Zoveel zzp’ers, zoveel pensioenen: een verplichte verzekering is maatwerk

De samenleving mag verwachten dat iedereen die werkt zich wapent tegen risico’s op inkomensverlies. Net zoals een autoverzekering verplicht is om aan het verkeer deel te nemen. Een verplichte verzekering voor zzp’ers, zo regel je dat volgens een zelfstandige.

De wettelijke verplichting voor een autoverzekering staat in Nederland niet ter discussie. Het voorkomt namelijk veel individueel en maatschappelijk leed. Waarom is een soortgelijke verplichting tot een oudedagsvoorziening voor alle werkenden, waaronder zzp’ers, ondenkbaar?

Overheid en werkgevers willen er niet aan, hebben ze aangegeven tijdens het pensioenoverleg. Jammer, vind ik. Er wordt veel over en voor zzp’ers gesproken en besloten, maar weinig met zzp’ers. Vandaar deze blog.

Overeenkomsten en verschillen

Natuurlijk is het lastig om te praten met ‘de zzp’er’, want het is een enorm diverse groep. Maar uiteindelijk lopen alle werknemers en zzp’ers dezelfde risico’s, namelijk verlies van inkomen door ziekte, arbeidsongeschiktheid en ouderdom.

Wettelijk en fiscaal zijn er grote verschillen tussen werknemers en zzp’ers. Het grootste deel van de werknemers spaar vanwege een verplichting in de cao’s voor het eigen pensioen. Fiscaal aantrekkelijk door de overheid gefaciliteerd. Dat is zo collectief geregeld omdat sociale partners in sectoren de wens hadden de nood van verlies van inkomen door ouderdom te voorkomen.

Maar de meeste zzp’ers hebben geen toegang tot collectieve arrangementen uit deze zogenoemde tweede pijler. Zelfstandigen worden namelijk wettelijk en fiscaal behandeld als ondernemers. Daarom zijn ze aangewezen op individuele en duurdere arrangementen in de derde pijler pensioen.

Sociale regelingen onder druk

Tegelijkertijd concurreren veel zzp’ers met werknemers op de arbeidsmarkt. Om hun prijs laag te houden, staan reserveringen voor arbeidsongeschiktheid en pensioen onder druk. Een groot deel van de zzp’ers is dan ook onverzekerd voor ziekte en arbeidsongeschiktheid en stevent af op een pensioentekort.

Dit is een van de redenen dat de arbeidsinkomensquote de afgelopen twee decennia is gedaald en de sociale regelingen voor zzp’ers onder druk staan. Dat geldt trouwens ook voor de regelingen voor werknemers, want de groep die ervoor betaalt wordt steeds kleiner.

Een groot deel van de zzp’ers dat er vanaf 2000 bij is gekomen, bestaat uit 40-plussers die na een baan zelfstandige zijn geworden. Dat is een probleem, want het grootste rendement in pensioenopbouw als werknemer heb je pas na je veertigste. De pensioenopbouw uit de tijd dat de zzp’ers werknemer waren, is door het jarenlang uitblijven van indexering behoorlijk in waarde gedaald.

Zzp’ers hebben meerdere overlevingsstrategieën

Daarmee is het vraagstuk van het pensioentekort nijpend en een potentiële bron voor individueel en maatschappelijk leed. Hoe is dat op te lossen?

Dat zzp’ers weinig in collectieve pensioenen opbouwen, wil niet zeggen dat zij zich niet wapenen tegen verlies van inkomen. Het ligt genuanceerd en het antwoord op de pensioenproblematiek moet dan ook genuanceerd zijn.

Werknemers hebben één dominante pensioenstrategie, namelijk via collectieve regelingen uitgesteld loon opbouwen voor het pensioen. Zzp’ers hebben diverse overlevingsstrategieën, zo blijkt onder andere uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB).

Als je de pensioenaanspraken van werknemers meetelt, is er niet zoveel verschil tussen de gemiddelde vermogensposities van werknemers en zzp’ers. Uit het CPB-onderzoek blijkt dat zzp’ers meer eigen liquide middelen, vermogen en vastgoed bezitten. Zij lopen daarmee wel risico als ze lang leven, want in tegenstelling tot werknemers hebben ze geen garantie op een levenslange uitkering. Maar ook daar valt iets op te verzinnen.

Tweede pijler voor zzp’ers

Verplichte collectieve regelingen voor ziekte en pensioen waren robuust en functioneel in een geïndustrialiseerde samenleving met een relatief inflexibele arbeidsmarkt. Maar bij de huidige flexibele arbeidsmarkt horen nieuwe, flexibele regelingen.

De maatschappij mag verwachten dat werknemers én zzp’ers zich wapenen tegen dezelfde risico’s. Vanuit de samenleving mag dan ook een verplichting worden opgelegd, net zoals een autoverzekering verplicht is om aan het verkeer deel te nemen.

Mijn advies: stel collectieve arrangementen voor zzp’ers open. Of zet een tweede pijler pensioen op speciaal voor zzp’ers. En zorg voor individueel maatwerk, bijvoorbeeld opt-out mogelijkheid voor zzp’ers die zelf kiezen voor een andere pensioenstrategie.

Kijk bijvoorbeeld eens naar landen zoals Nieuw Zeeland en het Verenigd Koninkrijk, waar ze experimenteren met auto-enrolment. Dat betekent dat iedereen automatisch verzekerd is, tenzij hij expliciet aangeeft dat hij het anders wil regelen (opting out). Dat geldt voor werknemers, en steeds vaker voor zzp’ers.