ABN AMRO sector update zakelijke dienstverlening: kopzorgen en kansen

Dienstverleners in de flexbranche, organisatieadviesbureaus en andere HR dienstverleners worden hard geraakt door de coronacrisis; door vraaguitval en het afnemende economisch vertrouwen kampen deze branches met dalende omzetten. Dit zet een rem op het aannemen van nieuw personeel. Een positief effect hiervan is wel dat in een groot deel van de sector het structurele tekort aan arbeidskrachten is afgenomen. Dat schrijft ABNAMRO in tussentijdse sectoranalyse over de zakelijke dienstverleners.

Macro-economie

De sectoreconomen van ABN AMRO zetten nog maar eens wat marco-economische cijfers over de diepte van de huidige recessie op een rij. De Nederlandse economie is in het tweede kwartaal met 8,5 procent gekrompen ten opzichte van een kwartaal eerder. Deze daling is het gevolg van de sterk gedaalde consumptie van huishoudens, afnemende investeringen en minder buitenlandse handel. Voor 2020 als geheel verwacht het Economisch Bureau van ABN AMRO dat de Nederlandse economie met 5,2 procent krimpt. In 2021 wordt beperkt herstel verwacht en groeit de economie naar verwachting met 2,4 procent.  

De krimp is het gevolg van de coronacrisis, omdat angst voor het virus en daarmee samenhangende maatregelen voor voorzichtigheid en beperkingen bij consumenten en bedrijven zorgen. Bij de hier genoemde prognose is ervan uitgegaan dat de huidige coronamaatregelen aanhouden en mogelijk aangescherpt worden, maar dat er geen landelijke lockdown komt. Inmiddels zijn er extra landelijke maatregelen getroffen, maar zitten we nog niet in een landelijke lockdown.

Onzeker is echter of deze maatregelen afdoende zijn om het virus onder controle te krijgen. Hierdoor zijn deze verwachtingen met meer onzekerheid omgeven dan gebruikelijk. In lijn met de verwachting van wereldgezondheidsorganisatie WHO doen wij de aanname dat er medio 2021 een vaccin beschikbaar komt, maar tevens dat er in ieder geval tot ver in 2021 beperkingen gelden voor onder meer reizen en evenementen.  

Vertrouwen in de economie

Ondernemers uit de zakelijke dienstverlening zijn aanmerkelijk somberder dan de gemiddelde Nederlandse ondernemer, zo laat ABNMRO op basis van CBS cijfers zien. De algemene stemmingsindicator komt uit op -19,3 in het derde kwartaal van dit jaar, terwijl ondernemers in de zakelijke dienstverlening op -25,3 uitkomen. Ondanks de stijgende lijn komt de indicatoren per saldo in het derde kwartaal nog steeds negatief uit. Dit betekent dat er vooralsnog meer pessimisme dan optimisme heerst.

Het consumentenvertrouwen heeft ook een flinke klap gehad door de coronacrisis. De vertrouwensindex geeft aan hoeveel vertrouwen consumenten hebben in de huidige en toekomstige economische omstandigheden en wat voor verandering zij verwachten in hun financiële omstandigheden. Dit kan dus een belangrijk signaal afgeven over de mate van onzekerheid die bij huishoudens leeft en de uiteindelijke consumptie op langere termijn. De Nederlandse index kwam in september uit op -28, een marginale verbetering ten opzichte van het cijfer van augustus (-29).

Sector in beeld

Waar in economische voorspoed de vraag naar ondersteunende diensten hard groeit, neemt deze bovengemiddeld af bij economische neergang. Dat was ook te zien bij de vorige economische crisis. Het bruto binnenlands product (bbp) daalde in 2009 met 3,7 procent en de toegevoegde waarde van de zakelijke dienstverlening nam met 4,5 procent af.

Dit jaar krimpt de sector zakelijke dienstverlening dan ook naar verwachting met 6 procent, een sterkere krimp dan het bbp als geheel. Zoals uit onderstaande tabel en figuur blijkt, lopen de gevolgen voor de branches binnen de sector sterk uiteen. Zo kampt de schoonmaak- en beveiligingsbranche door het massale thuiswerken en gebrek aan evenementen al enige maanden met een aanzienlijke vraaguitval. Verder heeft de sluiting van horeca en diverse winkels in tweede kwartaal van dit jaar voor een sterke afname in het aantal uitzendkrachten gezorgd. Minder grote economische gevolgen heeft de coronacrisis vooralsnog op de advocatuur en de accountancy.

In de grootste branche van de zakelijke dienstverlening, de uitzendbranche, is het effect van de coronacrisis duidelijk terug te zien. Zo daalde het aantal uitzenduren in zowel april als mei met 24 procent ten opzichte van dezelfde periode daarvoor. Wel is sinds de heropening van onder meer de horeca op 1 juni de vraag naar uitzendkrachten weer enigszins toegenomen. De ontwikkeling van kortlopende contracten loopt doorgaans voor op die van de rest van de arbeidsmarkt, wat duidt op een breder herstel.

Groeibelemmeringen

Dat de gevolgen van de coronacrisis per deelbranche verschillen, blijkt ook uit onderstaande grafiek. Bij accountants, organisatieadviesbureaus, uitzendbedrijven en beveiliging is het aantal ondernemers dat onvoldoende vraag ervaart om te kunnen groeien zowel in het tweede als derde kwartaal van dit jaar stijgende. Dit duidt erop dat deze ondernemers nog niet uit de zorgen zijn. Daarentegen daalt dit percentage in het derde kwartaal bij rechtskundige dienstverlening en schoonmaakbedrijven, wat duidt op een enigszins aantrekkende markt.

Faillissementen en vacatures

De neergaande economie heeft nog niet geleid tot een toenemend aantal faillissementen in de zakelijke dienstverlening. Sterker nog: in de rechtskundige dienstverlening, accountancy, organisatieadvies-, schoonmaak- en beveiligingsbranche zijn er minder faillissementen in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder.

Alleen in de uitzendbranche is het aantal faillissementen toegenomen. De logische verklaring hiervoor is dat faillissementen door de verschillende steunpakketten van de overheid zijn voorkomen of eventueel zijn uitgesteld. Wat de exacte invloed gaat zijn van het derde steunpakket, dat vooralsnog strengere voorwaarden kent en loopt van oktober tot eind juni 2021, is niet bekend. Maar logischerwijs zal ook dit pakket een enigszins dempend effect hebben op het aantal faillissementen waardoor de verwachte toename mogelijk pas na afloop van dit steunpakket volgt. De neergaande economie heeft wel al tot een flinke afname van het aantal openstaande vacatures in de zakelijke dienstverlening geleid. Zo is het aantal openstaande vacatures per september 2019 28 procent lager dan februari 2020.

Arbeidsmarktontwikkelingen in branches

De mismatch op de arbeidsmarkt, waardoor werkgevers tot vlak voor de coronacrisis nauwelijks aan geschikt personeel konden komen, is de afgelopen maanden weliswaar enigszins aan het afnemen, maar blijft relatief hoog. Veel vacatures blijken ondanks de coronacrisis nog steeds moeilijk te vervullen. Dit blijkt uit de arbeidsmarktindicator van ABN AMRO die, rekening houdend met beroepsinteresse en reisafstand, de mismatch tussen vraag en aanbod naar en van vacatures in kaart brengt. Zo was in februari van dit jaar 13,3 procent van de vacatures onvervulbaar, terwijl dit eind september nog steeds 11,6 procent is.

In de zakelijke dienstverlening zien wij een iets sterkere afname. Begin februari was 8,5 procent onvervulbaar, terwijl dit in september 6,4 procent was. Binnen de verschillende branches loopt de ontwikkeling op de arbeidsmarkt sterk uiteen. Zo blijkt de mismatch in de arbeidsmarkt in de kinderopvang sinds de uitbraak van de coronacrisis te zijn toegenomen, terwijl die voor de professionele dienstverlening, waar de accountancy, advocatuur en organisatieadviesbranche onder vallen, juist is afgenomen. Deze ontwikkelingen zijn onderstaand in meer detail beschreven.

Professionele dienstverlening

Voor de professionele dienstverlening – rechtskundige dienstverleners, accountancy en organisatieadviesbureaus – als geheel is het percentage onvervulbare vacatures afgenomen sinds de uitbraak van de coronacrisis, wat duidt op een iets ruimere arbeidsmarkt.

Een nadere analyse toont echter een iets minder eenduidig beeld. Zo is de markt voor registeraccountants weliswaar ruimer geworden ten opzichte van de situatie voor de uitbraak van corona, maar met 8 procent onvervulbare vacatures nog steeds relatief krap. Voor assistent-accountants zijn er daarentegen nagenoeg geen vacatures onvervulbaar. Uit de gesprekken met bedrijven uit de professionele dienstverlening blijkt dat een aantal partijen anticipeert op toekomstige personeelsschaarste. Zij kiezen ervoor om juist nu de werving en selectie zwaarder aan te zetten. Een punt daarbij is dat professionele dienstverleners in het gevecht om talent meer de nadruk willen leggen op het maatschappelijke belang van hun organisaties, iets dat de jongere generaties aanspreekt.

Flexbranche

Voor de flexbranche, hieronder vallen voor ABN AMRO uitzenden, detacheren, payrolling en zzp-bemiddeling, is de algehele arbeidsmarktontwikkeling relevant aangezien de branche arbeidskrachten levert aan alle sectoren van de economie. De coronacrisis heeft over de volle breedte voor een daling van het aantal vacatures en daarmee voor vraaguitval in de uitzendbranche gezorgd, zo blijkt uit onderstaande tabel. Zo valt bijvoorbeeld op dat het aantal vacatures in de industrie, die goed is voor circa een kwart van de uitzendbanen, met 27 procent is gedaald. Binnen leisure, een sector waarbinnen veel uitzendbanen te vinden zijn, is het aantal vacatures zelfs met 58 procent afgenomen.

Tegelijkertijd zijn er ook lichtpuntjes. Wanneer we eind september met begin juni vergelijken, is het aantal vacatures in een aantal sectoren toegenomen. Kijken we naar volgend jaar, dan zijn de vooruitzichten goed voor de uitzendbranche. Dit komt door de combinatie van een hoge werkloosheid en een economische groei van boven de 2 procent. De NEVI Inkoopmanagersindex wijst ook in de goede richting. De index is stijgende (van 52,3 in augustus, naar 52,5 in september), wat erop wijst dat de bedrijfsactiviteit in de Nederlandse industrie toeneemt. Dit is positief voor het aantal uitzendbanen in de industrie.

De wereld van uitzendorganisaties is al langer sterk in beweging. Uit gesprekken met ondernemers binnen deze branche blijkt dat de grotere uitzenders experimenteren met nieuwe bedieningsconcepten en verdienmodellen. Een voorbeeld is het Youbahn-initiatief van Timing, waar kandidaten geplaatst worden bij een werkgever via een geautomatiseerd platform. Young Capital neemt een vergelijkbaar initiatief.

Een aantal detacheerders is, met de recente schaarste aan kandidaten vers in het geheugen, bezig met een businessmodel waarbij de kandidaat centraal staat, het zogenoemde impresario model. Dit model is relatief kostbaar en om deze reden wordt er dan ook nagedacht welke rol technologie kan spelen bij het kostenefficiënt inrichten van het impresario model. Een mogelijkheid is het aanbieden van e-learning bij het opleiden van kandidaten.