Effect WAB door corona nauwelijks te meten

Welke effecten heeft de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) tot nu toe op de arbeidsmarkt? Dat wilden Judith Tielen (VVD) en Hilde Palland (CDA) weten van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Ze vroegen in november 2019 om een quickscan over het eerste kwartaal na de invoering van de wet.

Die quickscan is er en de uitkomsten worden vandaag besproken tijdens het algemeen overleg over de arbeidsmarkt in de Tweede Kamer. Die analyse lijkt voorbarig, want de cijfers zijn flink vertroebeld  door de coronacrisis.

• UPDATE: het overleg in de Kamer gaat 24 juni niet door en is verplaatst

Flex moest vaster worden

Minister Koolmees voerde de wet op 1 januari 2020 in om het verschil tussen vaste en flexibele arbeidscontracten kleiner te maken. Het oorspronkelijke idee was om de WAB en de vervanger van de Wet DBA tegen schijnzelfstandigheid tegelijkertijd in te laten gaan, om dat zogenaamde waterbedeffect te voorkomen. Maar ondanks dat de regelgeving rond zzp’ers langer duurt dan gepland, is de WAB alvast ingevoerd.

Tielen en Palland wilden een onderzoek, omdat ze bang waren dat werkgevers hun uitzendkrachten massaal zouden vervangen door schijnzelfstandigen. Verder wilden ze weten of werkgevers nu inderdaad meer mensen in vaste dienst zouden nemen.

Signalen, geen cijfers

In de quickscan baseert de minister zich vooral op ‘signalen’ van instanties zoals het UWV, de Belastingdienst en werkgevers- en werknemersorganisaties. Zo geeft de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) aan dat uitzendwerk het eerste kwartaal duurder is geworden. En vakbond FNV ziet dat bedrijven payrollers vervangen door uitzendkrachten, en uitzendkrachten vervangen door zzp’ers.

In de scan staat ook dat payrollbedrijven meer kosten maken, waarschijnlijk doordat payrollers recht hebben op dezelfde arbeidsvoorwaarden als de werknemers die in loondienst zijn bij de organisatie waar ze werken.

Vertroebeling door corona

Maar harde cijfers zijn er nog niet. In de brief over de quickscan schrijft Koomees dat de resultaten ook nog eens vertroebeld zijn door de coronacrisis. De resultaten gaan namelijk over de periode tot en met 31 maart, toen Nederland al een paar weken in de intelligente lockdown zat. Zzp’ers verloren hun opdrachten en veel flexwerkers kwamen zonder werk te zitten.

Een paar weken daarvoor was de situatie nog compleet anders: de arbeidsmarkt was ontzettend krap. In het laatste kwartaal van 2019 stond een recordaantal vacatures open in de handel, de zorg en het onderwijs.

Vóór corona: meer vast, minder flex

Het aantal vaste banen stond op een hoogtepunt sinds de crisis van 2008, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In totaal hadden 5,6 miljoen werknemers eind 2019 een contract voor onbepaalde tijd, 205.000 meer dan een jaar eerder. Flex daalde: het aantal werknemers met een flexibele arbeidsrelatie daalde in diezelfde periode van ruim 2 miljoen naar 1,9 miljoen.

De omzet van uitzendbedrijven daalde ook. In 2019 kromp zowel het gemiddelde aantal uitzenduren als de omzet van de uitzendsector ten opzichte van 2018. Dit jaar gaat de uitzendbranche nog veel harder onderuit, waarschijnlijk vooral door de coronacrisis. Welk deel van de daling je kunt toeschrijven aan de WAB, valt niet te bepalen.

Hetzelfde geldt voor het waterbedeffect. Of er meer zzp’ers bij zijn gekomen door de WAB, is lastig te zien. Uit cijfers van de Kamer van Koophandel (KVK) blijkt dat er dit jaar minder zelfstandig professionals zijn begonnen, maar dat komt waarschijnlijk ook voor een groot deel door de coronacrisis.

Werkgevers moeten nog wennen

Verder moeten werkgevers nog wennen aan de nieuwe regels. Voor veel werkgevers was het bijvoorbeeld lastig om vóór 1 januari 2020 een ondertekende arbeidsovereenkomst op te nemen in de loonadministratie en daarom werd de deadline met 3 maanden opgeschoven. Vanwege de coronacrisis gaf de minister de werkgevers nog eens extra tijd: werkgevers hebben nu tot 1 juli om hun administratie op orde te maken.

Ze worstelen ook nog met ontslagregels. De WAB maakt het namelijk ook eenvoudiger om van vast personeel af te komen. Werkgevers moesten tot 1 januari een uitvoerig dossier opbouwen rond één ontslagreden, nu mogen ze allerlei minpunten optellen als reden om een vaste werknemer te ontslaan. Koolmees schrijft dat die ‘cumulatiegrond’ in het eerste kwartaal al meermaals is opgevoerd, maar nog niet succesvol. Werkgevers hadden steeds te weinig onderbouwing.

Al met al is het nog te vroeg voor een oordeel over de effecten van de WAB. De minister belooft in de brief dat hij de effecten blijft monitoren. Voor een algehele evaluatie van de wet moeten we nog vijf jaar wachten.