“Minister Koolmees, de Modern Werkenden zijn hier om u te helpen.”

Aan het einde van zijn ambtstermijn stelt minister Koolmees zich kwetsbaar op. Alles heeft hij geprobeerd om ‘het zzp-probleem’ aan te pakken. Elke keer bleek het ingewikkelder dan gedacht. De Tweede Kamer sprak grote woorden. De minister had slechts papier geschoven. Hij had niks opgelost. “Ik heb vaak zat om uw ideeën gevraagd”, kaatste de minister de bal terug. “Hoe moet het volgens u dan wel? Het bleef altijd stil.”

Wat een pech, beste minister! U vroeg het steeds aan de verkeerde! Wij, de Modern Werkenden, zijn in de praktijk al lang met oplossingen bezig. Daar kunt u – we zien u ongetwijfeld terug in een volgend kabinet – uw voordeel mee doen. Niet door te proberen onze behoeften van bovenaf te besturen. Of ons met regels te bestoken. Wel door ons te helpen. Door ons ruimte te geven om onze oplossingen te gebruiken. Deze zijn beter, goedkoper én arbeidsvormneutraal.

Een concreet voorbeeld, zegt u? Komt ‘ie. We beginnen met arbeidsongeschiktheid.

Verplichte verzekering: oplossing voor een Haags probleem

In 1990 dreigde premier Lubbers op te stappen. Bijna 1 miljoen Nederlanders zaten met een uitkering voor arbeidsongeschiktheid thuis. Nu, 30 jaar later, tobt Den Haag met een tegenovergesteld probleem. Het gros van de zzp’ers in ons land werkt zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering.

Voor deze zelfredzaamheid is in Den Haag een oplossing bedacht: een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering.

De verplichte verzekering gaat niet werken

We gaan hier geen schande spreken van het grootbedrijf en de bonden die deze verplichting over zelfstandigen hebben uitgestort. We gaan ook geen schande spreken van de politiek die besloot daar als een mak schaap in mee te gaan. Waarom niet? Omdat de verplichte verzekering zoals die is voorgesteld simpelweg niet gaat werken. Zowel de Belastingdienst als het UWV hebben al aangegeven dat ze de voorgestelde verplichting niet kunnen uitvoeren. Alsof dat nog niet zou volstaan, waarschuwde het Centraal Planbureau (CPB) voor antiselectie. Een fenomeen dat de voorgestelde verplichting bij voorbaat onhoudbaar maakt.

Wat dan wel? Verplichtingen die mensen helpen!

Onze collectieve zoektocht ligt dus nog wagenwijd open. Het zoeken blijft naar een oplossing die kan werken. Dat begint met een helder en gedeeld beeld van het probleem.

Beste minister, het probleem waar we mee te maken hebben, heeft twee kanten. De eerste kant is dat niet àlle zelfstandigen op eigen kracht verantwoorde verzekeringskeuzes maken. Denk bijvoorbeeld aan de circa 1 op de 4 zelfstandigen die keuzes voor zich uitschuiven. De tweede kant is dat u, de politiek, nóg slechtere keuzes maakt wanneer u zelfstandigen keuzevrijheid ontneemt en hen paternalistisch bejegent. Denk aan de circa 3 op de 4 zelfstandigen die u op het punt staat op kosten te jagen terwijl zij in geval van arbeidsongeschiktheid op eigen kracht in hun levensonderhoud kunnen – en vaak ook willen – voorzien.

Uitvoerbare en duurzame oplossingen voor dit tweezijdige probleem zijn er gelukkig volop. De rode draad van deze oplossingen is dat u als politiek zelfstandigen verplichtingen oplegt die hen echt helpen. Helpen om verantwoorde keuzes te maken. Zonder hen een bepaalde kant op te dwingen.

Om wat voor verplichtingen gaat dit concreet? Nou, bijvoorbeeld de verplichting om überhaupt een keuze te maken (tenzij men dat niet wil). De verplichting om je als zelfstandige bij die keuze te laten ondersteunen. Eventueel de verplichting om bepaalde keuzes niet te maken. En de verplichting om mee te betalen aan een betaalbare verzekering waar alle zelfstandigen gebruik van kúnnen maken (toegankelijkheid borgen dus, maar zonder verplichte afname). Het voordeel van deze oplossingen is dat zij weinig kosten en veel opleveren. Zij verminderen de problemen van keuzevrijheid zonder de omvangrijke voordelen van keuzevrijheid teniet te doen.

We weten al lang dat het zo moet

Bovengenoemd type oplossingen is alles behalve nieuw. Uw partij boekte er een succes mee op het terrein van orgaandonatie. Specifiek voor de sociale zekerheid wees Henk Nijboer in 2009 op de kansen van dit ‘zacht paternalisme’. Ook uw kabinet past de gedragswetenschappelijke inzichten waar zacht paternalisme op is gebaseerd steeds vaker toe. Noemde dergelijke toepassingen een geschikte oplossing voor een gebrek aan ‘doenvermogen’ bij burgers. Het kabinet beloofde zelfs bij de inrichting van nieuw beleid “bewustere keuzes [te] maken over de gebruikte keuzearchitectuur”.

Waar wachten we nog op? Benut zacht paternalisme en maatschappelijke initiatieven

Beste minister, benut dus zacht paternalisme om dat vermaledijde voorstel van de Stichting van de Arbeid duurzaam uitvoerbaar te maken. En dan zodanig dat zelfstandigen uw beleid ook echt als hulp ervaren. Dat kan met vier concrete en overzichtelijke acties:

1. verbreed de doelgroep naar alle zelfstandigen
2. dwing hen niet in specifieke producten; méér keuzevrijheid dus, niet minder
3. ontwerp een keuzearchitectuur die biedt wat zelfstandigen nodig hebben om te komen tot een oplossing die bij hen past
4. vorm de vrijwillige verzekering van het UWV om tot een voor alle zelfstandigen toegankelijk en betaalbaar product.

Op bovenstaande manier helpt u zelfstandigen écht. En maakt u nuttig gebruik van maatschappelijke kennis en kunde die een welkome aanvulling vormt op wat publieke uitvoerders kunnen bieden. Maatschappelijke oplossingen zijn er nu al volop en werken effectief, goedkoop en arbeidsvormneutraal. Denk aan de vele broodfondsen en andere schenkkringen, aan een vlechtwerk van moderne oplossingen zoals Sharepeople en BrightPensioen hebben gemaakt, en die Zorg&Co aan het ontwikkelen is met CommonEasy, Avéro Achmea en We Are Sure. Het enige dat deze maatschappelijke initiatieven nodig hebben, is dat u geen wet maakt die hen de nek om draait. Dat u hen de ruimte geeft om zelfstandigen op maat te bedienen.

Voorbeelden van maatschappelijke initiatieven

NB: onderstaande lijst is niet uitputtend. Deze lijst maakt melding van een aantal vernieuwende aanbieders die oplossingen aanbieden aan zelfstandigen.

In de vernieuwende oplossingen is een aantal rode draden te herkennen:

1. Samen. Aanbieders bieden een manier om samen met anderen risico’s af te dekken.
2. Maatwerk. Aanbieders bieden oplossingen die aansluiten bij behoeften van deelnemers.
3. Keuzevrijheid. Deelnemers kunnen kiezen voor verschillende wachtperiodes, duur van de dekking, inleg. Deelnemers krijgen vaak hulp bij die keuze, bv. middels een zelftest ‘welke oplossing past bij mij?’
4. Digitaal: vrijwel alle vernieuwende aanbieders werken overwegend digitaal.

Traditionele verzekeringen en oplossingen die zelfstandigen eigenstandig inzetten (zoals partnerinkomen, ander vervangend inkomen, spaargeld of ander vermogen) zijn niet opgenomen in onderstaande lijst. Dit wil niet zeggen dat dergelijke oplossingen niet van belang zijn. Integendeel: mede dankzij die oplossingen komt een grote meerderheid van de zelfstandigen – volgens CPB 72% – nu reeds in geval van volledige arbeidsongeschiktheid op eigen kracht tot een inkomen op bijstandsniveau.