Debat over Arbeidsmarkt van Morgen stagneert: “We hebben luizen in de pels nodig”

Dat de discussie over de toekomst van werk en de positie van zelfstandigen op de arbeidsmarkt nog steeds moeizaam verloopt bleek opnieuw tijdens de lustrumbijeenkomst van de reeks “Arbeidsmarkt van Morgen” van de NBBU. Nyenrode-hoogleraar Leo Witvliet was aanwezig en zegt: “De mensen die nu de macht hebben zitten vast in hun eigen framework van hoe het moet. Ze komen niet los uit de gedachten die ze in het verleden hebben opgebouwd en zijn niet bereid om uit dat framework te komen.

In het debat werd gevraagd of we niet meer jonge mensen bij de discussies moeten betrekken en de reacties van het gevestigde circuit op die vraag vond ik teleurstellend. ‘Ja, maar het is zo ingewikkeld’, zeggen ze dan. Ja, natuurlijk is het ingewikkeld! De eenvoudige analyse die tot een instructie leidt bestaat niet meer. We moeten constateren dat de situatie ingewikkeld is, dus moeten we het ingewikkeld aanpakken.”

Nieuwe groepen worden ingekapseld in de traditionele machtsstructuur

Luizen in de pels

Om de impasse te doorbreken zijn luizen in de pels nodig, vindt Witvliet, en de  jongere generaties zijn daarbij hard nodig: “Ik zag laatst een foto van de vijf mensen die verantwoordelijk zijn voor de pensioendiscussie. Dan zie je vijf mensen uit de oudere generatie, die allemaal vanuit dezelfde tradities denken. De jongere generatie zie je niet. Die jongeren dreigen teleurgesteld te raken omdat ze het idee hebben dat er toch niet naar ze geluisterd wordt. De gevestigde organisaties zeggen ‘We hebben ook een jongerengroep’, maar die groepen worden ingekapseld in de traditionele machtsstructuur. Kijk naar de wijze waarop FNV Zelfstandigen is opgegaan in de FNV.”

• Lees ook: “Veranderen richting de arbeidsmarkt van morgen. Lastig, lastig, lastig.” Een opinie artikel van Hugo-Jan Ruts.

Omdat de toegang tot het debat hen zo moeilijk wordt gemaakt, zou het goed kunnen dat de groepen die op zoek zijn naar nieuwe oplossingen die gaan zoeken buiten de gevestigde orde, voorspelt Leo Witvliet: “Misschien komt het vraagstuk van de burgerlijke ongehoorzaamheid weer terug. In 1972 schreef professor Schuyt zijn proefschrift over burgerlijke ongehoorzaamheid en dat is een paar maanden geleden opnieuw uitgegeven. Wat betekent het dat zijn proefschrift nu opeens weer op de agenda komt? Ik denk dat het een indicatie is dat mensen moe zijn van steeds maar beïnvloeden en geen effect zien.

Wegen buitenom

Mogelijk ontstaat een situatie waarin Den Haag regelingen treft vanuit die eenheidsideologie, maar waarin bepaalde groepen in de praktijk niet meer gaan doen wat in Den Haag is bedacht. In plaats van de discussie met de traditionele machthebbers te voeren gaan ze op zoek naar wegen buitenom. Denk aan zelfstandigen die een eigen pensioenstelsel of een eigen AOV gaan ontwikkelen en support vinden bij anderen. Zij onttrekken zich zo aan de regeltjes die vanuit het klassieke stelsel worden opgelegd. En als mensen zelf aan de slag gaan, zal de markt op een gegeven moment volgen.”

Minimale collectiviteit

In veel segmenten van de samenleving stelt de snelheid van de technologische ontwikkelingen politiek en gevestigde instituties voor een probleem. Dat geldt zeker ook voor de discussies over de toekomst van werk, zegt Leo Witvliet: “De maakbaarheid van de samenleving op basis waarvan de politiek zichzelf legitimeert komt ter discussie. Die snelle ontwikkelingen vergroten de noodzaak tot een heel nieuwe manier van denken.

De politiek moet leren om ruimte te maken voor variatie, voor het experiment

Het denken in grote systemen zoals we zien bij de pensioendiscussie werkt niet meer. In plaats daarvan moeten we accepteren dat er een diversiteit aan vormen komt die gebaseerd is op een ondergrond die uniform is. We hebben een minimaal collectief stelsel nodig rondom zaken als gezondheidszorg, maar daarboven komt een vrije wereld waarin mensen hun dingen zelf regelen, in plaats van dat alles van bovenaf dichtgemaakt wordt. We mogen de politiek wel gunnen dat ze dat minimale stelsel vormgeven en dat ze aangeven hoe ze willen dat die minimale collectiviteit eruitziet, maar dat is dus niet meer de cao van nu, want daarin is alles geregeld.

We moeten leren dat we niet meer met eenheidsoplossingen komen die gebaseerd zijn op consensus, maar dat we meerdere oplossingen de ruimte moeten geven. De politiek moet leren om ruimte te maken voor variatie, voor het experiment en voor kleine oplossingen om dingen uit te proberen.”

De toekomst van de arbeidsmarkt

De snelle ontwikkelingen hebben ook een grote invloed op de relatie tussen werkgever en werknemer. Hoe ziet Leo Witvliet de toekomst van de arbeidsmarkt? “De allerbelangrijkste factor wordt het opleiden van mensen gedurende hun hele leven”, zegt hij: “Bedrijven zullen heel nadrukkelijk bezig moeten zijn met de vraag welke mensen ze nodig hebben en hoe ze die mensen zelf kunnen opleiden. Het huidige onderwijs gaat nog steeds uit van het opleiden tot het moment dat iemand op de arbeidsmarkt komt, maar er is geen systeem dat werkende mensen verder opleidt. En levenslang leren wordt het uitgangspunt. Interne bedrijfsopleidingen zullen daarom enorm aan kwaliteit toenemen, want bedrijven wachten niet meer op de overheid. Dat gaat te traag.”

(foto: Robert Tjalondo)