Samen gered worden, samen de potten vullen

Mijn ouders waren in de jaren zeventig van de vorige eeuw zelfstandigen. Mijn moeder had een drukkerij, mijn vader was een van de eerste consultants en had ernaast een boekhandel. Voor mijn moeder was het hebben van een drukkerij de enige manier om te werken. Als je in die tijd als vrouw met zes kinderen een baan in loondienst wilde hebben werd je dermate met de nek aangekeken dat er ongelukken zouden gebeuren. De drukkerij was aan huis, zodat ze ons alleen maar voor de middagpauze van school hoefde te halen. Uiteraard werd er toen ook afkeurend naar haar gekeken, omdat ze altijd net iets te laat met de inkt nog aan haar vingers ons kwam halen. Mijn vader begon voor zichzelf omdat hij zo antiautoritair en visionair was dat hij en een baas gewoon niet boterden.

Zouden ze de corona-crisis hebben overleefd als ze nog zelfstandig ondernemers waren? Ik denk van wel. Mijn moeder had het drukwerk gewoon nog door de machine kunnen halen en mijn vader had als consultant en eigenaar van een christelijke boekenwinkel het ook wel gered. Misschien zelfs wel meer boeken verkocht vanwege de behoefte aan troostrijke lectuur.

Er waren in die tijd nog niet zoveel zelfstandigen als nu. Je had de middenstander met een middenstandsdiploma en de kunstenaars. De rest van werkend Nederland deed dat in loondienst. Als je je baan kwijtraakte was er een uitkering. Als je nooit aan de bak was gekomen, het lot van veel jongeren in de jaren tachtig, kreeg je ook een uitkering.

Autonomie

De afgelopen 20 jaar veranderde dat. Je hoefde geen middenstandsdiploma meer te hebben om ondernemer te worden, de zelfstandigenaftrek werd permanent gemaakt, de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen werd afgeschaft. Steeds meer mensen gingen met hetzelfde motief als mijn ouders, autonomie, als zelfstandige werken. Ook allerlei beroepen die tot dan toe in loondienst werden gedaan konden als zelfstandige worden uitgeoefend. Docent, journalist, postbode, verpleegkundige, barman, kok, bouwvakker: bijna al het werk kon als zelfstandige. Zelfs aspergeplukken kon je als zelfstandige doen.

Zelfstandig ondernemerschap heeft in veel gevallen dus niet meer zo veel met ondernemerschap (waar je dat middenstandsdiploma voor moest hebben) te maken, maar met het zelfstandig aanbieden van je arbeid.

Dit is deel 6 uit een serie artikelen over de arbeidsmarkt in het post-corona tijdperk. Zie voor overige afleveringen dit overzicht: post-corona

Angst om failliet te gaan

De grote overeenkomst tussen de zzp’er van nu en mijn ouders destijds is de angst om failliet te gaan. Wij hebben best wel eens brandnetelstamppot moeten eten omdat er even geen liquide middelen waren voor de boodschappen. Dat kwam dan door afnemers die te laat betaalden of omdat mijn vader in een visionair moment de allereerste en ook allerduurste Olivetticomputer had gekocht. Op zich natuurlijk een goede eigenschap van een ondernemer, innoveren en de concurrentie voor willen zijn, maar mijn vader had ook de unieke eigenschap om altijd net op het verkeerde paard te wedden. Betamax in plaats van VHS, DAT-recorders in plaats van CD-spelers. En dus een Olivetti ter grootte van mijn slaapkamer kopen om de administratie via de computer in plaats van papier te doen. Hij kon niet wachten tot die dingen op een bureau pasten en tien keer goedkoper werden. Failliet gaan hoorde bij de permanente angst van mijn moeder. Maar het was ondenkbaar dat de staat de kleine middenstander zou redden. Daarom had ze altijd wat geld achter de hand, verstopt voor mijn vader en zijn ambities.

Maar het ondenkbare is nu staande praktijk geworden. De staat redt KLM, betaalt de salarissen van werknemers door en geeft iedere zelfstandige met inkomensverlies een gift in de vorm van drie maanden bijstandsuitkering. Iedereen, werknemers, werkgevers, zelfstandigen krijgt staatssteun. Er is geen verschil tussen werknemers en zelfstandigen als shit hits the fan.

Geen gezeur

We hebben allemaal de staat nodig als het misgaat, of het nu door een virus komt of door je eigen falen. We zijn dolblij dat de staat diepe zakken heeft. Maar laten we in goede tijden ook allemaal bijdragen aan die diepe zakken. Geen belastingontwijking meer door de grote jongens met lepe belastingplanners. Zelfstandigen moeten ook gewoon, net als werknemers, premie betalen voor de collectieve potten voor pech. Geen gezeur over zelf kiezen en zelf doen. Dat gezeur hoor je ook niet nu het belastinggeld uit die collectieve pot wordt uitgegeven om de economie te redden. We klagen er niet over dat de staat binnen een paar weken een enorme verdelingsbureaucratie heeft opgezet om de collectieve pot bij de behoeftigen te krijgen.

Laten we in goede tijden ook allemaal bijdragen aan die diepe zakken

Ook als we meer verplicht gaan bijdragen hou je de keuzevrijheid om je werk als zelfstandige of als werknemer te doen. De behoefte aan vrijheid en autonomie, dat gaat niet weg na de coronacrisis. Sterker nog, veel werknemers ontdekken nu dat je thuis in je joggingbroek prima autonoom kan werken. Dat deden zelfstandigen al jaren. Maar laat iedereen wel zonder morren een standaardpercentage bijdragen aan de calamiteitenpotten. In een crisis zijn we namelijk allemaal gelijk. Het vullen van de calamiteitenpotten vergt verplichting.  Zodat je in je werk vrij en autonoom kan zijn, zonder angst voor pech.