je herstellen.”

Zelfstandigen minder vaak een burn-out

Zzp’ers draaien meer uren (zo’n 36 per week tegen 30 uur voor werknemers) maar hebben minder vaak burn-outklachten dan werknemers. Zo bleek uit een gezamenlijke studie van onderzoeksbureau TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Van de zzp’ers voelt ruim 7 procent zich ten minste enkele keren per maand opgebrand door het werk. Onder werknemers is dat ruim twee keer zo veel. Een verklaring is dat zelfstandigen beter hun tijd kunnen indelen en zo een betere work-life-balance hebben. Bovendien zijn ze vaak meer bevlogen, vinden hun werk meer gevarieerd en ervaren ze meer autonomie in hun werk.

De signalen

Mensen met een burn-out vertellen vaak achteraf dat ze het wel zagen aankomen. Maar je kunt de voortekenen van een burn-out ook vaak heel goed op tijd herkennen. De eerste signalen zijn vaak lichamelijk: hoofdpijn, nekpijn, spierpijn, hartkloppingen. De tweede reeks signalen zijn overweldigende emoties. En dan vooral woede en angst. Een sterk alarmsignaal is als je kwaad wordt en je weet niet waarom. De derde reeks signalen: vergeetachtigheid, verkeerde dingen doen, je vergissen. En tot slot verandert ook je gedrag. Maar dan is het al vijf voor twaalf.

Aanpak

Kleine veranderingen in levensstijl kunnen een groot verschil maken. “Probeer twee uur voor je naar bed gat beeldschermen uit te zetten. Zoek rust op. Zorg voor genoeg tijd voor je familie en vrienden. Beweeg voldoende. Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen die 10.000 stappen per dag zetten beter in hun vel zitten en hun werk efficiënter kunnen uitvoeren.” Verder: zorg voor goede voeding en doe regelmatig nieuwe dingen zodat de hersenen uitgedaagd worden. Want als je in het werk niet uitgedaagd wordt ligt juist een bore-out op de loer.

tekst: Juliette de Swarte