Versobering zelfstandigenaftrek komt niet als verrassing. Timing wel. Een analyse.

Het kabinet wil de zelfstandigenaftrek vanaf volgend jaar verlagen. Diverse media melden dat de coalitiepartijen het hier over eens geworden zijn. Deze maatregel volgt nadat in het regeerakkoord al was afgesproken dat de aftrek op termijn alleen gedaan kan worden tegen het basis belastingtarief.

Deze versobering komt niet uit de lucht vallen. Het hervormen van de fiscale voorzieningen voor met name zzp’ers staat al langere tijd hoog op de agenda van de meerderheid van de politieke partijen (zie hier). Ook vanuit adviesorganen als het CPB wordt gepleit voor het verkleinen van de fiscale verschillen tussen werknemers en zzp’ers. Overigens geldt de zelfstandigenaftrek voor alle zelfstandigen, niet alleen zzp’ers.

De timing van deze maatregel valt wel op. Ze komt immers aan de vooravond van een voor de zzp’ers belangrijk politiek jaar, waarin – na overleg met de sociale partners en zzp-belangenorganisaties – meer duidelijkheid moet komen over de invulling van de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers en de vervanging van de Wet DBA.  Bovendien presenteert het kabinet de maatregel voordat de Commissie Regulering van Werk (‘Commissie Borstlap’) met haar advies komt.

Afbouw in 10 jaar

Zelfstandigen (ook indien ze personeel hebben) kunnen de zelfstandigenaftrek aftrekken van hun winst, op voorwaarde dat ze dat jaar minimaal 1.225 uren hebben gewerkt als ondernemer.

Volgens de uitgelekte plannen komt de maatregel hier op neer:

• De zelfstandigenaftrek is nu € 7.280, dat wordt ongeveer € 5.000.
• De afbouw gaat geleidelijk in stappen en wordt zo over 10 jaar uitgesmeerd.
• Netto betekent deze maatregel dat zelfstandigen die gebruik maken van deze aftrek in 2020 er netto ongeveer € 75 op achteruit gaan, een bedrag dat in 10 jaar oploopt tot dus 750 per jaar (lager bedrag aftrekbaar, bij een gelijkblijvend belastingtarief, maar weer beetje meer MKB winstvrijstelling). Hierbij zijn andere maatregelen die het kabinet wil (bijvoorbeeld verhoging arbeidskorting, die zzp’ers ook krijgen en lastig verlichting middeninkomens) niet meegerekend.

Zelfstandigen, niet alleen zzp’ers

In de media wordt veel genoemd dat deze maatregel zzp’ers treft. De zelfstandigenaftrek is echter beschikbaar voor alle IB-ondernemers. Daar valt ook een deel van de zelfstandigen met personeel onder.

De timing van deze maatregel valt wel op. Ze komt immers aan de vooravond van een voor de zzp’ers belangrijk politiek jaar, waarin – na overleg met de sociale partners en zzp-belangenorganisaties – meer duidelijkheid moet komen over de invulling van de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers en de vervanging van de Wet DBA.  Bovendien presenteert het kabinet de maatregel voordat de Commissie Regulering van Werk (‘Commissie Borstlap’) met haar advies komt.

Historie zelfstandigenaftrek

Veelal wordt gesteld dat deze zelfstandigenaftrek is ingevoerd ter compensatie omdat zelfstandigen geen arbeidsongeschiktheidsvoorziening (meer) hebben (afschaffing WAZ). De historie ligt iets anders.

De zelfstandigenaftrek is in 1983 ingevoerd, dus ruim voor de opkomst van de ‘moderne zzp’er’ (term CBS), de zzp’er die het moet hebben van ‘eigen arbeid’ (de klassieke zzp’er is voor het CBS de zzp’er die producten verkoopt).

De zelfstandigenaftrek, die eerdere tijdelijke maatregelen verving, kwam er om de kleine zelfstandigen te beschermen tegen omzetschommelingen. In een Kamerbrief werd een studie naar de noodzaak van de zelfstandigenaftrek ooit als volgt samengevat: “het van belang kleine zelfstandigen de mogelijkheid te bieden reserves te vormen ten einde de onderneming als inkomensbron bij een tijdelijke terugval van de ondernemingswinst in stand te houden.”

De zelfstandigenaftrek was bij aanvang gekoppeld aan de omzet van de zelfstandigen. Begin van deze eeuw werd dat een vast bedrag. De voorwaarden werden verruimd, in dezelfde periode dat de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering Zelfstandigen (WAZ) werd afgeschaft. Ook kregen zzp’ers toen recht op de MKB winstverstelling.

Het IBO-ZZP rapport liet (zie afbeelding rechts) zien wat de budgettaire gevolgen waren van de verschillende fiscale voorzieningen voor zelfstandigen.

Onderdeel arbeidsmarktbeleid ?

Dat er aan de fiscale voorzieningen gemorreld wordt komt niet uit de lucht vallen. De inhoud en timing is wel bijzonder.

Voorstellen voor hervorming van deze voorzieningen staan in de programma’s van veel politieke partijen. Ze worden daarin ondersteund door adviezen van veel economen en adviesorganen. Zo stelde de commissie Dijkhuizen (hervorming belastingstelsel) ook al een afbouw voor. Veel politieke partijen denken daarbij overigens eerder aan zaken als het afschaffen van de startersaftrek, hervorming van de MKB-winstvrijstelling, koppeling fiscale voorzieningen aan sociale zekerheidsvoorzieningen, dan aan deze wat simpele maatregel.

Van een gerichte, slimme, hervorming is geen sprake

De maatregel waar dit kabinet nu mee komt gaat veel minder ver dan wat in een aantal partijprogramma’s staat. In die zin valt niet uit te sluiten dat een nieuw kabinet met een grotere herziening komt.

Een veel genoemd argument voor de herziening is het verkleinen van het verschil in belastingdruk tussen werknemers en zelfstandigen. Met name voor inkomens tot modaal kunnen die verschillen aanzienlijk zijn (zie dit artikel voor uitwerking). Met een veronderstelde (maar voor zo ver ik weet nooit onderbouwde) stelling dat dat verschil een prikkel voor werknemers is om over te stappen naar het zzp-schap.

Mocht die stelling al juist zijn, dan is de vraag of deze maatregel nu passend is. Hij bereikt maar een deel van de zzp’ers. En hij raakt juist ook de groep zelfstandigen (bijvoorbeeld de klassieke zzp’ers en kleine zelfstandigen) die niets met deze arbeidsmarktdiscussie van doen heeft. Van een gerichte, slimme, hervorming is in ieder geval geen sprake.

Timing bijzonder

Los van de inhoud valt vooral de timing op. Het voorstel komt aan de vooravond van beeldbepalend politiek jaar voor zelfstandige professionals. In dat jaar moeten de  sociale partners en zzp-belangenorganisaties gaan onderhandelen over de  invulling van de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers  (onderdeel pensioenakkoord). Daarnaast komt het kabinet binnenkort met de details over de webmodule die de Wet DBA gaat vervangen. Hoe liberaal of conservatief gaat die worden? En dan komt de Commissie Borstlap eind van het jaar met haar advies over de ‘regulering van werk’. De fiscale verschillen tussen werknemers en zelfstandigen heeft de bijzondere aandacht van die commissie.

Het kabinet kan in de Eerste Kamer de steun van de linkse fracties goed gebruiken bij de vervanging van de Wet DBA. Dit kabinetsbesluit kan lastig los gezien worden van dat debat. De vraag is echter of dit voldoende is. De weerstand bij bijvoorbeeld GroenLinks is veel principiëler en zit bij de opt-out mogelijkheid voor de hogere tarieven. Een groep die nu net totaal geen (werken met BV) of heel weinig last (hoog inkomen) zal hebben van deze maatregel.

Maatregel maait gras weg voor Cie Borstlap en gesprek met zzp-organisaties

Daarnaast lopen veel ZZP-organisaties zich warm (zie bijvoorbeeld deze bijeenkomst op 11 sept van ZZP Nederland en PZO of deze petitie/oproep van de Werkvereniging met ONL) om met het kabinet en sociale partners de dialoog aan te gaan over een moderne arbeidsmarkt en de plek van de zelfstandige daarin. Al dan niet in het kielzog van de Commissie Borstlap.

Hervormingen en herzieningen van de fiscale voorzieningen, de vervanging van de Wet DBA en dus de arbeidsrechtelijke en fiscale regels omtrent wie nu wel of niet een zelfstandige is, de plek van de zelfstandige in het sociaal zekerheidsbestel worden dan bij voorkeur in samenhang bekeken. Iets wat ook de Commissie Borstlap doet.

Door nu te komen met deze maatregel, nadat via het pensioenakkoord en zonder overleg met de zzp-organisaties ook al de verplichte AOV voor zzp’ers werd geregeld, maait het kabinet weer een stuk gras voor de voeten van Borstlap weg. Het beperkt de onderhandelingsruimte voor die zzp-organisaties. En het laat bovenal zien dat het kabinet er weinig voelt om – in overleg – met zo’n samenhangend zzp-beleid te komen.