Koolmees: “Onzin dat er veel gedwongen zzp’ers zijn”. Waar of niet waar?

“Echt onzin.” Dat was de reactie van minister Koolmees op de opmerking van een AD journalist dat veel zzp’ers dat onvrijwillig zijn. “Je kunt de ict’er die zich laat inhuren niet vergelijken met de bouwvakker die tegen zijn zin zzp’er is geworden” zo legde Koolmees uit. “Dé zzp’er bestaat niet. Daarom ben ik juist bezig om die mensen aan de onderkant meer zekerheid te bieden. Daarom komen we met minimumtarieven, zodat deze mensen als zzp’er een fatsoenlijke vergoeding krijgen of anders in dienst worden genomen…’’

Heeft de minister hier gelijk? Is het inderdaad onzin dat er veel onvrijwillige zzp’ers zijn. Of heeft de journalist toch een punt? We zochten het uit in deze ZiP factcheck.

Definitie

Om te starten even wat over definities. Een gebruikelijk term is de ‘gedwongen zzp’er’. Daarvoor zijn twee meetmomenten. Namelijk op het moment dat iemand start en op het moment dat iemand zzp’er is. Dat laatste moment kan gemeten worden met de vraag ‘als je de mogelijkheid hebt zou je dan in loondienst gaan ?’

Even voor de zekerheid, er is de afgelopen jaren vooral veel aandacht voor ‘schijnzelfstandigheid’, maar dat is wezenlijk iets anders. Namelijk werkzaamheden uitvoeren op een manier die vanwege arbeidsrechtelijke en/of fiscale regels niet door een zelfstandige uitgevoerd mogen worden. Er is een groepje ‘gedwongen schijnzelfstandigen’, maar voor de rest hebben we het hier over twee verschillende groepen.

Onderzoek

Er zijn de nodige onderzoeken onder zelfstandigen, waarin de vraag gesteld is of iemand op dit moment liever in loondienst zou gaan. Een overzicht daarvan heb ik al eens gegeven in dit artikel.

Maar de Zelfstandigen Arbeid Enquete (ZAE) van het CBS/TNO uit 2017 is de belangrijkste, meest uitgebreide en ook nog meest recente bron. Die Enquête is gehouden onder meer dan 5.000 zelfstandigen. We kijken in die cijfers dan vooral naar de zelfstandigen zonder personeel, en dan vooral naar de groep die het moeten hebben van ‘eigen arbeid’ (i.p.v. producten).

Gedwongen starten

12,9% geeft in de ZAE aan dat ze als zzp’er gestart zijn omdat ze geen geschikt werk in loondienst konden vinden. 10,8%  geeft aan te zijn gestart na ontslag en 2,3% geeft aan dat de werkgever dat wilde. Die laatste twee groepen zijn nog niet per se ‘gedwongen’, maar goed als we die er toch bij optellen komen we dus op een kwart van de zzp’ers die ‘gedwongen’ zijn om als zzp’er te starten. Niet weinig, maar ook niet echt veel.

Dit zijn de cijfers voor ‘zzp eigen arbeid’; voor ‘zzp producten’ liggen de cijfers duidelijk lager. Tussen mannen en vrouwen, leeftijden of sectoren zijn er hier geen grote verschillen.

Gedwongen doorgaan

Op de vraag “Als u vrij mocht kiezen, werkt u dan liever in loondienst of als zelfstandige” geeft 89% van de ‘zzp’ers eigen arbeid’ aan de voorkeur te geven om te blijven werken als zzp’er. 11% van hen geeft aan liever over te stappen. Met name vrouwen (13%) en zij die werken in de ‘niet commerciële dienstverlening’ (14,5%), scoren wat hoger dan het gemiddelde.

Ook die 11% is een flinke groep, maar ten opzichte van het totaal niet echt ‘veel’, het woord dat de AD journalisten gebruikte.

Het percentage gedwongen starters ligt dus flink hoger dan gedwongen doorgaan. Daar lijken twee redenen voor.

1. Een deel van de gedwongen starters vindt alsnog een baan. Zeker in de huidige arbeidsmarkt is dat voor een deel reëel. Bedenk hierbij dat de dynamiek tussen vast en zzp groot is: bijna de helft van alle starters is na vijf jaar geen zzp’er meer. Zo kende 2018 een record aantal ‘stoppers’ (bron: KvK). In 2017 stapte de helft daarvan (bron: CBS) naar een loondienstverband.
2. Een deel zal er achter komen dat het zzp-schap toch best interessant kan zijn. U kent ze in de omgeving vast wel. Mensen die gedwongen zijn als zzp-er te starten, maar nu zeggen ‘had ik dat maar veel eerder gedaan’.

Bouw

Minister Koolmees haalt de bouw aan als sector waar, anders dan bijvoorbeeld de ICT, mensen tegen hun zin in zzp’er zijn geworden. Daarmee vertelt Koolmees echter maar een deel van het verhaal.

De ZEA heeft geen aparte cijfers over de bouw, wel over de ‘nijverheid’. Die wijken niet echt af van de genoemde cijfers.

De bouw heeft natuurlijk hard te lijden gehad onder de crisis en het aantal bouwvakkers dat zich gedwongen voelde om als zzp’er te gaan werken (het UWV speelde daar destijds ook een activerende rol in) zal aanzienlijk geweest zijn. In ieder geval meer dan in de ICT, daar heeft de minister waarschijnlijk een punt.

Ondertussen groeit de sector bouw weer enorm met een fors aantal vacatures, vooral voor ervaren krachten. Zzp’ers voelen er echter momenteel weinig voor om terug te keren. Waar het uurtarief een jaar of vijf voor ervaren bouwvakkers zo rond de 30,- lag, liggen de tarieven nu ergens in de bandbreedte van 38-50 euro per uur.

Daarmee is de bouw typisch een voorbeeld van zzp’ers die gedwongen zijn te starten maar zich nu geen gedwongen zzp-ers voelen.

Mocht Koolmees deze groep overigens zien als een doelgroep die hij wil beschermen via een minimumtarief, zoals hij in zijn antwoord aangaf, dan zal dat tarief wel flink wat hoger moeten liggen dan de 15-18 euro waar hij nu aan denkt.

Conclusie

De uitspraak van minister Koolmees dat het ‘onzin is dat veel zzp’ers dat onvrijwillig zijn’ beoordelen we als waar. Met de opmerking dat zijn voorbeeld over de bouw niet helemaal gelukkig gekozen is.