Ton Wilthagen 31 maart 2020 6 reacties Print Hoe gaat de post-corona samenleving eruit zien?Wordt het ‘alles-wordt-anders-en-beter’ na de corona-crisis? Misschien wel. Prof Ton Wilthagen schetst vier mogelijke scenario’s van een ‘post-corona’ samenleving en arbeidsmarkt. Terwijl het corona-virus nog voortwoekert, slachtoffers eist, mensen aan huis bindt en organisaties platlegt, wordt toch voorzichtig nagedacht over de ‘post-corona’ samenleving. De prangende vraag is of deze dubbele crisis van zowel gezondheid als economie blijvende effecten zal hebben. Dat zal sterk afhangen van de duur en diepte van de crisis. Er is in ieder geval een viertal scenario’s mogelijk te achten. Een ‘business as usual scenario’ met een plus is het meest waarschijnlijk. Korte en lange termijn Bij een scenario gaat het om gevolgen op de langere termijn. Die gevolgen hoeven niet per se te worden doorgerekend, als dat al mogelijk is. Het draait om een aannemelijke en sterk vereenvoudigde voorstelling – ‘possible worlds’ – van de wijze waarop de toekomst zich kán ontwikkelen. Op de korte termijn, als de samenleving min of meer virusvrij is, zal er direct van alles gebeuren. Die gebeurtenissen kunnen de kiem zijn voor veranderingen die beklijven – of niet. We treuren om de mensen die we verloren hebben, pakken ons werk weer op, blij om terug te keren in de kantoortuin. Feestjes en evenementen worden ingehaald. De financiële balans wordt thuis, in bedrijven en door de overhead angstvallig opgemaakt. En we maken de nodige goede voornemens. Maar wat betekent dat voor de langere termijn? Alles wordt anders en beter Scenario 1, alles wordt anders en beter, is het scenario waarop velen hopen. We komen tot bezinning en grijpen deze crisis aan om de samenleving fundamenteel te herijken. We hebben weer eens geleerd welke waarden echt belangrijk zijn: gezondheid, werk, inkomen, samenwerking, solidariteit, de publieke voorzieningen, waaronder zorg, onderwijs, en politie, voedselvoorziening en dus een sterke en actieve overheid. Jongeren gaan kiezen voor die sectoren. We transformeren de economie, inclusief land- en tuinbouw, radicaal en realiseren een inclusieve arbeidsmarkt. Eenzaamheid wordt tweezaamheid. Tijdens de crisis zijn we allemaal flink geupdate in digitale vaardigheden en thuiswerken en daarmee slagen we erin om de klimaatdoelstellingen in korte tijd te bereiken. Vliegen hebben we afgeleerd en we stoppen met het eten van vlees. Toenemende ongelijkheid en spanningen Scenario 2, toenemende ongelijkheid en spanningen, is het tegengestelde scenario, het zwartgallige toekomstbeeld. De financiële positie van mensen, bedrijven en overheden heeft zulk een forse klap opgelopen, dat aanhoudende bezuinigingen onvermijdelijk zijn. Herstel blijft uit. Daardoor zal het aantal werkende armen verder toenemen en de werkloosheid loopt gigantisch op. Lonen stijgen nauwelijks meer. De kloof tussen arm en rijk wordt groter. Collectieve voorzieningen brokkelen af. Meer mensen tobben met hun gezondheid en zijn nu alleen. De overheid is uitgeput en er ontstaat een nachtwakersstaat. Alle landen sluiten de grenzen en gaan over tot economisch protectionisme. De Europese Unie valt uit elkaar. Radicale sentimenten nemen toe en ideologieën botsen hevig. We laten het klimaat voor wat het is. Alle dagen feest Het derde scenario, alle dagen feest, is hedonistisch van aard. We hebben gemerkt dat iedereen kwetsbaar is, dat we allemaal ziek kunnen worden en bescherming onmogelijk is. Wie weet wanneer het volgende virus zich aankondigt. Net als tegen het einde van het Romeinse rijk, neemt de decadentie toe. We feesten door, nadat we eerder al ‘schijt aan corona’ feesten zagen. De overvloed aan drugs voedt deze levensstijl. Ook de ondermijnende criminaliteit bloeit dus, evenals de extravagante mode-industrie en de plastische chirurgie. In werk en thuiszitten hebben we geen zin meer en onderwijs geloven we ook wel. De robots mogen het werk doen en het klimaat is onze zorg niet. 100 kilometer per uur rijden is voor sukkels. We vliegen massaal naar Ibiza en andere hotspots. Desnoods naar Mars. Yolo: you only live once. Business as usual In het laatste scenario zijn we ondanks alles onze ingrijpende ervaringen en goede voornemens redelijk snel weer vergeten. We gaan over tot de orde van de dag en tot ‘business as usual’. Er verandert niet wezenlijk veel in vergelijking tot voor de coronacrisis. Iedereen gaat weer zijn eigen weg. We proberen even moeizaam als tevoren de klimaatdoelstellingen te halen en onzeker werk in te dammen. We gaan ietsjes vaker bij onze (groot)ouders op bezoek. We durven weer op vakantie naar het buitenland en nemen af en toe de trein. De krapte op de arbeidsmarkt keert terug en aandeelhouders kunnen opnieuw tevreden worden gesteld. We weten nog steeds niet hoe we met migratie moeten omgaan. Gevestigde partijen en populisten pakken de strijd om de macht weer op. Er zijn weer nieuwe afleveringen van ‘Goede tijden, slechte tijden’ op tv. Een dikke plus? Vanuit de kennis die we van mens en maatschappij hebben is het laatste scenario, business as usual, het meest waarschijnlijke scenario, zeg maar de ‘default’. Zo is het ons na eerdere crises ook goeddeels vergaan, met een enkele verandering, zoals bijvoorbeeld het beter reguleren van de banken waar we nu profijt van hebben. Het tweede en derde scenario zijn extreem negatief, maar elementen ervan kunnen niet worden uitgesloten. Het eerste scenario is eigenlijk ook extreem, maar dan aan de positieve kant. De interessante kwestie wordt in welke mate het eerste, alles-wordt-anders-en-beter scenario kan doorwerken in het laatste, business-as-usual scenario, waardoor dat scenario een dikke plus krijgt. De samenleving gaat krijgt dan geen volledige make-over, maar verandert wel aanzienlijk. Dat zou kunnen gebeuren door een samenloop van bewegingen, door een positief-versterkend effect. Ontwikkelingen die al gaande waren, zoals klimaatbeleid en –besef en meer aandacht voor de publieke zaak, worden door de ervaringen en reflecties tijdens de coronacrisis versterkt en krijgen een stevig duwtje. Dat is hoopvol en het duwen waard. post-corona, Wilthagen Print Over de auteur Over Ton Wilthagen Ton Wilthagen is hoogleraar Arbeidsmarkt bij Tilburg University Bekijk alle berichten van Ton Wilthagen
Mooi vergezicht Ton. Ik deel je verwachting dat business as usual het meest voor de hand ligt, hopelijk met de nodige elementen uit het eerste positieve scenario. Veel zal afhangen van hoe ‘wij’ ons gedragen in de komende periode. Is er nog wel een ‘wij’ of gaan we de ingestelde sociale beperkingen beetje bij beetje ontduiken wanneer het voorjaar echt inzet? Zijn we nog betrokken bij onze medemens of worden we al snel Corona moe? Gaan we als rijk land de zuidelijke landen ruimhartig helpen of houden we als strenge rekenmeesters de hand stevig op de knip? Houden we vertrouwen in de bestaande politiek / maatschappelijke instituties of gaan we ons heil zoeken bij de ‘mannen van de simpele oplossingen’? In de komende maanden wordt het fundament gelegd voor de kant die we opgaan als samenleving.
Het mooie van verschillende scenario’s is dat er achteraf altijd wel één is die waar bleek te zijn … niemand weet het. Businesswise is het altijd het beste om van het meest negatieve scenario uit te gaan en je daar op proberen voor te bereiden. Natuurlijk hopen we allemaal net als Cees Harmsen op een scenario waarmee we op termijn collectief er verbeterd uitkomen. Ik vrees echter (met grote vrees) dat we een scenario van toenemende ongelijkheid en spanningen tegemoet gaan waarbij een klein verheven deel in staat zal zijn om terug te keren naar business as usual en een groter underprivileged deel de pijn van de zwaar gehavende economie nog lang zal blijven voelen. De helden van nu (zorgpersoneel etc) zullen deze status snel weer verliezen als de overheid en bevolking, als gevolg van lege zakken, het zorgstelsel niet langer kan dragen. Ik hoop vurig dat ik ongelijk zal krijgen !
Ik hoop vurig met je mee Joost, maar deel aan de andere kant ook je vrees. Een deel van de overgang naar een positief scenario ligt naar mijn mening bij ieder van ons als weldenkend individu, reflecterend op existentiële vragen naar onze bijdrage aan de samenleving die wij willen creëren en / of behouden. Stond gisteren een mooi interview met Maartje Schermer, hoogleraar filosofie van de geneeskunde in de VK, waar ze dieper op deze vragen ingaat.
Mooi, inspirerend en waardevol artikel Ton! Welk scenario het ook zal zijn, ik hoop oprecht dat de mensheid leert van haar tekortkomingen. Uitsluitend vanuit zelfreflectie en kwetsbaarheid kan er iets gaan veranderen in deze wereld en koester ik een scenario welke fundamenten als gelijkwaardigheid, respect en duurzaamheid in zich heeft.
Ik hoop dat we straks wat kritischer naar de samenleving blijven kijken. En dat ‘Flattening the Curve” ook in onze kapitalistische samenleving kan worden toegepast. Een prima thuiswerkplek en goede internet kan dure kantoren, dure leasewagens voor persoonlijk gebruik en luxe dienstreizen vervangen. Het wantrouwen naar de werkvloer de afgelopen jaren blijkt totaal misplaatst. We zien de enorme inzet van de mensen die niet zozeer voor het salaris werkten, maar omdat het nodig was. Niet alleen van het zorgpersoneel, maar ook het onderwijs, de vakkenvullers, schoonmakers en kassamedewerkers, het transport en logistiek, boeren en bouwers. Zij gaan door met soms risico voor de eigen gezondheid. Veel controlemanagementlagen kunnen worden afgebouwd. En globalisering heeft zijn grenzen laten zien. Daarom zal er globaal een basisvoorziening/samenwerking moeten komen voor de productie van basismaterialen voor de samenleving. Tenslotte hebben we dat voor oorlogvoering ook paraat. Bedrijven die niet met een winstoogmerk bestaan, maar omdat ze noodzakelijke producten maken. Een mooie bestemming voor het filantropisch geld van de allerrijksten waarmee zij mensen aan een basisinkomen kunnen helpen. En nu we wereldwijd opgesloten zitten in eigen cocon komt er misschien meer waardering voor kunst, vermaak en dienstverlening. Maar we zijn ons bewust dat het niet allemaal vrijblijvend en vanzelfsprekend is.
Scenario 2 zal helaas vooral voor de laagopgeleiden en langdurig werklozen en specifiek laagopgeleide mannen tussen de 25 en 45 waarheid worden waarbij die niets meer te verliezen hebben en deze mensen met geweld tegen linkse politici hun rechten gaan opeisen. Linkse partijen hebben deze mensen in de steek gelaten helaas met de participatiewet die meer illusies in zich had, dan wijlen heer den Uijl ooit heeft kunnen bereiken. Klinkt somber, maar wel realistisch omdat deze mannen geen voorvechter hebben.
