Schrap de WAB! (In ieder geval deels)

Uitkomsten promotieonderzoek

Leg meer focus op het stimuleren van gewenst gedrag dan op het voorkomen van ongewenst gedrag. Dat was de belangrijkste aanbeveling in mijn proefschrift over de besturing van samenwerkingsrelaties tussen financiële instellingen[1]. Bij mijn promotieonderzoek heb ik gekeken naar de impact van formele controlemechanismen, zoals contracten, op het gedrag van besluitvormers binnen zo’n samenwerking. De keuze voor dat onderwerp kwam voort uit mijn overtuiging dat controlemechanismen, zoals ook wet- & regelgeving, te vaak een contraproductief effect hebben. Die uitwerking voorzie ik nu ook bij de WAB. Waarom, dat licht ik toe in het vervolg van deze bijdrage.

Verschillende rollen controlemechanismen

Controlemechanismen worden in de wetenschappelijke literatuur op uiteenlopende manieren geclassificeerd. Een onderverdeling die goed past bij het punt dat ik wil maken is die tussen zogenaamde ‘coercive’ en ‘enabling’ controlemechanismen[2]. De rol van ‘coercive’, dwingende, mechanismen is om naleving van de betreffende regels te bewerkstelligen. Het doel van ‘enabling’, in staat stellende, mechanismen is om mensen te faciliteren om hun doel te realiseren. Die tweedeling sluit mooi aan op wat minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid beoogt te bereiken met de WAB. Tenminste met wat hij er tot nu toe over heeft geschreven in een aantal brieven aan de leden van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer.

Bescherming en ruimte bieden als doel

Zo stelt Koolmees in een van die brieven dat hij het volgende nastreeft met deze nieuwe wetgeving: “Bescherming van zelfstandigen aan de onderkant van de markt en ruimte voor ondernemers aan de bovenkant van de markt”[3]. Voor de onderkant van de markt, zelfstandigen die tegen lagere tarieven werken, wil hij dus negatief gedrag voorkomen. Bij dat doel past de dwingende rol van controle mechanismen. Voor de bovenkant van de markt, zelfstandigen die hogere tarieven rekenen, wil Koolmees gewenst gedrag stimuleren, of op zijn minst mogelijk maken. Op die doelstelling sluit de faciliterende rol van controlemechanismen beter aan. Als je kijkt naar de huidige plannen van de minister dan komt deze koppeling tussen doel en middel echter niet overal tot zijn recht. Sterker nog, deze wordt contraproductief toegepast.

Gezagscriterium als voorbeeld

De meest in het oog springende mismatch tussen doel en middel is de rol van het gezagscriterium, de vraag of er sprake is van een gezagsverhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, in relatie tot de doelstelling voor de bovenkant van de markt voor zelfstandig professionals. Ruimte creëren voor ondernemers is dat eerder aangehaalde doel voor deze groep. Ook al is het niet glashelder wat Koolmees hier onder verstaat, je zou dit doel kunnen typeren als het stimuleren van gewenst gedrag. Het gezagscriterium is echter vooral een dwingend controlemechanisme dat een ongewenst situatie, namelijk schijnzelfstandigheid, dient te voorkomen. Dit middel sluit dan ook niet aan op het beoogde doel voor de bovenkant van de markt. Ook al zal het gezagscriterium alleen in specifieke situaties van toepassing zijn op professionals met hoge tarieven, het hindert in plaats van helpt bij het realiseren van het doel dat Koolmees zegt na te streven.

Volle potentieel benutten

Wat kan minister Koolmees nu doen om bij de uitvoering van de WAB een effectievere relatie te creëren tussen doel en middel? Hoe kan hij gewenst gedrag stimuleren bij werkgevers in relatie tot de bovenkant van de markt van zelfstandigen? Het antwoord is eigenlijk al aan het begin van deze bijdrage gegeven, namelijk door de WAB meer als ‘enabling’ middel in te zetten voor deze groep. Dat kan door niet alleen het gezagscriterium te schrappen, maar ook het dubieuze onderscheid tussen reguliere en niet-reguliere bedrijfsactiviteiten. Alleen door zo nog meer ruimte te creëren kan worden bereikt wat naar mijn idee het doel van de WAB voor de bovenkant van de markt dient te zijn. En dat is stimuleren dat werkgevers het volle potentieel van de op de arbeidsmarkt aanwezige kennis en ervaring benutten, ongeacht of het om vast of flex gaat.

[1] https://www.gildeprint.nl/flippingbook/4498-cooperation-in-operations/

[2] Adler, P. S., & Borys, B. (1996). Two types of bureaucracy: Enabling and coercive. Administrative Science Quarterly, 41, 61–89.

[3] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2019/05/24/kamerbrief-stand-van-zaken-arbeidsmarktbeleid