Hoe zit het ook al weer met de vervanging van de Wet DBA? 12 vragen en (halve) antwoorden

“De Wet DBA wordt (…) vervangen. De nieuwe wet moet enerzijds (de inhuurder van) echte zelfstandigen zekerheid bieden dat er geen sprake is van een dienstbetrekking en anderzijds schijnzelfstandigheid (vooral aan de onderkant) voorkomen.” Dat stond in het regeerakkoord van het huidige kabinet. Nog 10 maanden te gaan om dit punt uit het regeerakkoord in te lossen.

Je hoort er misschien niet zoveel meer over, maar hoe staat het nu eigenlijk met de vervanging van die Wet DBA? Een aantal opfrispunten en antwoorden.

Wat was er ook al weer met de Wet DBA ?

Ooit was er de VAR. De Verklaring Arbeidsrelatie. Een document dat een zelfstandige kon aanvragen bij de Belastingdienst. Een opdrachtgever kon zonder al te veel risico een zzp’er die in het bezit was van een VAR als zelfstandige inhuren.

Overheid en vertegenwoordigers van zzp’ers waren het er over eens dat de VAR vervangen moest worden omdat daarmee schijnzelfstandigheid bestreden kon worden. Na een mislukte poging om dat via een digitale tool te doen (de BGL) kwam de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie, de Wet DBA.

Kern van de Wet DBA is het afschaffen van de VAR. Daarbij was het idee dat er per branche afspraken gemaakt worden tussen sociale partners over de voorwaarden waaronder werk uitgevoerd kon worden door een zelfstandige. De modelovereenkomsten.

Waarom mislukte de Wet DBA?

Aan het einde van het vorige kabinet ontspoorde het idee van de Wet DBA.

Een evaluatie commissie onder leiding van Prof Boot oordeelde zeer kritisch over de uitvoering van dit idee. Daarnaast werden vele duizenden modelovereenkomst bij de Belastingdienst ingediend. Een wankel fundament, een gebrekkige implementatie en onduidelijke communicatie zorgde er voor dat veel opdrachtgevers (te) huiverig werden om zelfstandigen in te huren. Onder veel politieke druk belandde de Wet DBA de facto in de ijskast.

Welke plannen had het huidige kabinet?

Onder leiding van Minister Koolmees, als coördineerde bewindspersoon, presenteerde het kabinet de volgende plannen om de wet DBA te vervangen.

• Bescherming aan de onderkant van de markt, door een verbod op inhuren van zzp’ers voor een tarief onder de € 16 euro per uur.
• Juist meer zekerheid voor zelfstandige professionals indien die ingehuurd worden met een uurtarief van boven de € 75 euro per uur.
• Deze twee maatregelen zijn uitgewerkt in de concept Wet “Wet minimumbeloning zelfstandigen en zelfstandigenverklaring”
• Een webmodule, een digitaal formulier, voor opdrachtgevers om duidelijkheid te krijgen of voor opdrachten met een tarief tussen 16 en 75 euro per uur zzp’ers ingehuurd kunnen worden. Het beantwoorden van een serie vragen (tussen de 20-30) levert een advies op: de opdracht kan wel of niet ingevuld worden door een zelfstandige. De uitkomst van de webmodule geeft de opdrachtgever vooraf zekerheid indien ook daadwerkelijk gewerkt wordt conform de invulling van de webmodule.

Dat is nog niet helemaal alles.

1. Omdat de uitleg van de term ‘gezag’ een bottleneck blijkt bij de afbakening wanneer nu wel of niet ‘buiten dienstbetrekking’ kan worden gewerkt, wil het kabinet “de wet zo aanpassen dat gezagsverhouding voortaan meer getoetst wordt op basis van de materiële in plaats van formele omstandigheden.” Dus concreter maken wat wel en niet mag.
2. Het kabinet zet stappen in het verkleinen van de verschillen tussen werknemer en zelfstandigen op het vlak van fiscale voordelen en sociale zekerheid. De zelfstandigenaftrek is afgebouwd. Via het pensioenakkoord bedongen de PvdA, GroenLinks en de vakbonden dat een plan voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen uitwerkt wordt.

• Lees ook: ZiPconomy Whitepaper over vervanging Wet DBA. Met alle achtergronden van deze plannen (bijgewerkt tot dec 2019).

Wordt het arbeidsrecht gemoderniseerd?

Laten we de punten zoals ze hierboven staan, in omgekeerde volgorde, langslopen.

Er is in ieder geval geen werk gemaakt van het veranderen van de wet rond de term ‘gezagsverhouding’. Er komen geen nieuwe kaders, geen nieuwe termen om te kunnen bepalen wanneer er nu wel of niet als zelfstandige gewerkt kan worden. Er wordt voortgebouwd op bestaande jurisprudentie.

Wat is de status van de AOV voor zzp’ers?

In het pensioenakkoord is afgesproken dat de sociale partners, in de Stichting van de Arbeid, een voorstel voor de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen zouden uitwerken. Tot schrik van een deel van de coalitie is ze dat nog gelukt ook. Minister Koolmees zal naar verwachting op korte termijn de reactie van het Kabinet op dat voorstel geven. Een voorstel met een mager draagvlak onder zzp’ers zelf.

• Lees hier alles over de aov voor zzp.

Hoe staat het nu met de Wet minimumbeloning zelfstandigen en zelfstandigenverklaring?

De concepttekst Wet minimumbeloning zelfstandigen en zelfstandigenverklaring is in het najaar van 2019 publiek gemaakt voor internetconsultatie. Dat leverde een ongekende hoeveelheid negatieve reacties op. Naast de grote aantallen is tekenend dat de weerstand vanuit veel verschillende kanten komt. VNO en FNV stelden een gezamenlijk, negatief advies op. Ook de Commissie Borstlap gelooft niet in dit wetsvoorstel.

Om te kunnen controleren of er inderdaad boven een minimumtarief betaald wordt, zijn er allerlei eisen opgesteld waaraan alle zelfstandigen moeten voldoen, ook zij die evident ondernemer zijn en/of ver boven dat minimumbedrag zitten. Daarmee gaan de extra administratieve lasten voor heel veel zelfstandigen en hun opdrachtgevers onevenredig omhoog.

De Zelfstandigenverklaring moest zekerheid geven aan huidige zelfstandige professionals en hun opdrachtgevers indien er een uurtarief van boven de 75 euro per uur wordt betaald en indien de opdracht korter dan 1 jaar duurt. Deze wet is echter door ambtenaren van SZW op bijeenkomsten gepresenteerd als een ‘opt-out’ mogelijkheid voor werknemers die willen overstappen naar het zzp-schap, in plaats van een soort ‘VAR-plus’. Hierdoor kon dit deel van de Wet direct op een veto rekenen van de vakbonden en de linkse oppositie. Anderen hebben bezwaar tegen de maximum periode van 1 jaar.

Minister Koolmees heeft nog niet laten weten wat hij met deze stevige feedback doet. Het ligt in de lijn der verwachting dat hij voor 17 juni duidelijk maakt wat hij gaat doen.

De kans lijkt vrij groot dat hij deze wetten toch niet gaat indienen bij de Tweede Kamer.

• Lees alles over de Zelfstandigenverklaring op deze overzichtspagina.

En de Webmodule dan?

De vragen die in de webmodule gesteld worden, zijn al een tijdje klaar voor gebruik. Testversies zijn verspreid onder opdrachtgevers om feedback op te vragen. Wat alleen nog niet gedeeld is, zijn de wegingsfactoren die onder de vragen komen. Of te wel: hoe zwaar weegt de uitkomst van de losse vragen. Geen onbelangrijk detail.

Voor de webmodule is geen wetgevingstraject nodig. Daarbij is het gebruik ervan niet verplicht. Dat maakt invoering wat minder politiek beladen. Maar dat zou kunnen veranderen als minister Koolmees inderdaad geen nieuwe wetgeving invoert. Dan wordt de webmodule ineens het enige nieuwe instrument om de zzp-markt te reguleren.

De weerstand onder brancheorganisaties is er overigens niet minder om. De webmodule poogt het bestaande arbeidsrecht en jurisprudentie rond wel/niet zelfstandigheid, met wegingsfactoren, zo te automatiseren dat het heldere antwoorden oplevert. ‘Beleidsmakers zitten op de verkeerde weg’ concludeerden aanwezigen na het laatste ‘werkveldoverleg’ met de minister.

Waar de webmodule ooit bedacht was als een instrument die duidelijkheid (ja/nee) geeft over twijfelgevallen, is de vrees dat de module in teveel gevallen juist als antwoord geeft: ‘ik kan geen oordeel geven’. Dan verliest de webmodule zijn nut. Tenzij de wegingsfactoren zo streng worden ingeregeld dat de webmodule veel van de bestaande opdrachten gaan ‘afwijzen’ als zzp-opdrachten.  Het is de vraag of het kabinet dat aan durft in een tijd dat veel zzp’ers het al erg lastig hebben om aan nieuwe opdrachten te komen.

Samengevat is de kritiek over de webmodule:

• Handig voor wie af en toe een zelfstandige inhuurt, maar voor die doelgroep zijn de vragen te complex.
• Voor wie structureel en veel zzp’ers inhuurt (bijvoorbeeld beursgenoteerde ondernemingen of Rijksoverheid, of bemiddelaars) is de tool ongeschikt. Te veel detailvragen waardoor er voor elke aparte opdracht een webmodule moet worden ingevuld. Verder geen duidelijkheid over een koppeling met administratieve systemen.
• Te generiek. Het geeft geen oplossing voor branche specifieke situaties.

Ook met betrekking tot de webmodule zal de minister waarschijnlijk voor 17 juni bekend maken wat zijn plannen zijn.

De verwachting is dat de webmodule, al was het maar bij wijze van pilot, wel ingevoerd wordt. Waarschijnlijk in het najaar.

• Nieuws, achtergronden, analyses en evaluatie over de webmodules: op deze pagina

Komt er een meer sectoraal beleid?

Een van de genoemde bezwaren tegen de webmodule is dat deze te algemeen is om antwoord te geven op knelpunten binnen specifieke branches. Minister Koolmees heeft daarom zijn collega ministers opgeroepen om bijvoorbeeld in de zorg, onderwijs of media sector alvast aparte afspraken te maken over welk werk nu wel of niet gedaan kan worden door zelfstandigen. Maar zijn collega’s lijken daar voorlopig voor te bedanken.

Bij afwezigheid van nieuwe kaders en nieuwe wetgeving lijkt juist dat maatwerk een onmisbare schakel in dit taaie dossier.

Wat is nu de status van de Wet DBA?

Aan het eind van het vorig kabinet kwam een handhavingsmoratorium van de Wet DBA. Hij is er dus, maar de handhaving werd aanvankelijk beperkt tot ‘evident kwaadwillenden’. Per 1 oktober 2019 wordt de Wet DBA weer wat strenger gehandhaafd. Maar vooralsnog krijgen bedrijven, als de Belastingdienst of Arbeidsinspectie constateert dat  zzp’ers op een onjuiste manier ingehuurd worden, niet meer dan een ‘gele kaart’. Ze hebben dan 3 maanden om aanpassingen te doen.

En de Wet DBA zal formeel ook niet echt vervangen worden. Het was immers niet meer of minder dan het opheffen van de VAR.

Wat gebeurt er met de modelovereenkomsten?

Dat is een cruciale vraag met nog een onduidelijk antwoord.

In het kader van de Wet DBA zijn duizenden modelovereenkomsten ingediend bij de Belastingdienst. Overeenkomsten waarin is vastgelegd op welke manier opdrachtgever en zelfstandigen werken, zodat het werk ook ‘buiten dienstbetrekking’ gedaan kan worden.

Meer dan 1.500 modelovereenkomsten hebben een goedkeuring gekregen van de Belastingdienst. Voor een periode van vijf jaar. Die periode loopt voor de eerste goedgekeurde modelovereenkomsten in september alweer af.

Op discussiebijeenkomsten met het werkveld is een aantal keer gehint dat de modelovereenkomst een manier blijft voor opdrachtgevers om zekerheid vooraf te krijgen. Als alternatief naast de webmodule. Het ministerie van Financiën lijkt echter niet zo happig op een voortzetting.

Duidelijkheid hierover is wel cruciaal. De webmodule is nog niet operationeel voordat de eerste modelovereenkomst is aflopen. Daarbij zal die waarschijnlijk als ‘pilot’ geïntroduceerd worden. Met alle opstartproblemen van dien.

Vandaar de druk vanuit de corporates en de bemiddelingssector om de modelovereenkomsten uit de ooit zo verfoeide Wet DBA voorlopig voort te zetten. In ieder geval tot er een werkbaar – en getest – alternatief beschikbaar is.

De WAB en de wet DBA

Ze worden nog wel eens door elkaar gehaald. De WAB staat voor de Wet Arbeidsmarkt in Balans. Die heeft Minister Koolmees wel al door het parlement weten te loodsen en is op 1 januari 2020 van kracht gegaan. Waar de Wet DBA over zelfstandigen gaat, gaat de WAB juist over iedereen met een contract. Vast of flex, dus bijvoorbeeld uitzend, detachering, payrolling of oproepcontracten.

De WAB moest het vaste contract voor werkgevers wat aantrekkelijker maken (bijv eenvoudigere ontslagprocedures) en ‘flex’ duurder en lastiger maken.

Idee was om de WAB en de vervanger van de Wet DBA tegelijk in te laten gaan, om het ‘waterbed’-effect tegen te gaan. Immers: flexconstructies duurder maken zou tot meer (ongereguleerde) zzp-inhuur kunnen leiden. Omdat de regelgeving rond zzp toch langer duurde dan gepland, is toch de WAB maar alvast ingevoerd.

Minister Koolmees heeft vorige week een eerste quickscan naar de effecten van de WAB naar de Kamer gestuurd. Voor het goed meten van die effecten is het eigenlijk nog te vroeg, zei hij er al een paar maanden geleden bij toen de Kamer om zo’n quickscan vroeg. Door de corona crisis is het goed meten van die effecten nu nauwelijks meer mogelijk, zo schrijft hij in deze brief.

• Lees hier meer over de WAB.

Wat wordt wanneer duidelijk?

Op 17 en 24 juni staan twee aparte overleggen tussen Minister Koolmees en de Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid gepland. Voor die tijd zal de minister over bovenstaande onderwerpen een brief naar de Kamer sturen. Met daarin op zijn minst een indicatie van wat hij denkt in de nog resterende maanden van dit kabinet wel en niet geregeld te hebben.

• Recente interviews met Kamerleden over bovenstaande thema’s: zie dit overzicht