‘Geef zelfstandigen een eenduidige arbeidsmarktpositie’

Tozo 3 is in aantocht. Deze steunmaatregel voor zzp’ers is onderdeel van een imposant pakket van 11 miljard euro voor bedrijven en werkenden dat loopt tot 1 juli 2021. Het kabinet draagt bij aan inkomens en daarnaast worden er investeringen van in totaal 2 miljard euro naar voren gehaald. Fijn, goed voor de korte termijn. Voor de langere termijn zijn andere maatregelen nodig. Want de coronacrisis legt een grotere kwetsbaarheid op de arbeidsmarkt bloot die ook dit derde pakket coronamaatregelen niet kan verhelpen.

De NOW-regeling, loondoorbetaling van werknemers van bedrijven met minimaal 20% omzetverlies, wordt stapsgewijs versoberd. De strafkorting bij ontslag om bedrijfseconomische redenen verdwijnt. De TVL, tegemoetkoming in vaste lasten, wordt verhoogd. Maar de Tozo-regeling, de inkomensondersteuning voor zelfstandigen, wordt verder versoberd.

Buffer en vermogenstoets

Bij Tozo 2 was al sprake van een partnertoets, met Tozo 3 komt er een vermogenstoets bij. Als je als zelfstandige meer dan 46.500 euro op de bank hebt, kom je niet in aanmerking. Het vermogen in het huis en in een pensioenregeling vallen buiten deze vermogenstoets. Goed dat het huis erbuiten valt, maar de buffer opgebouwd voor pensioen staat bij een zelfstandige vaak niet ‘vast’ in een pensioenregeling. Echte ondernemers willen die buffer als het nodig is vrij kunnen gebruiken voor investeringen. Kortom, een aanzienlijk deel van de zelfstandigen kan niet van de Tozo 3 gebruik maken.

Overigens hebben zelfstandigen een relatief slechte buffer, blijkt uit een analyse van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). En dan zijn ze nog niet eens ziek en arbeidsongeschikt, al dan niet getroffen door het virus. In 2018 hadden slechts 4 van de 10 zelfstandigen een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Zij moeten dus de buffer die zij nodig hebben om inkomensverlies gedurende de onverzekerde ziekteperiode te overbruggen, opmaken om Tozo 3 te mogen ontvangen. Dat terwijl de lonen van de werknemers van bedrijven met omzetverlies worden gecompenseerd.

Geen eigen positie

Zelfstandigen zijn dus blijkbaar geen ondernemers zoals de (echte?) ondernemers en ook geen echte werknemers. Beleidsmakers worstelen met het feit dat zelfstandigen geen eigenstandige definitie in het arbeidsrecht en geen eigen positie op de arbeidsmarkt hebben.

Er zijn verschillende pogingen gedaan om de hybride arbeidsmarktrelaties van zelfstandigen binnen de huidige kaders te regelen. Denk aan de VAR, de wet DBA, modelovereenkomsten van opdracht. Er zijn adviezen van ambtelijke werkgroepen, de commissie Borstlap en anderen. Beleidsmakers trachten (wanhopig) een zuivere en handhaafbare invulling te geven aan een term als ‘gezagsverhouding’. Dat begrip staat centraal in de arbeidsrelatie tussen werknemer en werkgever, zodat datgene dat dat niet is de relatie tussen zelfstandige en opdrachtgever zou definiëren. Een onzinnige queeste.

Nóg een poging

Nu dreigt er, door een advies van de advocaat-generaal in een cassatiezaak nog een poging gedaan te worden de hybride positie van zelfstandigen te behouden. Dat gebeurt door de term ‘organisatorische inbedding van de werkzaamheden’ te introduceren.

Het maakt dan niet meer uit of het de bedoeling van de opdrachtgever en zelfstandige was om geen arbeidsovereenkomst aan te gaan, waar de modelovereenkomsten nog van uitgingen (de ‘partijbedoeling’). Deze zogenaamde ‘holistische benadering’ van de arbeidsrelatie moet verdwijnen, adviseert de advocaat-generaal.

De definitie van inbedding van het werk in de organisatie is niet helder. Verrre van zelfs. Het gaat erom of de werkzaamheden van de zelfstandige wezenlijk deel uitmaken van de bedrijfsvoering, oftewel de corebusiness. Zolang dat niet concreet wordt, roept het slechts nieuwe vragen op. Dit verheldert de positie van zelfstandigen niet en de problemen blijven bestaan.

Tussen wal en schip

De belangrijkste drijfveer is de angst voor de uitholling van de bescherming van een arbeidsovereenkomst. Ten eerste is het in dit tijdsgewricht nog maar de vraag hoe groot die bescherming eigenlijk is, zie de ervaringen van de werknemers bij bedrijven zoals V&D, Hudson’s Bay en KLM.

Ten tweede gaat het voorbij aan de behoefte aan een eenduidige arbeidsmarktpositie voor de zelfstandige. De zelfstandige valt nog steeds tussen wal en schip. Sommige zelfstandigen kunnen daarvan profiteren, maar het gros van de zelfstandigen komt in de problemen. Het ontbreekt aan maatschappelijke arrangementen die specifiek gericht zijn op de vraagstukken waar zij mee worstelen. Dat legt de coronacrisis bloot.

Tegelijkertijd biedt deze crisis mogelijkheden om de arbeidsmarkt voor de komende jaren anders in te richten, geschoeid op moderne arbeidsrelaties. Definieer de positie van de zelfstandige helder. Creëer arrangementen op gebied van werk en inkomen en belastingen die deze positie ondersteunen. En zorg dat zelfstandigen een stem krijgen op de plekken waar de verdelingsvraagstukken op het gebied van werk- en inkomen worden besproken, zoals cao-tafels en SER/STAR. Zodat ook zelfstandigen per sector kunnen onderhandelen over minimumtarieven, met een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioenopbouw afgestemd op hun wensen. Hoognodig vanwege de disruptieve hoeveelheid van 1,3 miljoen zelfstandigen.

Etienne Lemmens , Partner bij Prae Advies en o.a. lid sectorbestuur FNV Zelfstandigen