2020: het einde van het zzp-tijdperk.

Mijn buurman vertelde onlangs over zijn ervaring om ondernemer te worden in Nederland. Hij is een Fransman, heeft gewoond en gewerkt in onder andere Kuala Lumpur, Los Angeles en Tokio. Altijd als freelancer. Overal moest hij zich registeren als zelfstandig ondernemer.

Zijn eerste verbazing in Nederland was dat hij zo vriendelijk werd ontvangen bij de Kamer van Koophandel (KVK). Hij kreeg zelfs een kopje koffie. Een paar korte vragen, een paar muisklikken verder en – voordat hij zijn koffie op had – was hij officieel ‘ondernemer’. Een registratie bij de Belastingdienst en een btw-nummer volgden automatisch. De eerste facturen konden de deur uit. Blij verrast was hij iets later toen zijn boekhouder hem de fiscale voordeeltjes uitlegde. Het stond allemaal in schril contrast met de bureaucratie in andere landen.

Nederland, het land van de zzp’er

Nederland is het mekka voor zzp’ers. Zeker sinds 2003. De invoering van de VAR, afschaffing van de verplichte WAZ (arbeidsongeschiktheidsregeling) en de verruiming van de mkb-winstvrijstelling voor zelfstandigen waren olie op het vuur voor de opkomst van het zelfstandig ondernemerschap. Iets wat, volgens historicus Herman Pleij, toch al in onze volksaard zit: “Nederland is het land van de zzp’ers”.

We zijn calculerende individualisten, wars van autoriteit. Ondernemend in de zin van het heft in eigen handen te willen nemen. Een koopmansvolk dat zich ontworstelde van adel en kerk om zichzelf te kunnen ontplooien.

De Nederlandse zelfstandige professional van de 21ste eeuw ontworstelt zich maar al te graag van het juk van het grootbedrijf en de vakbond.

Lees ook:

• De wereld van inhuur en extern talent in 2020. De voorspellingen van experts.
• De wereld van ZP & Politiek: Wat staat ons in 2020 te wachten? De voorspellingen van experts.

2020: einde van een tijdperk?

Sinds enkele jaren proberen politici en bepaalde polderpartijen het ‘zzp-beest’ te temmen. Tot nu toe zijn zij weinig succesvol. In 2019 groeide het aantal zzp’ers opnieuw, 6% in totaal en zelfs met 11% als het gaat om parttime-zzp’ers (minder dan 15 uur per week, vaak in combinatie met een vaste baan).

Maar als ik kijk naar de plannen van de politiek voor dit jaar, zou 2020 het einde kunnen betekenen van de gouden jaren voor de zzp’er. Veel hangt af van de antwoorden die de politiek geeft op actuele vragen. Ik loop die vragen in chronologische volgorde af.

1. Is Borstlap het einde van de discussie, of juist het begin?

23 januari wordt het langverwachte rapport van de Commissie Regulering van Werk (beter bekend als de Commissie Borstlap) gepresenteerd. In elke bijeenkomst en ieder politiek debat over de arbeidsmarkt waar ik in 2019 bij was, werd verwezen naar deze commissie en het eindrapport. Maar wie denkt dat het rapport uitsluitsel geeft over prangende kwesties (zie hier), wordt teleurgesteld. De ongeveer 100 pagina’s van het rapport zullen voor een flink deel bestaan uit probleemanalyse en internationale vergelijking. En dan een reeks ‘beleidsrichtingen’. Geen concrete oplossingen die dit kabinet nog kan invoeren.

Bij de presentatie van het tussenrapport (een ‘discussienota’) werd een brede maatschappelijke discussie aangekondigd over ‘in wat voor land willen wij werken?’

Een interessante en relevante vraag. Nederland staat bekend als Europees flexkampioen, met een dynamische arbeidsmarkt en prachtige instituten. We hebben alle ingrediënten in huis om een modern antwoord te geven op de uitdagingen van de arbeidsmarkt van de toekomst. Daarover moeten we inderdaad wel discussie aan durven gaan.

Wie dan die discussie gaat leiden, is niet duidelijk.  Tot op heden blijft het debat beperkt tot gesprekken tussen de commissie en belangenorganisaties. Dan eerst maar een rapport schrijven, dacht de commissie.

Dit betekent wel dat de discussie na publicatie van het rapport dus niet is afgerond, maar juist begint.

Ondertussen heeft de Tweede Kamer per motie aan het kabinet gevraagd “verschillende technische beleidsvarianten uit te werken (…) om zo inzichtelijk te maken welke mogelijke beleidsopties uitvoerbaar zijn, en deze voor de zomer aan te bieden aan de Kamer.” Met het gevaar dat de ministeries gelijk weer in de ‘doe’-modus gaan, zonder tijd te nemen voor de discussie. 

Ik ben verder benieuwd of de commissie durft om ook rond het arbeidsrecht met moderniseringsvoorstellen te doen. Daarin was het tussenrapport nogal zuinig.

2. Wie knippert het eerste met de ogen rond de nieuwe zzp-wetgeving?

12 februari spreekt minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken) met de Tweede Kamercommissie over het zzp-dossier. Voor die tijd zal hij duidelijk moeten maken of hij zijn voorbereide wetgeving over het minimumtarief en de zelfstandigenverklaring doorzet.

Gezien alle kritiek daarop lijkt dat haast onmogelijk. Maar de minister heeft gelijk als hij zegt dat ‘niets doen geen optie is’. Zonder minimumtarief of een alternatieve wet (niemand is nog met een ander voorstel gekomen) geen bescherming voor de onderkant van de zzp-markt.

Linkse partijen in de Eerste Kamer hebben kritiek op de hoogte van het minimumtarief. Zal Koolmees toch hun steun krijgen voor het basisidee van een minimumtarief, dat in principe van links afkomstig is? En laat hij de zelfstandigenverklaring vervallen, pikt de VVD dat?

3. Gaat de webmodule de beloofde duidelijkheid geven?

Een andere gevoelige kwestie op het bureau van Koolmees is de webmodule. Die online tool moet in 2020 af zijn. Ondertussen heeft de Tweede Kamer nog nooit over dit instrument gesproken, terwijl het wel een belangrijk deel van de inhuur van zzp’ers moet regelen. De moeilijkheden zitten vooral in de details. Welke vragen komen in de module? En hoe zwaar telt iedere factor mee?

Op basis van het concept betwijfel ik of de webmodule genoeg duidelijkheid kan geven over of iemand als zelfstandige ingehuurd mag worden. En als dat wel zo is, dan wordt het nog een flinke communicatieklus om dit instrument als alternatief voor de modelovereenkomsten neer te zetten.

4. Komt de Stichting van de Arbeid met gedragen advies over een verplichte zzp-aov?

Komende maanden moet de Stichting van de Arbeid aan minister Koolmees een advies overhandigen over de verplichte arbeidsongeschiktheidregeling (aov) voor zzp’ers. De werkgevers-, werknemers- en zzp-organisaties moeten met een gemeenschappelijk standpunt komen. Dat lijkt me onwaarschijnlijk en ik vermoed dat Den Haag dat vooraf wist. De bal komt dan terug bij de politiek en de zzp-aov wordt een onderwerp voor de formatie van het volgend kabinet.

Dit gepingpong tussen politiek en polder lijkt een fraai staaltje Haags manoeuvreren. Ineens gaat de discussie helemaal niet meer over het wel of niet wenselijk zijn van een arbeidsongeschiktheidsregeling voor (ook) zelfstandigen. Dat wil ineens iedereen. De discussie gaat alleen nog maar over de invulling.

5. Gaat de zorgsector het lichtend voorbeeld geven?

Minister Koolmees opperde eind december het alternatieve plan om de zzp-problematiek per sector aan te pakken. Om te beginnen in de zorg. Het is nu afwachten of iemand die verantwoordelijkheid neemt. Dan wordt ook duidelijk in hoeverre de arbeidsmarkt nog ‘maakbaar’ is en of werkgevers het waar kunnen maken dat een antwoord op de groei van het aantal zzp’ers ook ‘beter werkgeverschap’ is.

6. Waar is Mona?

In het eerste overleg tussen de bewindslieden van Rutte III en het ‘werkveld’ stonden zij gebroederlijk naast elkaar. Coördinerend minister Koolmees en staatssecretarissen Menno Snel (Belastingdienst) en Mona Keijzer (Economische Zaken). Rond zzp’ers spelen tenslotte niet alleen bescherming (=Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en fiscale ordening (=Financiën), maar ook ondernemerszaken (=Economische Zaken).

‘Zelfstandigen moeten de ruimte krijgen om te ondernemen’, staat in het regeerakkoord. Menno Snel zit niet meer op zijn post, zijn vervanger heeft wel wat anders te doen straks. Mona Keijzer heb ik nooit meer gezien in discussies rond dit dossier. Niet bij het tweede werkveldoverleg, niet bij de persconferentie over de nieuwe wetgeving, niet bij overleggen met de Tweede Kamer. Ik ben benieuwd of ze in aanloop naar de verkiezingen zichtbaarder wordt.

7. Wat is het sociaal-progressief alternatief?

Het kabinet loopt regelmatig aan tegen een stevig, homogeen blok van SP, PvdA en 50Plus. De beste oplossing voor problemen rond het zzp-schap is het werknemerschap, vinden zij. Dit is een sociaal-conservatieve opstelling (gesteund en gevoed door de vakbonden) die je ook terug ziet bij het CDA – en zeker bij fractievoorzitter Pieter Heerma. Elke stap in een andere richting zien zij als bedreiging van instituten zoals polderoverleg, cao’s en pensioenfondsen.

Ook GroenLinks schaart zich veelal in dit blok, terwijl er toch ook ruimte lijkt voor een visie tussen dit sociaal-conservatieve standpunt en het liberale standpunt van bijvoorbeeld de VVD. Een modernere benadering, waarbij de zelfstandige ook gezien wordt als ‘meest geëmancipeerde werknemer’ (dixit een oud-voorzitter van FNV Zelfstandigen). Met ruimte voor individuele keuzes binnen een sociaal collectief stelsel en oog voor feit dat verreweg de meeste zelfstandigen ‘happy workers’ zijn.

De commissie Borstlap gaat hier de voorzet van geven. Ik ben benieuwd welke andere ballen GroenLinks in gaat koppen om zich te onderscheiden. Dat is ook relevant gezien de stemverhoudingen in de Eerste Kamer.

8. Wat doet populistisch rechts ?

Als er zzp-wetgeving naar de Eerste Kamer gaat en het linkse blok een eenheid blijft vormen, dan wordt het echt relevant wat PVV en Forum voor Democratie gaan doen. Tot nu toe zijn ze niet niet zichtbaar op dit dossier. PVV stemt tegen moties van de linkse partijen als het om zzp gaat. Ik ben nieuwsgierig naar de opstelling van Fleur Agema als er op enig moment geopperd wordt minder publiek zorggeld naar de inhuur van zzp te laten gaan.

En dan Forum voor Democratie. Soms vinden ze zich de partij voor ondernemers, soms stemmen ze voor linkse moties. Thierry Baudet is niet zo’n fan van het 20/21^ste eeuwse ‘individualisme’. En is het zzp-schap daar niet bij uitstek een uiting van?

9. Wat komt er in de verkiezingsprogramma’s?

Deze zomer is het einde van de regeerperiode Rutte III in zicht. Alle nieuwe wet- en regelgeving moet dan door de Tweede Kamer heen zijn. Dan wordt het dus ook tijd voor politieke partijen om zich te profileren en partijprogramma’s te schrijven. De zzp’er kreeg vorige verkiezingen behoorlijk wat aandacht, onder andere door het Wet DBA-debacle. In het najaar zien we of dat nu weer zo is en waar partijen mee gaan komen.

2020, einde zzp-tijdperk ?

Luidt 2020 het einde van het zzp-tijdperk (sedert 2003) in?

Nederland is geen land van revoluties, maar kleine stapjes. Dus dat zal wel loslopen. Bovendien gaan veel discussies over de relatie tussen een opdrachtgever en ingehuurde zelfstandigen, terwijl de meeste zzp’ers nooit ‘ingehuurd’ worden. Ze verkopen producten, werken voor particulieren of leveren korte, losse diensten aan bedrijven.

Toch wordt 2020 waarschijnlijk een kanteljaar. Er komt een einde aan het misbruik van zzp-constructies om geld te besparen of aan werkgeversverplichtingen te ontkomen. Sectoraal en via de webmodule komen er ‘nieuwe standaarden’ over welk type werk door een zzp’er gedaan mag worden.

Er wordt vast een Haagse list bedacht om iets met tarief te doen aan de onderkant. Zzp’ers krijgen meer verplichtingen rond sociale verzekeringen. En de afbouw van fiscale voordelen gaat, in kleine stapjes, vast en zeker door. Maar als politiek en polder geleerd hebben van vijf jaar gehannes met het zzp-dossier, dan hoeven we geen veranderingen te verwachten waar de gemiddelde ondernemende zelfstandige wakker van ligt.

De politiek en de polder moeten daadwerkelijk problemen durven bespreken, maar wel in het juiste perspectief en met eerlijke cijfers. Moed en beleid. Minder vanuit de schuttersputjes, minder alleen bestaande instituten beschermen. Uitlegbare keuzes maken en helder communiceren. De markt, opdrachtgevers, zelfstandigen en leveranciers, de tijd gunnen om zich in te zetten voor een nieuwe werkelijkheid. Een vernieuwd sociaal evenwicht. Een balans tussen individualiteit en collectiviteit, zonder de positieve verworvenheden van het hedendaags individualisme teniet te doen. Zorg voor (zoals ik hier eerder schreef) voldoende legitimiteit van beleid, zodat mensen het begrijpen en zich gehoord en verbonden voelen. Beleid dat tegenstellingen overbrugt in plaats van vergroot.