Pierre Spaninks is zzp-expert af: ‘Mijn hart klopt voor de zzp’er’

Nog één keer dan: wat vindt zzp-expert Pierre Spaninks ervan dat honderdduizenden zelfstandigen steun hebben aangevraagd om te coronacrisis te overleven? En wat moet het kabinet doen tegen schijnzelfstandigheid?

ZiPconomy vraagt hem voor het laatst om zijn inzichten, want nu hij 65 wordt stopt Spaninks als zzp-expert. “Ik heb er meer dan 45 jaar betaald werk op zitten. Dat vind ik een mooi moment om het wat kalmer aan te gaan doen”, schrijft hij in het voorwoord van zijn boek ‘Een zelfstandig geluid – tien jaar opkomen voor zzp’ers’. Het boek is een bundel van artikelen die hij de afgelopen tien jaar schreef over het zzp-dossier in de politiek. “Het is een boek voor wie geïnteresseerd is in de discussie rondom zelfstandigen. Maar eigenlijk schreef ik het niet met een specifieke lezer in gedachten, het doel van dit boek is mijn werk op dit terrein afronden.”

Je profileerde je als zzp-expert, onderzoeker en journalist, maar werd ook vaak gezien als zzp-belangenbehartiger. Hoe zag jij zelf je rol? Vond je jezelf onafhankelijk?

“Ik hoorde vaker dat ik alleen maar het standpunt van de zzp’er verdedigde. Dat kwam doordat ik de kant van de zzp’er liet zien, die volgens mij onderbelicht is. Media laten nog veel te vaak het standpunt van de werkgever en de werknemer zien, ik wilde het totaalplaatje compleet maken. Wie vond dat ik een zzp-belangenbehartiger was, had dus deels gelijk. Mijn hart klopt gewoon voor die zzp’er.”

Hoe begon dat?

“Twintig jaar geleden. Ik was zelf zzp’er, freelance journalist. Ik voelde me verbonden met kleine ondernemers en het ging mij financieel goed, dus ik vond dat ik wel wat terug kon doen voor het algemeen nut. Ik was voorzitter van de Auteursbond, die heette toen nog de Vereniging van Schrijvers en Vertalers. Van oudsher maakte die zich vooral druk over auteursrechten, dat vond ik jammer. Ik wilde toen al meer aandacht voor het beleid ten aanzien van werk en zekerheid, want ook dat raakt zelfstandige schrijvers.

“Later zat ik ook in het bestuur van Platform Zelfstandig Ondernemers (PZO) om op te komen voor de belangen van zelfstandigen in de ruimste zin van het woord. Of je nu kraanmachinist, vroedvrouw of interimmanager bent: iedere zelfstandige kampt met dezelfde problemen als het gaat om bedrijfsvoering, fiscaal recht en arbeidsrecht.

• Lees terug: overzicht artikelen Pierre Spaninks op ZiPconomy

“Discussies over dit soort zzp-problemen vinden plaats in de politiek en de polder en komen tot ons in de media. Ik stel als journalist hoge eisen aan mijzelf en aan collega’s en werd vaak teleurgesteld als ik stukken las over zzp’ers. Het leek alsof niemand zich er echt in verdiepte en naar mijn idee lieten redacties zich te veel leiden door de politieke kleur van hun krant. Ik las te veel over belangen en te weinig feiten, daar maakte ik me heel druk over. Om te zorgen voor meer verdieping, ging ik vaak in discussie met journalisten. Tot vreugde van de een en tot ergernis van de ander.”

Veel journalisten werken zelf als zzp’er, je zou zeggen dat zij bij uitstek het perspectief van deze doelgroep kunnen beschrijven?

“Als journalist ben je opgeleid voor een baan in loondienst en zzp’ers zitten vaak op een redactie waar veel werknemers een vaste baan hebben. En dan is er ook nog de visie van je hoofdredactie. Je zit vast in een bepaald denkraam, werknemerschap is de norm. Pas als je twijfelt aan die norm, ga je op onderzoek uit.”

Jij bracht de journalisten aan het twijfelen?

“Dat is wel heel nobel geformuleerd achteraf. Ik was gewoon kwaad.”

In een recent interview in De Stentor zeg je dat zzp’ers zichzelf wel redden in deze coronatijd. Quote: ‘De freelancer? Die hoor je niet, die dopt zijn eigen boontjes.’ Toch hebben inmiddels zo’n 300.000 zelfstandigen de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) aangevraagd. Best veel.

“Het is zeker niet weinig, maar ik wil benadrukken dat we nog geen flauw idee hebben wie het precies zijn. Werken zij fulltime of maar een paar dagen per week? Zijn ze net begonnen en hebben ze daarom geen buffer? Ik hoop dat gemeentes meer informatie verzamelen. Ik verwacht dat het in elk geval twee groepen betreft, ten eerste zzp’ers in de opstartfase. De personen die eens wilden kijken of deze manier van werken bij hen past en die nu te weinig buffers of ondernemerschap blijken te hebben om deze periode te doorstaan. En ten tweede de freelancers in de kunst en de media, waar het altijd sappelen is. De harde kern, de bewuste ondernemers, die overleven de crisis wel.”

Door de coronacrisis ligt het politieke besluitproces over de wet DBA even stil, dat begint waarschijnlijk komende maand weer. Waar zou volgens jou het debat over moeten gaan?

“Uiteindelijk is niemand beter in staat om een goede plek op de arbeidsmarkt voor jou te vinden, dan jijzelf. Tot je pensioen bij dezelfde baas werken past niet meer bij deze tijd. Je ontwikkelt je, je stuurt je plannen bij. Misschien bevalt loondienst je niet en ga je verder als zelfstandige. En wie weet past dat later weer niet bij je situatie en zoek je werk in een andere sector. Er zijn momenteel 4 à 5 miljoen hybride werkenden, mensen die niet in één hokje passen. Ze hebben bijvoorbeeld een eigen zaak naast hun baan in loondienst.

“De huidige regels belemmeren die dynamiek op de arbeidsmarkt en dat is jammer. Volgens mij moet het beleid erop gericht zijn om die barrières weg te nemen. Dat is niet alleen beter voor de werkenden zelf, maar ook voor de economie als geheel. Mensen belemmeren om op hun best te zijn is ontzettend stom. Het moet dus makkelijker worden om van hokje te switchen of om in twee hokjes tegelijk te staan.”

En wat moet de overheid doen voor de groep schijnzelfstandigen?

“Ik denk dat er weinig mensen zijn die echt geen andere mogelijkheid hebben om aan de kost te komen dan als zelfstandige. Ik gaf lang geleden eens een workshop over zzp’er worden aan journalisten die ontslagen werden bij het ANP. Velen moesten er niet aan denken, maar het alternatief van een ander beroep in loondienst vonden ze nog erger. Journalisten, schrijvers en vertalers ontlenen hun identiteit aan hun vak, het is hun passie. Omdat daarin weinig banen voor werknemers zijn, voelen ze zich gedwongen zelfstandige. Dat lijkt soms de enige manier om hun vak uit te oefenen. Je kunt ook naar een ander vak omzien. Of een bodem onder je bestaan leggen met een ander beroep, zodat je in de rest van de tijd kunt doen wat je leuk vindt. Dat zouden meer mensen moeten doen.”

De politiek is nog lang niet klaar met het zzp-dossier. Waarschijnlijk worden komende maanden zaken besproken zoals de webmodule, de verplichte AOV en het rapport van de commissie Borstlap. Waarom heb je juist nu besloten te stoppen?

“Ik wilde al eerder stoppen maar ik heb dat uitgesteld om het rapport van Borstlap nog te kunnen beschrijven in het laatste hoofdstuk van mijn boek. Het is een gek moment om afscheid te nemen, omdat er nog zoveel gebeurt. Aan de andere kant denk ik dat er nooit een goed moment is. Er is nooit rust rondom thema’s zoals de arbeidsmarkt, werk en zekerheid. Ik ben gestopt, maar kan het nog niet laten om soms ergens op te reageren. Daar heb ik dan meteen weer spijt van. Het is mooi geweest.”

Spaninks stopt als fulltime zzp-expert, maar gaat niet met pensioen. Hij blijft managementboeken bespreken, schrijven en communicatieadvies geven. Daarnaast blijft hij de Werkvereniging steunen.

Foto: Mirjam van der Linden