‘Echt leiderschap zit in contact maken’

Gabriël Anthonio neemt vaak een Zwitsers zakmes mee. Dat gebruikte zijn opa altijd, een man die geweldige verhalen kon vertellen. Net als Anthonio dat kan. De AIM4 netwerkbijeenkomst over waardegedreven leiderschap werd dus geen standaard presentatie met een powerpoint en bullet points. In plaats daarvan kregen we verhalen. Mooie, ontroerende en persoonlijke verhalen. Verhalen die vertellen en duidelijk maken wat leiderschap echt is.

“Het blijft toch een mooi ding zo’n Zwitsers zakmes” Anthonio trekt het grote mes eruit. Voor Anthonio is het zakmes een metafoor voor hoe we kwesties in het leven aanpakken. “Tien functies heeft ie, maar we grijpen steeds terug op dat ene grote mes, dat is vaak versleten, de negen andere mogelijkheden van het mes blijven dikwijls onbenut.” We hebben veel mogelijkheden om kwesties aan te pakken maar gebruiken vaak één voorkeurstijl, datgene waar we bekend mee zijn. Vooral op stressvolle momenten vallen we terug op automatische reflexen, op wat we denken te moeten doen. “Zoals de manager die nóg meer druk gaat toevoegen in een stressvolle situatie.”

Wat is leiderschap?

De definitie van leiderschap is simpel: Invloed uitoefenen. Op je eigen gedachten, de mensen om je heen én op de grotere omgeving. Heel doelbewust. Toch denken we te weinig bewust na over hoe we onszelf én onze omgeving beïnvloeden. Leiderschap is niet gebonden aan een hiërarchische positie. Iedereen kan zichzelf en de mensen om zich heen beïnvloeden ongeacht zijn of haar positie.

Inzichten

Inzichten over leiderschap vond Anthonio op plekken waar je het misschien ‘t minst verwacht. Zoals in de tbs-kliniek waar hij in 1997 solliciteerde (hij bleek achteraf de enige sollicitant) op de functie van directeur. De kliniek zat in een crisis. Er waren suïcides, ontsnappingen, het ziekteverzuim lag op 14 procent én een van zijn voorgangers was gekidnapt geweest door een patiënt.

In die sfeer vestigde hij – tegen alle adviezen in – zich in een open kantoorruimte op de afdeling. Niet hoog en veilig in een mooi kantoor met kunst aan de muur, maar midden tussen de patiënten. “Zo kon ik elk moment contact maken met de patiënten en voelen hoe de zaken ervoor stonden.” Acht jaar heeft hij daar gewerkt. Naïef en onvoorzichtig is hij zeker niet maar onveilig heeft hij zich nooit gevoeld. “Veiligheid komt voort uit menselijk contact, niet uit afgesloten deuren en hekken.”

Onorthodox

Echt contact maken met de ander. Het komt steeds weer terug in zijn verhaal. Want hoe vaak is er nog echt contact tussen mensen? Toen in de tbs-kliniek de toenmalige minister Korthals op werkbezoek kwam ging dat niet volgens het protocol. De minister kreeg niet de gebruikelijke rondleiding en briefing. Wel at hij samen aan een grote tafel, middenin de kliniek, appeltaart. Die hadden de tbs’ers zelf gebakken. Ondertussen spraken ze met elkaar over hun achtergrond en reden van opname in de kliniek. In openheid en oprechtheid. Er was sprake van menselijk contact op horizontaal niveau. Zijn onconventionele manier van leiding en verantwoordelijkheid geven sloeg aan in de kliniek. Ook omdat hij de patiënten een vorm van autonomie gaf binnen de muren van de kliniek. “Patiënten voelden zich mede verantwoordelijk voor het functioneren van de afdeling en waarschuwden de leiding als andere patiënten niet zo’n goede dag hadden én tegen zichzelf beschermd moesten worden”. Het percentage recidive daalde naar 3,3% – het laagste in Europa.

Doe méér van wat wél werkt

Leiderschap betekent invloed uitoefenen. Als we die invloed willen vergroten zullen we moeten stoppen met wat niet werkt en meer doen wat wel werkt. “In mijn tijd bij Jeugdzorg kwam ik bij een gezin waar de situatie heel beroerd was. Ik vroeg moeder en dochter welk cijfer ze hun relatie zouden geven. Dat was een magere 4. Ik was benieuwd waarom ze hun relatie geen 1 gaven. Toen vertelden ze dat ze laatst gezamenlijk pannenkoeken hadden gebakken. Dat was gezellig geweest. Ik stelde voor dat ze vaker dingen zouden doen waar ze gelukkig van werden. Zoals pannenkoeken bakken.”

Het klinkt simpel, maar de boodschap is duidelijk – doe meer van wat wel werkt. Leer verkeerde gewoonten af én doorbreek vastgeroeste patronen. Dan komt er ruimte om die dingen te doen die echt impact hebben.

Paarden

Anthonio vergeet het zelf ook wel eens. In de ochtend, tijdens het aankleden van zijn zoon en belangrijkste leermeester Mahil. “Hij is 22, autistisch, en cognitief een kleuter van 3 maar hij leert mij veel over leiderschap.” Als zijn gedachten afdwalen naar een vergadering later die dag laat zijn zoon hem gelijk merken dat er maar één moment belangrijk is: Contact, in het hier en nu.

Met contact maken en leiderschap tonen krijg je zelfs een groep van zo’n 200 angstige paarden in beweging. In 2006 zitten ze, door plotseling hoogwater, muurvast op een piepklein stukje land bij het Friese plaatsje Marrum. Een aantal is al verdronken. Er wordt een reddingsactie opgezet. Eerst wordt geprobeerd ze te lokken met hooi. Het werkt niet. Vervolgens probeert de koninklijke landmacht ze van het eiland te jagen. Een aantal paarden breekt een been. Tot Friezin Micky Nijboer voorstelt de paarden te laten leiden door andere paarden. “Want paarden volgen paarden.” Micky en vijf andere meisjes te paard waden zich door het water en maken contact met de groep op het eiland. De kudde volgt en binnen een kwartier zijn alle paarden weer op het veilige vaste land.

“Zo werkt het ook met mensen. Maak contact en geef richting . “Mensen komen in beweging van mensen.”

Auteur: Juliette de Swarte