‘Je kan moeilijk een jaren zestig systeem blijven verdedigen terwijl het 2021 is’

In de podcastserie ‘Werken aan Nederland’, georganiseerd door de Werkvereniging, spreek ik samen met Martijn Aslander met verschillende gasten over de arbeidsmarkt. Eerder kwamen onder andere topambtenaar Hans Borstlap, ZiPconomy-oprichter Hugo-Jan Ruts en jurist Sascha Janssen aan het woord.

Lees ook: Hans Borstlap: “Het vaste contract de norm? Dat zal je mij nooit horen zeggen.”

Dit keer in de podcastserie: Ton Wilthagen, professor ‘Institutionele en juridische aspecten van de arbeidsmarkt’ aan Tilburg University. Hij vertelt hoe we uitsluiting op de arbeidsmarkt tegen kunnen gaan en wat er in de weg staat, als we het onder ogen durven zien.

Luister hier de podcast of scroll naar de volgende fragmenten:

• 2:04 Er zijn 1,3 miljoen mensen die op enige manier zouden willen werken, maar waarbij het niet lukt. Die uitsluiting, dat is onmenselijk. De oorzaak ervan is dat we niet weten wat die mensen kunnen, er is geen contact met ze. Er is wel distributieve rechtvaardigheid (via uitkeringen), maar geen contributieve rechtvaardigheid (via maatwerk). Deze termen zijn van Michael Sandel.
• 9:22 Van vergelijkbare landen kun je twee dingen leren: 1) het heeft geen zin om onderscheid te maken tussen zoveel verschillende contracten en 2) wij investeren te weinig in mensen die aan de kant staan.
• 15:45 Het nieuwe sociale akkoord maakt het onbepaalde tijdcontract niet aantrekkelijker, maar het beperkt andere contractvormen. Het zegt; we hebben vaste contracten, we hebben ziek-, piek- en uitzend, en we hebben de echte zzp’ers. Dat is een achterhaalde opvatting. Dan lijkt het overzichtelijk, maar blijft het investeringsvraagstuk onduidelijk.
• 28:13 Het is heel simpel; je hebt voor bepaalde risico’s het collectiviteitsvoordeel nodig. Het is best zot om twintig jaar te bakkeleien over de vorm van arbeid in plaats van de inhoud. Je moet beslissingen durven nemen.
• 30:38 Je kan moeilijk een jaren zestig systeem blijven verdedigen terwijl het 2021 is. Daar is geen argumentatie voor, wat in de weg staat is macht.
• 32:12 Onderliggend is er in Nederland veel conservatisme, we zijn zekerheidszoekers. Maar het sjabloon van hoe het ooit was, is niet meer de realiteit. De systemen zijn hier nog steeds op ingericht en als je daaraan rammelt, komen er allerlei belangen in gedrang. We vinden het doodeng om dat breder te trekken, ook omdat het dan duurder wordt.
• 35:25 De flexschil was de bypass rond het oude systeem, dat hebben we uit de hand laten lopen. Die route willen we nu afsluiten. De aantrekkelijkheid van het onbepaalde tijdcontract moet nu komen uit het onaantrekkelijk maken van andere mogelijkheden. Maar het risico is dat de mensen die eerst deel uitmaakten van de flexschil, niet voor een vast contract worden aangenomen.
• 41:51 Het ideale systeem is flexicurity; flexibel werken met zekerheden. Maar dan moet je het vaste contract ook moderniseren. Interne flexibiliteit is niet uitwisselbaar met externe flexibiliteit. Als mensen zelf hun contractvorm kunnen kiezen, hoeven we ons er niet mee te bemoeien en de emancipatie van werkenden niet te ondermijnen.
• 50:13 Het uitgangspunt moet zijn: hoe kun je mensen helpen om waarde toe te voegen met hun talenten en die talenten te blijven ontwikkelen? Maar als je bijvoorbeeld rugklachten hebt, is er een probleem. In Nederland gaan we slecht om met beperkingen. Is er een probleem, dan maken we wel wat geld over, we zijn een soort giro555-land. Maar als de je uitgangspunten van VNO serieus neemt, dan zeg je: hoe kunnen we je helpen om je werk wél te kunnen doen? Efficiëntie staat veerkracht in de weg.
• 53:05 Grote bedrijven schrijven jaarverslagen met mooie woorden, maar het gaat om de praktijk.
• 57:42 Allerlei rapporten hebben het belang onderschreven van arbeidsvormneutrale stelsels. Ook Borstlap heeft daar een vurig pleidooi voor gehouden. Maar als je naar het sociale akkoord kijkt, lijkt het meer te zijn alsof, en ik zeg niet dat dat de bedoeling is, de arbeidsvormneutraliteit ontstaat doordat veel mensen een vast contract krijgen. Dat onderschat de disruptie van platformtechnologie.
• 65:23 In feite zijn kredietverstrekkers niet eerlijk en is het vaste contract maar een afgeleide, het draait eigenlijk om het verdienvermogen. Zolang je kan blijven werken en kan blijven verdienen, dan kun je een hypotheek betalen. Of je dat met een vast contract doet bij Philips voor dertig jaar, is uiteindelijk niet wat telt.
• 67:42 Wat een nieuwe minister of nieuw kabinet zou moeten doen, is een rondetafelgesprek organiseren met de sociale partners. Wat niet moet gebeuren, is dat er niks mag veranderen aan het sociaal akkoord en dat het een-op-een wordt overgenomen. In deze arbeidsmarkttransitie is dit niet de enige wijsheid. Iedereen moet in alle openheid bereid zijn om hun kaarten op tafel te leggen, zodat we in Nederland de verantwoordelijkheid kunnen nemen om naar die contributieve rechtvaardigheid en arbeidsneutraliteit te gaan. Gebeurt dit niet, dan krijgen we weer stommiteiten zoals bij het vorige akkoord.
• 74:52 Open innovatie is het enige wat Nederland kan, want we hebben geen Chinese overheid die alles bepaalt of het kapitaal van Amerika. Maar ons sociaal beleid bestaat nu nog te veel uit gesloten systemen. Open innovatie is de sleutel. Als het parlement zijn functie weer meer vervult, hoef je niet meer te zeggen, dat hebben we nou eenmaal ooit zo afgesproken en moeten we nu uitzitten. Voor een land dat zichzelf zo innovatief en modern vindt, laat dan eens zien dat je met open innovatie een arbeidsmarktbeleid kunt ontwikkelen samen met alle belanghebbenden.

Nog meer weten? Luister de volledige podcast terug: