Problemen in het bedrijf? Het antwoord ligt op de apenrots.

Dat mensen op apen lijken, is niets nieuws. Interessanter is dat veel problemen in bedrijven simpel op te lossen zijn. Het antwoord ligt op de apenrots…  

Er zullen weinig volwassen mannen zijn die zoveel tijd in de dierentuin doorbrengen als Patrick van Veen. Na zijn studie biologie werkte hij wat jaren in de verzekeringsbranche tot hij ontdekte dat hij meer van apen kan leren.

‘Help! Mijn baas is een aap.’ is de titel van de meeste recente AIM4 netwerkbijeenkomst én van zijn best verkochte boek. Van Veen neemt managers mee de dierentuin in om ze een spiegel voor te houden. “Mensen zijn net als apen sociale wezens. Wij beïnvloeden elkaar voortdurend.”

Gevraagd: een dominante leider

Vanuit organisatieperspectief is de dierentuin interessant. Kijk naar de gorilla’s. Gorilla’s kennen een alfamannetje in de groep. (In de Apenheul was dat lange tijd Bongo). Om duidelijk te maken wie de baas is mept hij, als hij in de groep komt, eerst alle andere apen (vrouwtjes en kinderen) in elkaar.

Gorilla’s houden van een sterke, dominante leider. Dat geeft rust. Het tegenovergestelde van rust, stress, kost namelijk bakken energie. Goed leiderschap is dus simpelweg energiebesparing: met zo weinig mogelijk energie je doelen bereiken.

Ook werknemers willen een zekere rust. Als werknemers aan het einde van de week het gevoel hebben een marathon te hebben gelopen, dan doet de manager iets niet goed.

Nu worden van het gorillamannetje slechts twee competenties gevraagd: zorgen voor nageslacht en veiligheid in de groep. Vrij overzichtelijk dus. De wereld van chimpansees is al wat ingewikkelder. Een chimpanseegroep kent ook toekomstige leiders en informele leiders. Het alfamannetje moet dus voortdurend politiek bedrijven om zijn machtspositie te behouden. Kijk naar een chimpanseegemeenschap: er is altijd reuring en interactie. 

De berberapen zijn interessant als het om kindjes gaat. Zo’n kleintje geeft status. Krijg je als berberaap de kans, dan pik je ze af. Van Veen: “Mensen hebben ook hun ‘kindjes’ in bedrijven – projectjes/dossiers/bezit waar ze zich over ontfermen. Een interimmer is de persoon met de minste binding met de groep en is daarom het best in staat die privileges af te nemen als dat moet. Het afpakken van die kindjes is ook waarom veranderingen vaak zo moeizaam gaan. “Mensen houden graag vast aan wat ze hebben”.

In een veranderingsproces worden ze vaak begeleid naar het nieuwe, maar ze moeten juist begeleid worden in het afscheid nemen van de oude situatie en privileges. Met duidelijke communicatie, ‘nee’ is ook een antwoord. Tevens ligt bij een veranderingsproces vaak de nadruk op procedures en systemen, maar de oplossing van problemen zit niet in deze procedures of systemen maar in het gedrag van mensen.

Veranderen is peanuts

Een groot voordeel van mensen in vergelijking met apen: we kunnen ons aanpassen aan onze sociale omgeving. Waar we ook worden neergezet, door ons aan te passen, te anticiperen op een nieuwe situatie, kunnen we overleven: survival of the fittest.

Bedrijven moeten, om mee te komen, ook continue veranderen. In de praktijk blijkt dat vaak lastig. Het is peanuts, zegt van Veen. “Als je het gedrag van mensen begrijpt, kan je het beïnvloeden.” En daarmee kan je veranderingen doorvoeren.

Kunnen veranderen vraagt wel het juiste evaluatiemodel. Zo was de incompetente leider van vandaag misschien een paar jaar geleden wel de juiste man op de juiste plek. Maar de omgeving is veranderd. Van Veen: “Veel bedrijven kennen geen goed model om te evalueren of een manager nog op z’n plek zit. Bovendien worden managers van bovenaf gekozen.”

Apen doen dat slimmer: onder in de hiërarchie wordt bepaald wie de leider wordt. Een model waar de Braziliaanse Ricardo Semler naar eigen zeggen z’n miljarden aan te danken heeft. Het team kiest de manager, niet het hogere echelon.

Wat heeft de groep nodig

“Bedrijven zijn te veel bezig met competenties van individuele werknemers, te weinig met: wat heeft deze groep nodig?” Toen Bongo overleed, moest er een nieuwe leider komen. Bij andere Europese dierentuinen wordt het nieuwe alfamannetje uitgezocht op basis van competenties. Het werd Jambo. Hij had alle genetische kenmerken mee maar bleek een watje. De vrouwtjes treiterden Jambo. Ondanks alle nodige (genetische) competenties bleek Jambo niet de juiste leider.

Wat hebben we precies nodig in een groep, een bedrijf? Daar is helaas niet één antwoord op. Uiteindelijk is het volgens van Veen helemaal afhankelijk van de situatie. In welk speelveld zit de organisatie? Hoe ziet de omgeving er uit? Welke mensen zijn er? Welke stijl van leiding geven hoort daar bij?

Na met de sociale groep ‘het netwerk van AIM4’ te hebben nageborreld en gepraat gingen alle aanwezigen weer naar een andere sociale groep: thuis.

Wij mensen hebben verschillende sociale groepen: vrienden, collega’s, familie, sportclubs, sociale media. Dat heeft zo z’n voordelen: wij kunnen even weg van de groep. Ook bij een conflict, dan kunnen we even weglopen of tijdelijk afstand nemen. Apen zitten 24/7 in dezelfde sociale groep. Bij conflicten moeten ze dus wel kiezen voor de confrontatie. Vervelend? Het heeft ook z’n voordelen: de ruzie moet ook weer opgelost worden.

(tekst: Juliette de Swarte)