“Platformen gaan zich de komende jaren op allerlei terreinen doorontwikkelen”

Jovana Karanovic was als student al op zoek naar de maatschappelijke relevantie van haar academische werkzaamheden: “De academische wereld staat vaak los van de realiteit. We zitten in een bubble en we zijn veel meer met elkaar bezig dan met de samenleving. Ik heb altijd gezocht naar een manier om als academicus invloed te hebben op wat er gebeurt op bedrijfsniveau. Vijf jaar geleden leerde ik over platform cooperatives en ik zag daarin een manier om de samenleving te verbeteren. Het is een supermooi onderwerp omdat het de mogelijkheden van de gig economy combineert met een bedrijfsvorm waar de werkenden en consumenten eigenaar zijn van het platform. De waarde wordt door hen gecreëerd en vloeit ook naar hen terug.”

Deze zomer interviewen we 10 experts. Over de toekomst van werk het debat over de arbeidsmarkt in de politiek en polder. Lees de interviews met Fabian Dekker (SEOR), Jovana Karanovic (EUR), Zakaria Boufangacha (FNV), Maudie Derks (Tulpenfonds), Anne Megens (AWVN), Damian Boeselager (Volt), Martin Visser (Telegraaf), Erik Stam (UU), Ingrid Thijssen (VNO-NCW) en Henk Wesselo terug in dit overzicht.

Tegenbeweging

De platform coöperaties zijn een reactie op de grote commerciële platformen zoals Uber en AirBnB, legt Karanovic, werkzaam als Assistant Professor aan de Rotterdam School of Management, uit: “Je kunt de platform coöperaties zien als een tegenbeweging. De grote platformen hebben veel kritiek ontvangen voor hun negatieve impact op de samenleving – denk maar aan de stijging van de huizenprijzen in het geval van AirBnB – en voor de unfaire wijze waarop ze de werkenden behandelen, bijvoorbeeld rondom de lage vergoedingen. Platform coöperaties hopen dat te veranderen. Tegenover AirBnB ontstond bijvoorbeeld in Italië FairBnB. FairBnB wil terug naar het originele idee. Ze hanteren een ‘one host one house policy’: Als je op vakantie bent kun je je huis verhuren aan iemand anders.

Een ander mooi voorbeeld is Partago in Gent. Zij faciliteren het delen van elektrische auto’s. Je kunt samen met je buren een elektrische auto kopen en die vervolgens via Partago delen met de hele wijk.”

Veerkracht

Haar fascinatie voor de platform coöperaties komt voort uit het idee dat je de positieve eigenschappen van platformen op een meer duurzame manier kunt benutten dan de usual suspects momenteel doen, zegt Jovana Karanovic: “Ik denk altijd na over de verschillende economische systemen. We weten dat het kapitalistische systeem niet het best denkbare is, maar we hebben ook geen beter systeem. Ik wil onderzoeken of die cooperatives misschien de manier zijn om de controle terug naar de werkers te brengen op basis van de voordelen die platformen hebben. Traditionele bedrijven zijn kapitaalintensief. Er is heel veel geld nodig om een bedrijf te starten. Platformen zijn niet kapitaalintensief en dat biedt kansen als we ze combineren met de positieve elementen van coöperaties. Traditionele coöperaties zijn veerkrachtiger dan bedrijven. Ze hebben alleen vaak last van trage besluitvorming. In platformen kun je die besluitvorming digitaliseren, waardoor je sneller en effectiever kunt beslissen.

Ik wil onderzoeken of platform cooperatives de controle terug naar de werkers kunnen brengen op basis van de voordelen die platformen hebben

Ik realiseerde me vanaf het begin dat deze cooperatives niet zo groot als Uber en AirBnB zullen worden, maar ze zijn belangrijk omdat ze ons laten zien dat er een keus is om anders te consumeren. Vergelijk het maar met duurzame kledingwinkels of ecologische supermarkten.

We gaan nog veel meer experimenten zien. De grote bekende platformen hebben op zich iets waanzinnigs gepresteerd. Ze hebben ook tijdens de pandemie laten zien dat ze onmisbaar zijn voor mensen. Ze brengen medicijnen, ze brengen maaltijden, en ze doen dat op een ontzettend efficiënte manier. Alleen: we moeten ervoor gaan zorgen dat iedereen voordeel heeft van de nieuwe economie. Platformwerkers hebben als geen ander de nadelige gevolgen van de pandemie ervaren zonder enige vorm van sociale bescherming, zoals een uitkering waarop ze een beroep konden doen. We moeten dus zorgen dat de nieuwe economie positief gaat werken voor alle betrokkenen: werkenden, consumenten, platformeigenaren en de samenleving als geheel.”

Reshaping Work

Vanuit haar drijfveer om haar onderzoek maatschappelijk relevant te maken richtte Jovana Karanovic tijdens haar Master aan de Universiteit van Amsterdam de stichting Reshaping Work op. Karanovic: “Ik vond dat erg leuk omdat ik op deze manier met de ene voet in het onderzoek sta en met de andere voet in de industrie. Doel van Reshaping Work is om door middel van evenementen beleidsmakers, mensen uit de industrie en academici met elkaar in gesprek te brengen over The Future of Work en trends rondom digitale innovatie. Ons uitgangspunt is: als je het debat over deze onderwerpen vooruit wilt brengen moet je met iedereen praten. Ik heb met alle bedrijven gepraat, ik praat met zelfstandigen en ik praat met de gemeente om startups een kans te geven.

We organiseren conferenties en we werken op basis van het model dat andere organisaties ons concept kunnen overnemen. We hebben een rondetafel ‘Think like a Policy Maker’ die begeleid wordt door een beleidsmaker, een rondetafel ‘Think like a Worker’ die begeleid wordt door een platformwerker, et cetera.”

Om positieve stappen te zetten rondom de platformen hebben we wel een actieve overheid nodig, benadrukt Jovana Karanovic. Bij de grote platformen zijn de freelancers veel te kwetsbaar. Uber bepaalt de inkomsten, de  freelancer kan geen extra kosten zoals wachttijden declareren en bouwt geen pensioen op, somt Karanovic op. Ze zegt: “De regulering gaat zo langzaam dat bedrijven inmiddels tien jaar voorsprong hebben om te groeien zonder dat ze in enige vorm sociale premies hoefden te betalen. Vanuit Europa is het adagium ‘not to interfere in the market’, maar dat is in deze nieuwe economie echt een probleem. Als platformen als Uber de markt betreden beginnen ze met een onnatuurlijk lage prijs om netwerken te creëren. Dat is belangrijk, want hun kracht is dat ik binnen twee minuten een chauffeur voor de deur heb als ik Uber bel. Zodra ze hun marktpositie hebben veiliggesteld gaan de prijzen omhoog en ondertussen hebben ze de concurrentie om zeep geholpen. Het gaat om de vraag wie het meeste venture capital heeft om de markt te penetreren en de rest eruit te gooien. Dat is dus wat je krijgt alls je niet reguleert: The Winner Takes it All.

Venture capital

Het probleem met de platform coöperaties is dat ze geen venture capital hebben en zonder grote investeerders kunnen ze niet concurreren. De Italiaanse regering speelt al op deze situatie in door goede leningen voor platform coöperaties mogelijk te maken. De wetgever moet hier echt in actie komen en zorgen dat die kunstmatige vormen waarmee clubs als Uber de markt veroveren niet meer mogelijk zijn.

De wetgever moet hier echt in actie komen en zorgen dat die kunstmatige vormen waarmee clubs als Uber de markt veroveren niet meer mogelijk zijn

Wat ik zou zeggen als de politiek me om advies vraagt? Als eerste: Er moet sociale bescherming komen voor alle werkenden ongeacht van hun status. We moeten zorgen dat er een zorgverzekering komt voor alle werkenden, of ze nu zp’er zijn of fulltime in loondienst werken. Het grootste probleem op dit moment is de discrepantie tussen regulering bij platformen en andere dienstverbanden. De werkenden op platformen hebben niet dezelfde positie als andere freelancers die veel meer zelf hun keuzes kunnen maken.

Algoritmes controleren

Een ander belangrijk punt is dat we derde partijen nodig zullen hebben die de algoritmes van de platformen controleren. Dat zijn nu Black Boxes. Niemand begrijpt ze, maar ze nemen wel in toenemende mate beslissingen over de werkenden. Als je Thuisbezorgd belt, dan heb je geen idee wat de leverancier verdient, maar ondertussen heeft het platform alle informatie en de macht om die informatie te gebruiken. Het platform kan bijvoorbeeld afhankelijk van de buurt waar je woont andere tarieven hanteren of voor de werkers beslissen hoeveel ze verdienen.

Soms gaat het om informatie die heel belangrijk is voor een stad, denk maar aan het aantal appartementen dat door AirBnB wordt verhuurd. Alleen de platformen hebben die informatie en dat geeft ze enorme macht om de markt te controleren. Vergeet niet dat er ook platformen actief zijn in hele relevante sectoren, zoals de zorg en het onderwijs. We moeten echt manieren vinden om te voorkomen dat de platformen die markten op basis van hun superieure kennis gaan manipuleren. Er is een derde partij nodig die controle heeft, zodat de macht gespreid wordt. Je ziet al wel ontwikkelingen hoor. Amsterdam was een van de eerste gemeenten die bezig ging met het reguleren van AirBnB.

Overheden zijn op zich erg geïnteresseerd. Ook op Europees niveau is men bezig en we verwachten dat voor het eind van het jaar een voorstel over sociale bescherming naar het Europees Parlement gaat. We weten ook dat we als Europa stappen moeten zetten om meer concurrerend te worden. Voor een bedrijf als Temper is het onmogelijk om in andere landen te opereren omdat ieder land een andere wetgeving heeft. Dat maakt het voor Europese bedrijven moeilijk om te concurreren met Amerikaanse en Chinese bedrijven.”

We krijgen meer keuzes

Welke ontwikkelingen zullen we de komende tien jaar rondom platformen zien? “We zullen meer keuzes krijgen als consumenten”, voorspelt Jovana Karanovic: “Als de grote commerciële bedrijven als Uber en Deliveroo hun sociale lasten moeten gaan betalen zullen de kosten hoger worden en de diensten duurder. Sommige partijen zullen daardoor verdwijnen. De markt wordt dus kleiner en er zullen ook kansen komen voor andere platformen. Ik denk ook dat er meer geëxperimenteerd gaat worden met andere modellen, denk bijvoorbeeld aan een multi-stakeholder model met de business én consumenten. Of denk aan lokale initiatieven. In New York heb je bijvoorbeeld  Up & Go, een netwerk van schoonmakers die in de eigen buurt de concurrentie aangaan met grote landelijke platforms. Juist op lokaal niveau biedt dit kansen. We gaan veel meer van zulke lokale initiatieven zien, waar ook het community-gevoel heel belangrijk is.

Doordat ze meer keus hebben zullen de consumenten bewuster moeten kiezen over de manier waarop ze willen consumeren. Het is dus mede aan ons om te beslissen welke kant de ontwikkelingen opgaan. Maar vanwege de enorme efficiency zullen platformen zich sowieso op allerlei terreinen doorontwikkelen. The platform economy is here to stay.”

• De hele serie Zomerinterviews is hier terug te lezen.